تبیان، دستیار زندگی
متخصصین و مدیران امور شهری همواره در پی یافتن عوامل مؤثر بر بهبود کیفیت سیما و منظر شهری بوده اند و در این بین بر نقش عوامل فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی تأکید داشته اند .
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پیش به سوی زیبایی


متخصصین و مدیران امور شهری همواره در پی یافتن عوامل موثر بر بهبود کیفیت سیما و منظر شهری بوده اند و در این بین بر نقش عوامل فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی تأکید داشته اند . اما در این رابطه این سوال مطرح می شود که چگونه می توان موجب ارتقاء کیفیت منظر شهری در ابعاد مذکور شد؟

شهر

در مطالب پیشین به عوامل تأثیرگذار در منظر شهری پرداخته شد. این عوامل عبارتند از: عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی- کالبدی. در بررسی های انجام شده مطرح شد که فرهنگ ، نقش تعیین کننده ای در منظر و هویت شهری ایفا می کند و فاصله گرفتن از ارزش های اصیل فرهنگ ملی، مذهبی و بومی مردم در دراز مدت با جایگزینی فرهنگ های بیگانه، استقلال و هویت فرهنگی جامعه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در مرحله ی بعدی عنوان شد که بافت اجتماعی جامعه تحت تأثیر فرهنگ ملی، مذهبی و بومی شکل می گیرد و در مواقعی با ورود فرهنگ های بیگانه، تغییرات ناهمگونی در آن ایجاد می شود. به طوری که این ناهماهنگی فرهنگی- اجتماعی به شکل فیزیکی در منظر شهری جلوه گر می شود. سومین و مهم ترین عامل شکل دهنده و تأثیر گذار در سیما و منظر شهری، عامل اقتصاد است که در مواقعی هویت یک شهر براساس عملکرد اقتصادی آن تعیین جایگاه می شود.

ضمن این که سیما و منظر یک شهر با توجه به وضعیت و رونق اقتصادی آن شهر همواره در حال تغییر و تحول خواهد بود.

آخرین عامل شکل دهنده به منظر شهری، عامل فیزیکی- کالبدی است که تحت تأثیر عوامل طبیعی و غیر طبیعی و همچنین عوامل فیزیکی ( همچون کاربری های مختلف شهری) قرار دارد. در نهایت نتیجه گیری شد که در صورت ایجاد هماهنگی بین عوامل فوق، می توان شاهد سیما و منظر مناسب و قابل پذیرش در حافظه ی جمعی مخاطب بود.با توجه به مقدمه مذکور، این سوال مطرح می شود که چگونه می توان کیفیت منظر شهری را در ابعاد مختلف ( فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی- کالبدی) ارتقا داد؟ به منظور پاسخ گویی به این سوال، راهکارهای پیشنهادی به شرح زیر مطرح می شود:

الف) بعد فرهنگی

1) احیای مجدد فرهنگ بومی و محلی جامعه ی هدف

2) کاهش میزان وابستگی جامعه ی مورد نظر به فرهنگ های بیگانه

3) الگوسازی در مقیاس محله ای

4) فرهنگ سازی شیوه های مناسب زندگی شهری با توجه به الگوهای ایرانی- اسلامی

5) توسعه ی فضاهای فرهنگی- مذهبی ( امام زاده، مسجد، حسینیه، کتابخانه، فرهنگسرا، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و...) در مقیاس محله ای

6) فعال سازی فضاهای فرهنگی- مذهبی جهت آموزش همه جانبه ی ساکنان محله و بررسی مسائل و مشکلات آن ها

ب) بعد اجتماعی

1) توجه بیشتر به فضاهای دوستی در مراکز محله ها

2) توسعه ی فضاهای تجمع ( در قالب سالن های اجتماعات، سالن های ورزشی، مراکز تفریحی، فضاهای سبز عمومی، پارک کودک و...) در مقیاس محله ای

3) تأسیس شورای محله ای ( زیر نظر شورای شهر و شهرداری منطقه) از بین افراد شناخته شده و معتبر محله

4) مشارکت دادن اهالی منتخب مردم ( شورای محله ای ) در تصمیم گیری های محله ای

5) همکاری بین اهالی منتخب هر محله ( شورای محله) با شهرداری آن منطقه و شورای شهر

6) برقراری ارتباط بیشتر بین اهالی یک محله توسط شورای محله ای

7) برگزاری کلاس های آموزشی در مقیاس محله ای در خصوص آشنایی با مشکلات و معضلات کنونی زندگی شهری ( از جمله آپارتمان نشینی، الگوی مصرف، آلودگی های زیست محیطی هم چون هوا، آلودگی صوتی، زباله و...)

8) ضرورت حضور حداقل یک عضو از شورای محله ای در شورای شهر

9) حضور مستمر اعضای شورای محله ای در محله های خود و برگزاری نشست های مشترک با ساکنان محله به منظور بررسی مسائل و مشکلات آن ها و دست یابی به راه حل های پیشنهادی

فرهنگ نقش تعیین کننده ای در منظر و هویت شهری ایفا می کند و فاصله گرفتن از ارزش های اصیل فرهنگ ملی، مذهبی و بومی مردم در دراز مدت با جایگزینی فرهنگ های بیگانه، استقلال و هویت فرهنگی جامعه را تحت تأثیر قرار خواهد داد

ج) بعد اقتصادی

1) هماهنگ سازی بین توان اقتصادی ساکنان یک محله با الگوی سکونت آن ها

2) نظارت بر ساماندهی ظرفیت های اقتصادی یک محله و هزینه سازی عوارض دریافتی از این ظرفیت ها در همان محله توسط شورای محله ای

3) نظارت بر دریافت کلیه ی عوارض مربوط به ساخت و ساز، نوسازی، کسب و پیشه و... یک محله و هزینه ی آن در همان محله توسط شورای محله ای

4) بالا بردن توان اقتصادی محله های کم درآمد با ایجاد ظرفیت های اقتصادی جدید

د) بعد فیزیکی- کالبدی

1) ایجاد هماهنگی کامل بین بافت فرهنگی- اجتماعی اهالی ساکن در یک محله و بافت فیزیکی آن

2) استفاده ی مطلوب از کلیه ی ظرفیت های فیزیکی یک محله ( در بعد طبیعی همچون رودخانه، نهر آب، توپوگرافی، باغ ها، فضاهای سبز طبیعی و...) به منظور ارتقای کیفیت سیما و منظر آن محله

3) شناسایی کاربری های مزاحم و ساماندهی آن ها

4) ایجاد هماهنگی کامل بین تراکم جمعیت و تراکم بافت فیزیکی و مسکونی یک محله

5) جلوگیری از ایجاد فاصله ی طبقاتی بین محله های مختلف شهر با ایجاد تعادل در ضوابط و مقررات شهری ( به خصوص تراکم) در هر محله

6) رعایت حسن هم جواری کاربری های مختلف ( مسکونی، خدماتی، فضاهای سبز و...)

7) توجه بیشتر به معماری ایرانی- اسلامی و بومی در نمای ساختمان ها

8) ارائه ی الگوهای مناسب از معماری ایرانی- اسلامی در مقیاس محله ای

9) اجرای نمونه های کاربردی

10) ایجاد هماهنگی بین فرهنگ زیست با محیط زیست در طراحی پلان معماری ساختمان های مسکونی

11) برقراری ارتباط بیشتر بین نیاز مردم به فضاهای زیستی و مسئولان نظام مهندسی ساختمان با یک روش رفت و برگشت منطقی و کاربردی به منظور دست یابی به الگوهای مناسب سکونت

12) جلوگیری از اعمال نظرهای یک طرفه و اجباری توسط مسئولان مربوطه ( سازمان راه و شهرسازی، شهرداری، سازمان نظام مهندسی ساختمان) در خصوص الگوهای ساخت

13) اعمال مدیریت اجرایی بر مبنای مشارکت مردم

14) به کارگیری افراد متخصص و با تجربه در زمینه ی معماری ایرانی- اسلامی در شورای شهر

15) به کارگیری افراد متخصص و با تجربه در زمینه ی طراحی شهری در شورای شهر به منظور ارتقای کیفیت سیما و منظر محله ها

با توجه به راهکارهای ارائه شده در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی- کالبدی، می توان این گونه نتیجه گیری نمود که به منظور ارتقای کیفیت منظر شهری یک محله، تمام عوامل ذکر شده دخیل خواهند بود. به تعبیری ساده تر، منظر شهری همانند پازلی است که با کنار هم گذاشتن کلیه ی اجزای آن، می توان شاهد شکل کامل آن پازل بود.

بدیهی است با برقراری تعادل و هماهنگی بین راهکارهای پیشنهادی، شکل زیبایی از سیما و منظر شهری یک محله در حافظه جمعی مخاطب باقی خواهد ماند.

فرهاد محلاتی

کارشناس ارشد معماری 

بخش محیط شهر تبیان

مطالب مرتبط:

منظر شهری در یک نگاه

خیابان، شناسنامه ی شهر ما

سیمای شهر ما چگونه زیبا می شود؟

فرهنگ؛ عنصری هویت بخش به منظر شهری