شهرکتاب، شهر روشنی

چراغ اول: کتاب " زیبایی شناسی در معماری "

در این مسیر اولین چراغ را با کتاب " زیبایی شناسی در معماری " تالیف : یورگ کورت گروتر با ترجمه : دکتر جهانشاه پاکزاد و مهندس عبدالرضا همایون از انتشارات دانشگاه شهید بهشتی چاپ سوم 1386 روشن میکنیم. این کتاب شامل  624 صفحه که در 3000 نسخه و به قیمت 75000 ریال به چاپ رسیده است.

ساختار کتاب بعد از پیشگفتار نویسنده شامل: فهرست مطالب ، مقدمه - مبانی ادراک - اصول انتقال پیام و خبر که خود مشتمل بر: ساختار خبر، خبرهای فعال و غیر فعال ، محتوای اطلاعاتی یک خبر ، اطلاعات معنائی و اطلاعات زیباشناختی ، کمیت اطلاعات ، نوع اطلاعات و حافظه ، اخلال و کژنمائی در یک پیام ، میشود.در ادامه معرفی مکانیزم گیرنده خبر که تشکیل شده از: اندام های حسی ، ظرفیت دریافت و یاداندوزی ، نظریه گشتالت و جزبینی ، ثبات ادراکی ، ادراک عمیق و در آخر مطرح شدن عوامل روانی - اجتماعی و همین طور فهرست ماخذ بخش مبانی ادراک در انتهای این بخش لیست شده است.

پیشگفتار نویسنده

امروزه معماری با آنکه رشته ای از علوم دقیقه هست جزو هنر نیز به شمار می آید.جنبه های کمابیش عقلائی آن مانند اقتصاد ، ایستایی و فیزیک ساختمان را می توان دقیقاً تعریف کرد و کمیت آن را سنجید.مسائل فوق را می توان با منطق ( ریاضی ) حل کرد.جنبه های کمابیش غیر عقلانی و احساسی ساخت و ساز را که بیشتر به حوزه زیبائی شناختی مربوط است ، نه قابل اندازه گیری است و نه قابلیت تعریف پذیری دقیق دارند.به یقیین این یکی از دلائل عدم قطعیت بالایی است که در جنبه زیباشناختی ساخت و ساز وجود دارد.اگر نظر مردم راجع به بنائی خاص سوال شود ، پاسخ ها اغلب نامشخص و ذهنی است و اگر بلعکس از معماران راجع به دلائل شکل گیری طرح هایشان سوال شود ، به سنگر اصطلاحات حرفه ای پناه برده و غالب آن ها علل اتفاقی را منشا اثر اعلام می کنند.

تجربه معماری و ادراک آن به ندرت کمیت پذیر می باشد.عوامل ذهنی همیشه فراتر از جنبه های عینی و قابل اندازه گیری است.معماری ، به عنوان یک شی قابل اندازه گیری و محاسبه می باشد و می تواند به وسیله عدد و رقم بیان شود ولی مخاطبِ آن را ، یعنی انسان را به عنوان " حامل ذهنیت " نمی توان یکسان فرض کرد.فرایند ادراک را می توان امروزه تا حد زیادی تشریح نمود.بسیاری از فعل و انفعالات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیک را حتی می توان اندازه گیری کرد.امروزه عوامل تاثیر گذار جنبی بر ادراک از قبیل وضع جسمانی ، پیش آگاهی ها ، تجربه و غیره مشخص می باشند.ولی این عوامل از شخصی به شخص دیگر متفاوت است که عملاً نمی توان فرایند ادراک را در رابطه با حالات و وضعیت های مختلف ادراکی تعمیم پذیری دانست.از شرایط بیرونی به عنوان عامل سوم در کنار ساختمان به عنوان " عینیت " و انسان به مثابه " ذهنیت" می بایستی نام برد.داده هایی که نه وابسته به ناظر و نه به منظور می باشند، ولی تاثیر مهمی برفرایند ادراک دارند.ایجاد یک نظریه کامل و جامع راجع به زیباشناختی معماری به دلائل فوق الذکر امکان پذیر نیست.حتی پیش بینی آنچه که چگونه طراحی و ساخته شود، تا یک معماری خوب عرضه شود نیز میسر نیست.

کتاب حاضر نمی خواهد تجویز نسخه نماید.بلکه می خواهد پیچیدگی ظاهری فرایند ادراک را روشن تر نماید تا بدین وسیله بتوان تسهیلی در تصمیم گیری های موردی به وجود آورد.بدین خاطر مخاطبین این کتاب فقط متخصصین نبوده ، بلکه کلیه علاقه مندان به تاثیر محیط و طراحی فضای پیرامون را در بر می گیرد.

در مقدمه این کتاب سعی شده آن قسمت از مبانی عمومی ادراک ، که در توضیح خصیصه های زیباشناختی معماری مفید هستند ، اجمالاً مطرح شود.طرح این زمینه ها بخش عمده ای از کتاب را به خود اختصاص داده است.ولی تا حدودی پاره پاره و جسته گریخته است.گاهی اوقات فرایند های خاصی ، ساده شده اند تا بتوان مسائل مهم آن را شاخص تر نمود.

به همین خاطر این اثر هیچ گونه ادعایی به کامل بودن خود ندارد.مصادیق مطرح شده از دوره های متفاوت و فرهنگ های مختلف انتخاب شده اند.بدین وسیله سعی شده است تا بر اصول مشخصی از معماری که فارغ از زمان ، اقلیم ، فرهنگ و ایدئولوژی قابل تعمیم می باشند تاکید گردد.آوردن نقل قولها نیز در جهت ارائه مستقیم مهمترین شاخصه های هر طرز تفکر بوده است.

بخش های مخلتف این کتاب به این شرح می باشد: بخش اول  فرهنگ و سبک ، بخش دوم زیباشناختی و زیبایی ، بخش سوم محیط و مکان ، بخش چهارم فضا ،  بخش پنجم فرم یا صورت ،  بخش ششم هماهنگی ، بخش هفتم زمان ومسیر ، بخش هشتم نور و رنگ ، بخش نهم علائم ، بخش دهم جز و کل  و در آخر کتاب واژه نامه  و کتابنامه آورده شده است.لازم به توضیح است این کتاب به علت مفید فایده بودن در جامعه حرفه ای و دانشگاهی (منبع بسیاری از دروس و آزمون های کنکور معماری ، طراحی شهری و...) به چاپ های بعدی خود رسیده است.

 علی طهرانچی

کارشناس ارشد شهرسازی

بخش محیط شهر تبیان