بدقولی گناه است!

بدیهی‌ترین ارزش‌های اجتماعی پای‌بندی به تعهدات است که مقبولیت عمومی دارد و همهء عقلا بر آن متفقند تا آن‌جا که برخی از اندیشمندان غربی، ریشهء همهء ارزش‌های اجتماعی را در قراردادها و تعهدات، اعم از قراردادهای آگاهانه و رسمی یا قراردادهای ارتکازی و ضمنی خلاصه کرده‌اند.

وجب رد امانت و وفای به عهد از مستقلات عقلیه است؛ یعنی از احکامی است که عقل، بدون نیاز به راهنمایی شرع، آن را درک می‌کند. شرع در مورد لزوم رد امانت، و وجوب وفای به عهد، اِعمال مولویت نمی‌کند، بلکه حاکم شرع در این زمینه، حکم ارشادی است و اگر ما هیچ دلیل شرعی بر وجوب وفای به عهد و لزوم رد امانت نداشتیم، همین حکم عقل برای اثبات حکم شرعی کافی بود.

زمینه های روانشناختی و جامعه شناختی مسئله

اگر چه برای پدیده ی منکر و ضد اخلاقی عهد شکنی می توان عوامل مختلفی را بر شمرد ولی ما در این بخش به برخی از مهمترین آن ها از باب اختصار اشاره می کنیم.

1) بی اعتنایی به حقوق دیگران

کسانی که برای عهد و پیمان با دیگران ارزش قائل نمی شوند در حقیقت برای شخصیت آن ها اهمیتی قائل نیستند.

اگر فرد برای حقوق دیگران مساوی یا بیشتر از حقوق خویش ارزش قائل شود به طور یقین برای وعده با آن ها نیز ارزش و احترام قائل خواهد بود.

2) غفلت از محضر الهی

آنان که خود را پیوسته در محضر خدا می بینند در تمامی کردار خود و از جمله وفای به عهد، خدا را در نظر گرفته و به نحو شایسته عمل می کنند. در حالی که غفلت از محضر خداوند موجب پشت پا زدن به ارزش های اخلاقی و از جمله وفای به عهد است.

3) تثبیت یک عادت

از حیث فرهنگی ما وابسته به یک سلسله عادات و ملکاتی هستیم که به مرور در وجودمان تثبیت شده و بخشی از شخصیت و هویت ما را شکل می دهد. از جمله این عادات پدیده ی ضد ارزشی عهد شکنی است.

نکته مهم این است که از گسترش یک پدیده ضد اخلاقی نظیر عهد شکنی تا مرحله ی استقرار آن به عنوان یک عادت همیشگی رفتاری به موقع جلوگیری شود.

4) ضعف مبانی ایمان

نوعی همبستگی میان درجه ایمان آدمی و پایبندی وی به تعهدات اجتماعی در قبال دیگران وجود دارد لذا در نشانه شناسی افراد با ایمان به جشن پایبندی به میثاق تاکید شده است همانطور که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: " رعایت پیمان از لوازم ایمان است".

حال این سوالات مطرح می شود، چرا در جوامع امروزی پیمان شکنی امری متداول شده است؟ چرا اهمیت اخلاقیات در جوامع کنونی کم رنگ شده است؟

یک دلیل را می توان چنین بیان داشت که گروهی از انسانها عهد و پیمانی را می بندند که در حد توانشان نبوده و قدرت اجرای تعهد خود را ندارند. این گروه با این عمل به شخصیت خود لطمه می زنند و خود را در واقع فردی غیر اصولی و بی مبنا معرفی می کنند.

دلیل دیگر آن است که شاید در دنیای ماشینی امروزی، عدم توجه به دیگران و همنوعان از احساس مسئولیت در قبال همدیگر و تعهد انسانها کاسته است و تلاششان فقط در جهت تامین خواسته های خود شده است و گاهی نیز فراتر رفته و برای تحقق اهداف خود، حقوق دیگران را زایل می کنند.

در حالیکه اگر اسوه های وفاداری را که پیامبران و رهبران الهی مان هستند را الگوی خود قرار دهند این فضیلت اخلاقی این همه کم رنگ نمی شود.

زیان عمل نکردن به پیمان و یا خلف وعده تنها شامل شخصی که با او عهد بسته شده است نمی شود. بلکه بیشترین زیان متوجه شخص پیمان شکن است و آثاری چون سلب اعتماد عمومی، که باعث می شود سرمایه بزرگ اعتماد عمومی به غارت کشیده شود و جامعه به اجزای پراکنده تبدیل شود.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «لا تَعْتَمِدْ عَلی مَوَدَّةِ مَنْ لا یُوفی بِعَهده؛ بر دوستی کسی که به عهد و پیمان خود وفا نمی کند، اعتماد مکن.»

آثار پیمان شکنی هم در این دنیا که به شکل بی اعتمادی و هم در آخرت با مجازات الهی همراه خواهد بود. وفای به عهد و پیمان را اگر به عنوان یک وظیفه بدانیم و از سوی دیگر بدانیم از حسنات اخلاقی مهم یک فرد مسلمان است آن را در وجود خود پرورش دهیم این فضیلت اخلاقی در کل جامعه تسری می یابد.

اگر همه بدانند که مهم ترین سرمایه یک جامعه اعتماد متقابل بین انسانها که خود از تعهد به وعده ها ناشی می شود و باعث همبستگی و اعتماد متقابل در میان افراد جامعه خواهد شد که جامعه ای یکدل و یکسو و پایدار که روابط حاکم بر آن مبتنی بر اعتماد متقابل خواهد شد.

منابع : 1- مهر / 2- صراط / 3- ویستا