پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه سوم
اهداف جلسه:
آشنایی با بذر قارچ خوراکیآشنایی با مشخصات ظاهری بذر مرغوب
آشنایی با آلودگی های بذری
وسایل مورد نیاز:
کامپیوتر مجهز به اینترنت
مقدمه
در دو جلسه گذشته با مباحث قارچ، انواع آن، ساختار قارچ ها و چگونگی تولید مثل آن ها و همچنین تقسیم بندی انواع قارچ ها آشنا شدید. در این جلسه با مباحث مرتبط با پرورش قارچ و عوامل مهم در پرورش قارچ آشنا می شویم. یکی از فاکتورهای مهم در امر پرورش قارچ "بذر قارچ خوراکی" است. در این جلسه فقط با نکاتی در مورد تولید بذر آشنا خواهیم شد به یاد داشته باشید که قرار نیست برای پرورش قارچ خوراکی خودمان مستقیماً بذر تولید کنیم.
3-1 بذر قارچ خوراکی
بذر یکی از فاکتور های مهم در امر پرورش قارچ خوراکی است. در حقیقت بذر ماده اولیه جهت تکثیر قارچ است. این ماده اولیه از اندام رویشی سالم قارچ تهیه می شود به این ترتیب که تکه هایی از میسلیوم را از اندام رویشی قارچ جدا کرده و به محیط کشت استریل انتقال می دهند و از آن به عنوان ماده اولیه جهت تکثیر مایه قارچ استفاده می کنند. در سال 1930 "سیندن" بذر دانه ای قارچ را كه امروزه مصرف عام دارد، ابداع كرد و تحولی در تكنیك مایه زنی قارچ بوجود آورد. دانه غلات به دلیل دارا بودن پوسته سفت، ماده حامل بسیار مناسبی است. در زیر پوست قسمت آلورن پروتئین دار و مواد نشاسته ای قرار دارد. به علاوه می تواند از طریق آماس، بدون اینكه خیس شود، مقدار زیادی آب جذب كند. از آنجایی كه قارچ نمی تواند نشاسته را مورد استفاده قرار دهد، دانه مقاوم و ثابت باقی می ماند و نگهداری بذر قارچ دانه ای قابل پخش كردن را برای مدت طولانی امكان پذیر می سازد.
3-2 چگونگی تولید بذر مرغوب
برای تشخیص و خرید بذر مرغوب باید بدانیم بذر قارچ خوراکی چگونه تولید می شود. در تولید بذر قارچ خوراکی از گندم به عنوان پایه ای که میسیلیوم روی آن رشد می کند، استفاده می شود. میسیلیوم از رطوبت و نشاسته گندم جهت رشد استفاده می کند و در ضمن گندم، امکان پخش شدن در کمپوست را در حین کشت داشته و مراکز رشد مستقیم را در کمپوست تأمین می کند.
نوع گندم مورد استفاده در تولید بذر معمولاً از نوع دیم و سرداری است. این نوع گندم در هنگام پخت از مقاومت بیشتری نسبت به گندم های آبی برخوردار است و کم تر نشاسته پس می دهد.گندم مورد استفاده باید تمیز و بدون شکستگی و ... باشد.
پس از مرحله پخت، گندم را آبکش می کنند و برای خشک کردن، با اضافه کردن پودر سنگ گچ و کربنات انجام می شود و سپس میزان رطوبت و PH را تنظیم می کنند. بعد از این مرحله بسته ها در اتوکلاو چیده شده و در دمای 120 درجه و فشار بالای 1/2 اتمسفر به مدت یک ساعت در اتوکلاو می گردند.
پس از خروج کیسه ها از اتوکلاو و خشک شدن آن ها در اتاق خشک کننده، کیسه ها به اتاق تلقیح منتقل شده و با بذر مادری تلقیح می شوند. پس از پخش بذر در کیسه در اتاق رشد به مدت 14 روز نگهداری می شوند. در روز هشتم جهت پخش موثر میسیلیوم در کیسه ها، کیسه ها به اصطلاح بر زده می شوند تا میسیلیم به صورت کامل در کیسه پخش شود و آلودگی در صورت وجود، خود را نمایان کند.
روز چهاردهم بذر ها آماده ی خروج از اتاق رشد جهت فروش و یا کشت می باشند.
3-3 مشخصات ظاهری بذر مرغوب
برای آنکه قارچ خوراکی باکیفیت و با ارزش غذایی بالا تولید کنید، باید در انتخاب بذر آن دقت نمایید. هرچه بذر تهیه شده برای تولید قارچ خوراکی مرغوب تر باشد، محصولی بهتر و با کیفیت تر تولید خواهید کرد. بذر مرغوب دارای چهار ویژگی اصلی است که شامل موارد زیر می باشد:
1. بذر مرغوب باید سفید باشد و این سفیدی در اثر رشد میسیلیوم باشد نه در اثر سنگ گچ و کربنات زیاد، یعنی حجم میسیلیوم باید در بذر بالا بوده و میسیلیوم روی بذر به صورت قوی رشد کرده و به راحتی از روی گندم پاک نشود.
2. بذر مرغوب باید نارس (جوان) نبوده و حاوی بافت فلافی نباشد.
3. بذر مرغوب نباید دارای هرگونه آلودگی قارچی از قبیل کپک های سبز، سیاه، زرد و همچنین آلودگی های باکتریایی و سایر پارازیت های قارچی باشد.
4. بذر مرغوب باید دارای دسته بندی مناسبی باشد. کیسه ها به صورت یک کیلوگرمی بوده و حاوی فیلتر پنبه ای مناسبی باشند.
3-4 آلودگی های بذری
در بخش سوم از مبحث فوق اشاره شد که یکی از عوامل وجود بذر مرغوب، نداشتن هرگونه آلودگی قارچی از قبیل کپک ها و سایر پارازیت های قارچی در بذر است. این بدین معنا نیست که آلودگی ها مختص بذر می باشد، بلکه آلودگی در خاک و کمپوست هم قابل مشاهده است که ناشی از پاستوریزه شدن ناقص می باشد.
کپک اسپرژیلوس یکی از انواع آلودگی های متداول در تولید بذر است. اسپرژیلوس دارای طیف رنگی وسیعی بوده و از رنگ زرد، سبز، صورتی، تا سیاه متفاوت است.
کپک های دیگری چون پنیسلیوم و تریکودرما که ممکن است رنگ های مشابهی داشته باشند، که کمتر در بذر مشاهده می شوند. لازم به ذکر است که اکثر کپک ها در بذر ناشی از اسپرژیلوس هستند. اسپرژیلوس ها در PH تقریباً خنثی فعال بوده و علاقه ی زیادی به چوب و قفسه های چوبی دارند. به دلیل تنوع رنگ در آن ها نمی توان با تکیه بر رنگ کپک به نوع آن پی برد، یعنی جنس اسپرژیلوس در طیف رنگی زرد، سبز، صورتی و سیاه است. گونه های اسپرژیلوس معمولاً گرما دوست هستند و برخی از انواع آن ها سمی بوده و آلفاتوکسین مرگ آوری تولید می کند.
کپک سبز آبی نوع دیگری از کپک است که ممکن است بذر ها را درگیر کند. این نوع کپک اسپورهایی به رنگ سبز و آبی روی سطوح مواد غذایی ایجاد می کنند و به کربوهیدرات ها علاقه ی فراوانی دارند. این نوع کپک روی موادی از قبیل سلولز، نشاسته، چربی، لیگنین و نیز در بذرهای آلوده دیده می شوند.
توجه: سایر آلودگی های قارچی مربوط به بذر نبوده و عامل آن کمپوست یا خاک می باشد.
باید بدانیم همان اندازه که بذر در تولید قارچ خوراکی اهمیت دارد، کمپوست نیز از درجه اهمیت بالا در تولید قارچ خوراکی مرغوب برخوردار است و این دو دقیقاً مکمل هم هستند. در ادامه این پروژه به مبحث کمپوست خواهیم پرداخت.
تکلیف1: در این جلسه در مورد دستگاه اتوکلاو که در متن درس آمده و کاربرد های آن تحقیق کنید و اطلاعات خود را برای ما ایمیل کنید.
تکلیف2: در مورد بذر های مرغوب قارچ خوراکی در اینترنت تحقیق کنید و اطلاعات بیشتری کسب نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید: همان طور که در متن درس اشاره شد، آزمایشگاه ها و مراکز تولید بذر مرغوب بصورت جداگانه از کارخانه تولید قارچ خوراکی فعالیت می کنند. شما می توانید برای آشنایی بیشتر با بذر مرغوب قارچ خوراکی و نحوه تولید آن از یکی از آزمایشگاه ها یا مراکز تولید بذر قارچ خوراکی بازدید نمایید.
منابع مطالعه: علاوه بر جستجوی مباحث یاد شده این درس در اینترنت، می توانید برای جمع آوری اطلاعات مفید کتاب پرورش قارچ خوراکی دکمه ای و صدفی- تألیف: جلال الدین حق شناس، بخش روش های تهیه بذر، را مطالعه نمایید.
بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: داودی
مطالب مرتبط:
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه اول
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه دوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه سوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه چهارم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه پنجم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه ششم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه هفتم
