مجلسی که پیامبر اکرم آن را به مجلس دعا ترجیح دادند!
حضرت محمد(صلی الله علیه و اله) فرمودند: هر دو مجلس فرجامی نیک دارند، در یکی خدا را می خوانند و در دیگری دانش و احکام دین می آموزند و به ناآگاهان یاد می دهند، این مجلس برتری دارد.
توجه جامعه اسلامی به علوم مورد نیاز و فراگیری آنها از ضرورت ها و موجب حفظ عزت و قدرت مسلمانان است. از امیر مومنان (علیه السلام) در این خصوص چنین نقل شده است: علم و دانش قدرت است، هر کس به آن دست یابد، غلبه می یابد و هر کس به آن دست نیابد زیر سلطه قرار می گیرد.(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 319)
رسول خدا(صلی الله علیه و اله) در حالی وارد مسجد شدند که در آن دو مجلس برقرار بود: یکی مجلس درس معارف دینی و دیگری مجلس دعا. آن حضرت فرمودند: هر دو مجلس فرجامی نیک دارند، در یکی خدا را می خوانند و در دیگری دانش و احکام دین می آموزند و به ناآگاهان یاد می دهند، این مجلس (دین آموزان) برتری دارد! من برای تعلیم فرستاده شده ام. سپس در کنار آنان نشست.(منیة المرید، ص 106)
بهترین آموختنی در کلام امیر مۆمنان
امیر مومنان(علیه السلام) می فرمایند: بهترین آموختنی ها برای جوانان و نوجوانان چیزهایی است که در بزرگسالی به آن نیازمند می شوند(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 333)؛ نیز می فرماید: در کودکی دانشی بیاموزید تا در بزرگی به آن شرف یابید.(همان، ص 267)
همچنین می فرمایند: دانش، افزون تر از آن است که گردآوری شود پس از هر دانشی بهترینش را فرا گیرید (غررالحکم، ص 46) و در خطبه همام می فرماید: ....(پرهیزگاران) گوش های خود را تنها به دانش سودمند سپرده اند.(نهج البلاغه، خطبه 193)
سبقت در یادگیری
امام باقر(علیه السلام) می فرمایند: در یادگیری دانش بر یکدیگر پیشی گیرید. به خدا سوگند یک حدیث درباره حلال و حرام که از شخص راستگویی فرا گیرید از دنیا و طلا و نقره آن بهتر است.(مستطرفات السرائر، ص 645)
علم دینی چیست؟
یقینا مراد از علم دینی فقط علوم اختصاصی رایج در حوزه ها نیست بلکه علوم دانشگاهی که برای جامعه بشریت مفید است در بر می گیرد. برای اثبات این مدعا، شواهدی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
به دنبال علم سودبخش باشید:
از امام هفتم(علیه السلام) نقل شده است که روزی پیامبر اکرم(صلی الله و علیه و آله) وارد مسجد شد دید جماعتی گرد مردی جمع شده اند، حضرت فرمود: چه خبر است [و این مرد کیست]؟ گفتند: علامه ای است فرمود: علامه یعنی چه، گفتند: داناترین انسان است نسبت به نسب عرب و حوادث دوران جاهلیت و اشعار آن زمان. حضرت فرمود: این علم سودی ندارد و دانستن آن زیان نمی رساند. سپس فرمود:علم سودمند عبارت است از:
آیه محکمه: یعنی اعتقادات و مسائل اعتقادی و معرفتی.
فریضه عادله: یعنی فراگیری علم اخلاق (اخلاق فردی و اجتماعی).
سنه قائمه: یعنی علم به احکام شریعت و مسائل حلال و حرام.»(اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، علیمه اسلامیه، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج 1، ص 37)
کنایه از این که مسلمان و جامعه اسلامی باید برای فراگیری دانش، اولویت بندی کند و به دانشی بپردازد که برای دنیا و آخرت او سودمند باشد یا زیانی را بزداید.
به عبارتی نکته ای که از روایت فوق استفاده می شود این است که در اسلام آن علمی مورد نظر است که مفید به حال جامعه و افراد باشد، آن چه هم در روایت ذکر شده مصداق هایی از علم مفید است. در روایت دیگر علم مفید را خداشناسی، انسان شناسی، فرجام شناسی (هدف خلقت هستی و انسان) گناه شناسی شمرده است.(همان، صص 63-64، روایت 11)
علم پزشکی
امام علی(علیه السلام) فرمود: «العلم ثلاثه: الفقه للأدیان، و الطب للأبدان و النحو للسان؛ علم [مفید و لازم] سه علم است: علم فقه و احکام برای [حفظ دین و عمل نمودن به دستورات] دین و علم پزشکی برای [حفظ جسم و] بدن ها و علم ادبیات [نحو و صرف ... ] برای حفظ زبان [از خطا و اشتباه].»
در بعضی نقل ها علم نجوم برای زمان شناسی نیز اضافه شده است.(محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، ح 78، ص 45)
در روایت دیگر نیز به علم پزشکی برای سلامتی بدن سفارش و توصیه شده است.(اثنا عشریه، سید محمد حسین عاملی، از علمای قرن 11 هـ ، چاپ قدیم، ص 27)
هندسه و ریاضیات
علم دیگری که جزء علوم اسلامی و لازم و ضروری شمرده است در روایات هندسه و ریاضیات و شناخت اوقات (علم نجوم) است.
از امام علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هر کس هیئت را (علم نجوم، ریاضی) نشاسد (و فرا نگرفته باشد) در معرفتش لنگ است.»(در منابع اصلی یافت نشد، ر.ک: شهید دستغیب شیرازی، سرای دیگر، صص 4 و 80)
علمی که جز گمراهی و ضلالت نتیجه ای ندارد
در نگاه كلى قرآن، هر علمى كه انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را به طرف خواب و عیش و نوش بكشاند هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست.
در قرآن كریم آمده است: «ذلك مبلغهم من العلم ان ربك هو اعلم بمن ضل عن سبیله؛ این آخرین حد آگاهى آنها است و خداوند به حال آن كه از راه حق گمراه شده آگاه است».(نجم، آیه 30) پس علوم غیر دینى نیز مىتواند نقشآفرین بوده و موجبات سعادت آدمى را فراهم كند. این در صورتى است كه هدف تلقى نشود، بلكه وسیله پیشرفت و رسیدن به كمال باشد. از طرف دیگر علوم دینى نیز اگر طالب آن قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد، موجب بدبختى انسان مىشود.
نتیجه گیری:
از نظر اسلام اهمیت و عظمت مقام علم؛ در حدی است که خداوند در قرآن به پیامبرش دستور می دهد: «قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون... ؛ [ای پیامبر!] بگو: آیا کسی که عالم است با کسی که نمی داند برابر است».(زمر، آیه 9)
پیامبر اسلام در مقام ارزشگذاری به علم می فرماید: «طلب علم فریضه علی کل مسلم الا ان الله یحب بغاه علم؛ دانش آموختن بر هر مسلمانی واجب است همانا خدا، طلب کنندگان دانش را دوست دارد».(اصول کافی، ج1، کتاب فضل العلم، ح 1، ص 35)
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
شبستان
شیعه نیوز
کتاب مفاتیح الحیات ، نوشته آیت الله جوادی آملی
خدمات متقابل اسلام و ایران، مرتضی مطهری
مطالب مرتبط:
