من یک عالمه سۆال دارم!
معلم: دعوت به تفکر
یک معلم خوب از شما میخواهد که خود را دوست داشته باشید و به کارهای خود افتخار کنید. او همچنین انتظارات زیادی از شما دارد. کیفیت دعوت دانشآموز به تفکر و یادگیری هم از عوامل اصلی در این زمینه است. والدین و معلمان منابع اصلی این دعوت هستند چرا که آنها ویژگیهای خاصی را در کودکان میشناسند که از دید سایرین پنهان است. آنها برای آنچه که سایرین در مورد آن غفلت میکنند، ارزش قائل میشوند و فرصتهایی را برای کودکان خلق میکنند تا افکار و انتخابهای خویش را در آموختههایشان بهکار گیرند. نحوهی واکنش کودکان به این موقعیتها تا اندازه زیادی به نگرشها و راهبردهای اتخاذ شده توسط معلم بستگی دارد.
موارد زیر عواملی هستند که باعث پرورش تفکر کودک میشوند:
1- ایجاد عزت نفس
از کودک بخواهید تا نسبت به مواردی مانند تجهیزات خانه و مدرسه، بچههای کوچک تر، یا برنامهریزی و گزارش کارهایی که باید انجام شود، احساس مسئولیت کند. گزینههایی را به او ارائه کنید و به انتخاب کودک احترام بگذارید. به کودکان اجازه دهید تا بعضی کارها را بدون کمک دیگران انجام دهند و نشان دهند حتی در موقعیتهایی که بزرگسالان حضور ندارند، میتوان به آنها اعتماد کرد.
2- برقراری ارتباط با تکتک کودکان
برآورد اهمیت بیش از حد ارتباط تک به تک با هر کودک کار مشکلی است. از طریق گفتگوهای فشرده و خصوصی با هر یک از کودکان میتوان به این هدف نائل شد. سیستمهای باز ارتباطات نوشتاری (دفترهای خاطرات، دفاتر پیشرفت کار، کتابهای فکری و غیره) میتواند کودکانی را که به ندرت در کلاس صحبت میکنند، به بیان افکار و احساسات خود ترغیب کند.
3- با دقت گوش دادن
معلمان از طریق گوش دادن فعال، به گفتههای دانشآموزان نشان میدهند که به حرفهای آنان اهمیت میدهند. گوش دادن فعال شامل این موارد میباشد: توجه به سخنان دانشآموز، جلوگیری از قطع بحث توسط دیگران، زمان کافی برای کامل کردن صحبتها را در اختیار او قرار دادن، روی خود را به سوی کودک کردن و برقراری ارتباط چشمی.
4- صادق و بیریا بودن
برای تحسین کودک باید صادقانه عمل کرد و توجه خود را کاملاً به سوی او معطوف نمود. صادق بودن به معنی در میان گذاشتن احساسات خویش با کودکان است: «این کاری که تو میکنی من را ناراحت میکند زیرا ...» در یک واکنش صادقانه زبان غیر کلامی، لحن صدا، وضعیت بدن، حرکات چشم، حالتهای چهره و ژستهای فیزیکی، همه پیام کلامی را تأیید میکند.
5- مثبت بودن
مثبت عمل کردن به نفع همه افرادی است که در دو سوی یک جریان قرار دارند. رفتار تعاملی با کودک، چالشهایی را ارائه میدهد که نیازمند واکنشهایی از جانب کودک است. باید منتظر مخالفتهایی از جانب آنها باشیم. امکان مخالفت کودکان با یکدیگر از مخالفت آنها با معلم بیشتر است. هر تغییری به زمان نیاز دارد و ما علاوه بر موفقیتها شاهد وقفههایی هم در پیشرفت آنها خواهیم بود.
6- روشن و شفاف بودن
در دعوت کردن کودکان به تفکر به جای استفاده از جملات مبهم و غیر مستقیم، از عبارتهای واضح و مستقیم استفاده کنید. احتمال واکنش کودک به جملهای مانند «تو باید فکر کنی» در مقایسه با جملهای که چندین مفهوم خاص معین دارد مانند «سعی کن راجع به ... فکر کنی» کمتر است. گاهی پیامی که برای یک کودک مشخص است برای کودک دیگر نامفهوم است. راههای زیادی برای واضح کردن پیام وجود دارد؛ اعمال، نمودارها و واژههای نوشتاری (در مکانهایی که در معرض دید کودکان قرار گرفته است) مواردی است که میتواند به محکم کردن پیام کمک کند.
7- فراگیر بودن
متدهای آموزشی خود را، در ابتدا روی خودتان امتحان کنید. از کودکان بخواهید تا در آموختهها، سرگرمیها و علاقهها با شما سهیم شوند. میتوان علاقهمندی به یک موضوع را فرا گرفت. اگر بخواهیم کلاس درس، مکانی برای پرورش فکر باشد، باید آن را به مکانی تبدیل کنیم که بررسی و تحقیق در آن ارزشمند باشد. این کلاس محیطی خواهد بود که در آن به مسائلی از این قبیل پرداخته میشود: «من نمیدانم چرا؟» «بگذار ببینم موضوع چیست؟» «شما چه فکر میکنید؟». معلم عدم قطعیت را تأیید میکند: «ما در مورد این مسأله کاملاً مطمئن نیستیم»، «مردم عقیدههای مختلفی دارند» ، و از به چالش کشانده شدن استقبال کرده با ارائه پاسخهایی از قبیل: «این سوال جالبی است»، «باید در این مورد فکر کنم»، به موقعیت پاسخ میدهند. معلم اعتقاد خود به ارزش تفکر را به کودکان منتقل میکند و این نکته را مورد تأکید قرار میدهد که آموزش و پرورش به همان میزانی که به کشف ناشناختهها میپردازد به تکرار دانستهها و آموختهها مبادرت میورزد. در یک کلاس درس پژوهشمدار، معلم هم به همراه دانشآموز به یادگیری میپردازد.
محیطی برای تفکر
برخی از معلمان فضای هوشمندانه کلاس درس خود را با تحریک حیطه فکری خاصی تقویت میکنند. بهعنوان مثال، با استفاده از بریده روزنامهها، پرسشهایی را در رابطه با موضوعهای ملی یا ملی زیست محیطی مطرح میکنند. اقدام دیگر معلم، در نظر گرفتن مکانی در کلاس برای گذاشتن صندوقی در آنجاست. کودکان میتوانند مسأله روز (یا هفته) را در آن قرار دهند یا از آن جعبه برای فرستادن راهحلهای پیشنهادی خویش به افراد مسئول استفاده کنند. میتوان در کلاس موزهای تشکیل شده از اشیاء گوناگون ( که موجب تشویق کودکان به انجام آزمایش های علمی و تحقیق شود)، مانند یک تابلوی تصویردار یا یک کتاب درسی فکری شامل جوک، معما، چیستان، اندیشهها، پژوهشها یا شکایتها داشت.
نظریههای نوآورانهی معلم یا دانشآموز در رابطه با تفکر و راهبردهای یادگیری را میتوان روی نمودارهایی نوشت تا همه آن را ببینند. این نظرها میتواند جملههای کوتاهی باشد که به منظور آگاهی بخشیدن روی تابلو نوشته میشود، مثل «قبل از نوشتن فکر کن».
نرگس انتظامی بیان
بخش خانواده ایرانی تبیان