محصص، هنرمندی خودویرانگر

نام بهمن محصص با اکسپرسیونیسم ایرانی گره خورده است. او هنرمندی بود که هیچگاه نتوانست منفعل از جامعه و وقایع دور و برش زندگی کند. درد را دید، درد کشید و درد را کشید و نقاشی کرد و در نهایت در هتلی در روم و در بی خبری و گوشه نشینی فوت کرد.

بهمن محصص 9 اسفند 1310 در شهر رشت به دنیا آمد.

او در 14 سالگی در کارگاه و نمایشگاه محمد حبیب محمدی نقاش گیلانی که هنر را در آکادمی هنر مسکو فراگرفته بود شروع به کار کرد. در زمان اقامت خانوادگی در تهران محصص چند ماهی در دانشگاه هنر تهران به تحصیل پرداخت.

محصص در 1333 به اروپا سفر کرد و در ایتالیا ساکن شد و در آکادمی هنر رم مدتی نزد  فروچیو فراتزی  به آموختن هنر مشغول شد.حاصل این دوره از زندگی محصص چندین نمایشگاه گروهی و انفرادی در داخل و خارج از سائو پائولو و پاریس بود.

در سال 1342 بهمن محصص به امید بر پا کردن جنبشی نو در هنر کشورش به ایران بازگشت و در نمایشگاه ها و کنفرانس های متعددی شرکت کرد.

آثار ارزشمند این هنرمند نقاش و مجسمه ساز بیش از همه در ایتالیا ، امریکا و ایران نگهداری می شوند.

محصص پس از مهاجرت به تهران کارش را در کارگاه نقاشی جلیل ضیاپور ادامه داد و به انجمن هنری - ادبی خروس جنگی پیوست.

این انجمن که به همت ضیاپور تاسیس شده بود، قصدش معرفی هنر نوین و مقابله با سنتهای دست و پاگیر در هنر و شعر بود.

کسانی چون سهراب سپهری، نیما یوشیج، هوشنگ ایرانی و غلامحسین غریب از دیگر هنرمندانی بودند که با این انجمن همکاری داشتند.

ترجمه آثار نویسندگانی چون لوئیجی پیراندلو، اوژن یونسکو و ژان ژنه و همینطور کارگردانی تئاتر از دیگر فعالیت های هنری محصص در کنار نقاشی و مجسمه سازی بود.او جزو نخستین نقاشان و هنرمندان ایرانی بود که نقاشی را به شیوه غربی آموختند و آن را با نگاهی شرقی آمیختند.

محصص به دلیل عوارض ناشی از بیماری ریوی در 6 مرداد ماه 1389 در سن 79 سالگی چشم از جهان فرو بست.

فی فی از خوشحال زوزه می کشد

میترا فراهانی، در واپسین روزهای زندگی محصص کنارش بود از او فیلم گرفت و این فیلمها و گفتگو ها را تبدیل به ساخته ای مستند در مورد محصص کرد.

حال مانولا دارگیس، سردبیر بخش نقد فیلم در روزنامه نیویورک تایمز هفته گذشته در مقاله مفصلی به نقد این فیلم پرداخته و به این بهانه سعی کرده تا از ورای فیلم نقبی برای شناخت خود موضوع فیلم یعنی بهمن محصص بزند.

در این نقد که در نسخه چاپی این روزنامه منتشر شده دارگیس ابتدا جزئیاتی از زندگی محصص را از دل خود فیلم بیرون کشیده و با شگفتی از هنرمندی سخن می‌راند که در سرزمین مادری‌اش از نوادر کار خود بوده ولی سال‌ها در اتاق هتلی در رم گوشه‌نشینی اختیار کرده است.

سپس دارگیس به ستایش کار فیلمساز پرداخته که؛ "در تمامی اجزای فیلم، اختصار را رعایت کرده و حتی با انتخاب هوشمندانه نام فیلمش، روح موضوع خود را در بطن این فیلم تسری داده..." که اشاره ویژه او در این مقطع به انتخاب واژه زوزه و برگردان انگلیسی آن است.

آنچه در ادامه بازهم شگفتی دارگیس را برانگیخته، عادت خودویرانگری و کنارگزینی محصص بوده که در تمامی طول زندگی‌اش هر چند گاهی شماری از آثارش را از بین برده و حال درمقابل دوربین میترا فراهانی با نشان دادن عکسهای برجا مانده از این آثار (نقاشی و مجسمه و کارهای دیگر) آنچنان از آن‌ها حرف می‌زند که گویی هر یک پاره تن او بوده‌اند و اکنون برایش "مرده"‌اند. این تعبیر که در فیلم بار‌ها از دهان محصص بیرون می‌آید، منتقد را چنان کنجکاو کرده که برای یافتن سرنخ و خطی درباره محصص به همه جا سرک کشیده ولی جز یک عبارت کوتاه توصیفی (یکی از مهم‌ترین هنرمندان نوگرای ایران) در پایگاه موزه بریتانیا چیزی دستگیرش نشده است.

باقی این مقاله به تحسین دارگیس از اثر میترا فراهانی و همزمان دریغ و افسوس او از این همه ناشناخته ماندن محصص در جهان هنر اختصاص دارد. در پایان اما نویسنده خوشحال بوده از اینکه این اثر مستند توانسته به‌مانند زمان ساختش در آن دوره کوتاه فاصله تا مرگ محصص، این پوسته ضخیم را بشکند و حال ما چهره‌ای قابل کشف و مشاهده از این هنرمند مدرن ایرانی پیش چشم جهانیان داریم.

این فیلم از چند ماه پیش بر روی پایگاه‌های اینترنتی مختلف قابل پیاده‌کردن و دیدن است.

بخش هنری تبیان

همشهری آنلاین

هنر آنلاین

مطالب مرتبط:

محصص در سینماهای پاریس

جشن‌ تولد نقاشی مدرن   

حراج کریستیز

نقاشی مدرن ایران ریشه درسنت دارد