انحرافی که تمام اعمال را تباه مىكند
نام كسانى كه به عدالت دعوت مىكنند و آمرین به معروف و ناهیان از منكر، در ردیف انبیاء برده شده است. لذا كیفر قاتلان آنان نیز همچون قاتلان پیامبران است.
إِنَّ الَّذِینَ یَكْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ (آل عمران ـ 21)
به راستى كسانى كه به آیات خداوند كفر مىورزند و پیامبران را به ناحق مىكشند و كسانى از مردم را كه فرمان به عدالت مىدهند مىكشند، پس آنان را به عذابى دردناك بشارت ده.
نشانههاى سركشى آنان
در تعقیب آیه گذشته كه به طور ضمنى نشان مىداد یهود و نصارى و مشركانى كه با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به گفتگو و ستیز برخاسته بودند تسلیم حق نبودند، در این آیه به بعضى از نشانههاى این مساله اشاره مىكند.
نخست به سه گناه بزرگ آنها اشاره شده (كفر ورزیدن به آیات پروردگار، كشتن پیامبران به ناحق و كشتن كسانى كه از برنامههاى پیامبران دفاع مىكردند و مردم را به عدالت دعوت مىنمودند) و هر یك از این گناهان به تنهایى كافى بود كه ثابت كند آنها تسلیم فرمان حق نیستند، بلكه صداى حقگویان را در گلو خفه مىكنند.
تعبیر به "یكفرون" و "یقتلون" به صورت "فعل مضارع" اشاره به این است كه كفر ورزیدن و كشتن انبیاء و آمران به عدالت، گویى جزئى از برنامه زندگى آنها شده بود و مستمرّاً آن را انجام داده و مىدهند (توجه داشته باشید كه فعل مضارع دلیل بر استمرار است).
البته این اعمال، بیشتر روش یهود بود كه امروز نیز در اشكال دیگرى ادامه دارد، ولى این مانع از آن نخواهد بود كه مفهوم آیه عمومیت داشته باشد.
سوال:
از شرایط وجوب امر به معروف و نهى از منكر آن است كه خطرى در كار نباشد، ولى در این آیه از كسانى كه براى نهى از منكر تا پاى جان ایستادهاند، ستایش شده است، علّت چیست؟
پاسخ:
اوّلًا: شرایط افراد و نوع معروف و منكر تفاوت مىكند گاهى منكر، حكومت یزید است كه امام حسین علیه السلام براى نهى از آن به كربلا مىرود و شهید مىشود، مىفرماید: هدف من از این حركت و قیام، امر به معروف و نهى از منكر است، امّا گاهى منكر در این حدّ نیست، بلكه گناهى است كه باید میان خطر و مفسدهى گناه و از دست دادن مال و جان و آبرو مقایسه و با توجّه به اهمیّت و اولویّت عمل كرد.
ثانیاً: شاید مراد از كسانى كه در این آیه مورد ستایش قرار گرفتهاند آنهایى باشند كه خود پیشبینى شهادت نمىكردند، ولى ستمكاران آنان را به شهادت رساندند.
پیامهای آیه:
1ـ از اعتقادات انحرافى و كفرآمیز، اعمال خطرناكى همانند قتل و كشتار انبیاء سر مىزند. «یَكْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ ...»
2ـ در شرایطى، اظهار حقّ لازم است اگر چه به قیمت شهادت انبیاء و اولیاء باشد.
3ـ دشمنان براى حق پوشى، دست به كشتن پیامبران مىزنند. «یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ»
4ـ گاهى طاغوت ها براى كشتن فرزانگان با تبلیغات و شایعات و توجیهات، كار خود را حقّ جلوه مىدهند. «بِغَیْرِ حَقٍّ»
5ـ نام كسانى كه به عدالت دعوت مىكنند و آمرین به معروف و ناهیان از منكر، در ردیف انبیاء برده شده است. لذا كیفر قاتلان آنان نیز همچون قاتلان پیامبران است. «فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ»
أُولئِكَ الَّذِینَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ (آل عمران ـ 22)
آنان كسانى هستند كه اعمالشان در دنیا و آخرت تباه شده و هیچ یاورانى براى آنها نیست.
پیامهای آیه:
1ـ گاهى یك انحراف، تمام اعمال شخص را تباه مىكند. «حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ»
2ـ براى گناهانى هم چون پیامبركُشى، شفاعتى در كار نیست. «ما لَهُمْ مِنْ ناصِرِینَ»
نکات دو آیه:
1- در آیه اول آمران به عدالت و دعوت كنندگان به معروف و حق در ردیف پیامبران شمرده شدهاند و كفر به خداوند و كشتن پیامبران و كشتن این گونه افراد در یك سطح قرار گرفته است و این نهایت اهتمام اسلام را به مسأله بسط عدالت در اجتماع روشن مىسازد.
از آیه دوم شدت مجازات كسانى كه اقدام به قتل چنین مردم صالحى بكنند به خوبى روشن مىشود، زیرا سابقا گفتهایم "حبط" درباره همه گناهان نیست بلكه در مورد گناهان شدیدى است كه اعمال نیك را نیز از میان مىبرد و از همه گذشته نفى شفاعت از این اشخاص نشانه دیگرى بر شدت گناه آنها است.
2- منظور از "بِغَیْرِ حَقٍّ" این نیست كه مىتوان پیامبران را به حق كشت بلكه منظور این است كه قتل پیامبران همیشه به غیر حق و ظالمانه بوده است و به اصطلاح "بغیر حق" قید توضیحى است كه براى تأكید آمده است.
3- از جمله "فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ" (آنها را به عذاب شدید بشارت بده) استفاده مىشود كه كافران معاصر پیامبر صلی الله و علیه و آله نیز مشمول این آیه بودهاند در حالى كه مىدانیم آنها قاتل هیچ یك از انبیاء نبودهاند و این به خاطر آن است كه هر كس راضى به برنامه و مكتب و اعمال جمعیتى باشد، در اعمال نیك و بد آنها سهیم است و چون این دسته از كفار (مخصوصاً یهود) نسبت به برنامههاى پیشینیان خود و اعمال خلاف آنها سخت وفادار بودند، مشمول سرنوشت آنها خواهند بود.
4- كلمه "بشارت" در اصل به معنى خبرهاى نشاط انگیز است كه اثر آن در "بشره" و صورت انسان آشكار مىگردد، به كار بردن كلمه بشارت در مورد عذاب در این آیه و بعضى دیگر از آیات قرآن در واقع یك نوع تهدید و استهزاء به افكار گنهكاران محسوب مىشود و این شبیه سخنى است كه در میان ما نیز متداول است كه اگر كسى كار بدى را انجام داد در مقام تهدید و استهزاء به او مىگوییم "مزد و پاداش تو را خواهیم داد"!.
5- در حدیثى از ابو عبیده جراح مىخوانیم كه مىگوید: از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسیدم كدام یك از مردم عذابش در روز قیامت از همه شدیدتر است؟
فرمود: "كسى كه پیامبرى را یا مردى را كه امر به معروف و نهى از منكر مىكند به قتل برساند، سپس این آیه را تلاوت فرمود: وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ".
سپس افزود: "اى ابا عبیده! بنى اسرائیل 43 پیامبر را در آغاز روز در یك ساعت كشتند، در این حال 112 نفر از عابدان بنى اسرائیل قیام كردند و قاتلین را امر به معروف و نهى از منكر نمودند، آنها نیز در همان روز كشته شدند و این همان است كه خداوند مىفرماید: فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلِیمٍ". (مجمع البیان، جلد 1 و 2 صفحه 423)
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور، ج 2
تفسیر نمونه، ج 2
مجمع البیان، ج 1 و 2
مطالب مرتبط:
کارهایی که سبب حبط اعمال می شود
ارزش عمل به رساندن آن به مقصد است!
راهکارهای از بین بردن شیرینی گناه
مراقب اعمال نیکمان باشیم که حبط نشود!
عواملی که اعمال نیک آدمی را آفت می زنند
رابطه میان عدالت خداوند و نابودی همه اعمال نیک!!
عملی که از ترازوی سنجش محروم است!