دستاوردهای هنری در عهد سلجوقی

سلاطین ترک سلجوقی از حامیان بزرگ علوم و هنر و صنعت به شمار می رفتند و به خاطر همین علاقه بود که در دوران آنها هنرمندان بزرگ و استادکاران عالی قدر به ظهور رسیدند.

در زمان حکومت این سلسله که برابر با قرون پنجم و ششم هجری قمری بود، شهرهای اصفهان، مرو، نیشابور، هرات و ری مرکز تجمع صاحبان هنر و پیشه بود و آثاری که از هنرمندان این دوران باقی مانده است، اکنون زینت بخش موزه های بزرگ جهان شده است.

در این عصر صنایع گوناگون نه تنها در ایران تجدید حیات یافتند ، بلکه با فتوحات آنها در روم و شام، اصول و اسلوب این صنایع تا سواحل مدیترانه و حتی شمال افریقا بسط و گسترش یافت و به همین دلیل است که آثار و نمونه های کار هنرمندان ایرانی و صنایع رایج سلجوقی تا قرن ها در آثار مصری و سوریه ای دیده می شود.

شاهکارهای هنری این دوره در زمینه های مختلف چون سفال گری ، لعاب کاری ــ که به دو شیوه ابداعی مینایی و زرین فام انجام می گرفت ــ ، شیشه گری و نیز فلزکاری که در مراکزی چون گرگان ، ری و کاشان ساخته شدند، از لحاظ سبک و شیوه در تاریخ هنر ایران از ارزش خاصی برخوردار هستند.

در این دوره هنر معماری نیز به اوج شکوفایی و کمال رسید و هنرمندان و معماران آثار فراوانی به وجود آوردند. معماران این دوره با تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار (چهار طاقی)، نوع جدیدی از مساجد را طراحی کردند که از آن زمان تا کنون اساس معماری مذهبی در ایران شده است.

هنر آجرتراشی و تزئین بناها با گره چینی آجری نیز که از قرن پنجم هجری معمول شده بود، در این دوره تکامل یافت. معماران دوره ی سلجوقی همچنین در به کارگیری گنبد دوپوسته تلاش زیادی کردند و نوع جدیدی از پایه را برای آن در نظر گرفتند. علت به وجود آمدن گنبد دوپوسته فضای داخلی و قالب خارجی بود:

گنبد داخلی نیم کره ای بود ولی گنبد بیرونی به شکل بیضی نسبتا نوک تیزی اجرا می شد که نمونه ی چشمگیر آن را می توان در مسجد جامع اصهان (گنبد نظام الملک و گنبد تاج الملک) مشاهده کرد.

ساخت مدرسه نیز که از جمله بناهای مذهبی این دوران بود، در سراسر امپراتوری سلجوقی گسترش یافت؛از معروف ترین مدارس این دوره می توان به مدرسه نظامیه بغداد اشاره کرد که نمونه های آن در اصفهان ، نیشابور و بلخ نیز شاخته شده بود و بعدها به دست مغولان تخریب شدند. در این دوره آثار غیرمذهبی مانند کاروانسرا نیز همدوش معماری مذهبی با صحن بزرگ و چهار ایوانی ساخته می شد.

دوره سلجوقی همچنین یکی از ادوار برجسته و مترقی خوشنویسی محسوب می شود؛ سلاطین اخیر سلجوقی خود در تشویق خوشنویسان می کوشیدند و برخی از شاهان چون طغرل بن ارسلان(از سلاجقه عراق و همدان) خود به خط زیبا می نوشتند.

ترکان در گذر تاریخ/ بهنام محمدپناه

شاهکارهای هنر ایران/ آرتور آبهام پوپ

هنرهای ایران / دبلیو فریه

مطالب مرتبط:

عصر زرین هنر

مجسمه های سفالی و لعابی سلجوقی

نقاشی ایران در دوره سلجوقیان

مکتب سلجوقی