تبیان، دستیار زندگی
نقد در ایران هنوز هم تا اندازه بسیار زیادی تحت تاثیر تعارف، رفاقت ها، دشمنی ها و حساسیت های بسیاری است که اگر قرار باشد از کارآمدی عمل نقد بهره برداری شود در گام نخست باید از این معضلات رهایی یابیم. به این ترتیب خلاصه وار باید اذعان داشت اگر چه نقد از پای
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کتابی اساسی برای درک نظری عمل نقد

نقد در ایران هنوز هم تا اندازه بسیار زیادی تحت تاثیر تعارف، رفاقت ها، دشمنی ها و حساسیت های بسیاری است که اگر قرار باشد از کارآمدی عمل نقد بهره برداری شود در گام نخست باید از این معضلات رهایی یابیم. به این ترتیب خلاصه وار باید اذعان داشت اگر چه نقد از پایه های اساسی لازم برای تغییر و تحول های سازنده محسوب می شود، اما در ایران هنوز چیزی به عنوان فرهنگ نقد و فرهنگ نقد پذیری به درستی جا نیفتاده چه رسد به «عمل نقد» و البته دانش تئوریک لازم برای نقد.

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
کتاب عمل نقد

عمل نقد

نویسنده : كاترین بلزی

ترجمه : عباس مخبر

چاپ اول ویراست دوم، بهار 1393

شمارگان 1100 نسخه

236 صفحه ، 15000 تومان

سابقه نقد ادبی در ایران، متاثر از سنت های نقد ادبی که حاصل آشنایی با اندیشه و ادبیات غرب بود و آغازگران آن در ایران آن را «کریتیکا» می نامیدند، به بیش از صد و پنجاه سال می رسد و پژوهشگران مختلفی و به نامی هم در گذر این سالها به کار در این زمینه پرداخته و آثار ارزنده ای هم در حوزه نقد ادبی از خود به یادگار گذاشته اند، اما باید بپذیریم که نقد به طور اعم و نقد ادبی به طور اخص (و به واقع عمل نقد) در ادبیات ایران پاشنه آشیلی جدی به حساب می آید، آن هم نه فقط به دلیل ناآشنایی با نظریه ها نقد ادبی بلکه تا حد زیادی به دلیل جانیفتادن چیزی ست که از آن می توانیم به عنوان جا نیفتادن زمینه های فرهنگی و دموکراسی فردی در قبال عمل نقد یاد کنیم.

قریب به پانزده سال پیش عباس مخبر با ترجمه سه اثر کلیدی در حوزه آشنایی با مبانی و مفاهیم لازم در این زمینه گامهایی ارزنده و کارآمد برداشت و کتابهایی که تحت عنوان «پیش در آمدی بر نظریه ادبی» اثر تری ایگلتون و «راهنمای نظریه ادبی معاصر» اثر رامان سلدن و «عمل نقد» اثر کاترین بلزی برداشت. این کتابها از سوی اهل فن و علاقمندان با استقبال خوبی هم روبه رو شدند و در شکل گیری موجی که به ترجمه آثار بیشتری در این زمینه انجامید نقش محسوسی داشتند.

اما با این حال درباره تاثیر این کتابهای نظری در طول سالهای اخیر نظرات متفاوتی عرضه شده است. عباس مخبر که خود سهم ویژه ای در رواج انتشار این قسم کتابها داشته در مقدمه کتاب حاضر (ویراست دوم کتاب عمل نقد) در این باره می گوید:

«تا آنجا که به تاثیر این آثار در شعر ، داستان، و نقد در این مرز و بوم مربوط می شود، این نظرات را می توان به دو دسته کلی موافق و مخالف تقسیم کرد. گروهی که ترجمه این آثار را سودمند می شمارند، و عده دیگری که بیشتر مضرات آن را برجسته می کنند. مخاطبان می گویند این نظریه ها به درستی هضم و جذب نشده اند و به کج فهمی های فراوان دامن زده اند. فقدان توانایی پیاده کردن آن ها در آثار ادبی فارسی، به انحراف کشاندن نسلهای جوان، و ناهمخوانی آنها با بستر اجتماعی و فرهنگی ما از جمله اتهامات وارد است. صاحب این قلم به عنوان یکی از مرتکبان سابقه دارد و موافقان این فعالیت بر آن است که چاپ انتشار این آثار پیامدهای بسیار مبارک و سودمندی داشته است. دلیل اول آنکه از چندی به این سو دیگر هیچ منتقد جدی به زندگی نامه مولف یا شرح مشکلات آثار و مقاصد او نمی پردازد. جای این مطالب کهنه را اصطلاحاتی از قبیل فرم ، فضا، ساختار،شخصیت پردازی، لحن صدا ، زاویه دید و نظایر آن گرفته است...دلیل دوم که شاید مهمتر از این دلیل اول باشد؛ دموکراتیک تر شدن عرصه نقد و نظر است دیگر از منتقدان معدود و مادر زادی که کل این عرصه را ملک طلق خود می دانستند و کسی را به محدوده اختصاصی آنها راهی نبود، خبری نیست . شمار قابل توجهی از کنشگران جوان تر عرصه ادبیات به این قبیل فعالیت ها می پردازند و حاصل کارشان بسیار خوب است. اگر ترجمه این آثار سهم اندکی در این دو تحول اساسی داشته باشد به هدف خود دست یافته است. انداختن گناه ندانم کاری ها، کج فهمی ها و فقدان خلاقیت ها به گردن زمین و زمان و آسمان و به طور کلی گریزاز پذیرش مسئولیت های فردی، یکی از بیماری های مزمن این مرزو بوم است.»

شگل گیری یک سنت نقد ادبی درست تنها به آگاهی از محتوای نظر یا تئوریک آن نیست بلکه باید به لحاظ فرهنگی نیز زمینه آن وجود داشته و مهیا شود و درواقع به یک فضای دموکراتیک ادبی نیز به شد احساس نیاز می شود.

البته همانگونه که مترجم در ادامه اذعان دارد شگل گیری یک سنت نقد ادبی درست تنها به آگاهی از محتوای نظر یا تئوریک آن نیست بلکه باید به لحاظ فرهنگی نیز زمینه آن وجود داشته و مهیا شود و درواقع به یک فضای دموکراتیک ادبی نیز به شد احساس نیاز می شود.

این مقدمه در مورد نقد و فضای نقد در ایران، به روشنی می تواند احساس ضرورت و نیاز به منابع نظری در کنار زمینه های فرهنگی را بازگو کند. کتاب حاضر ترجمه ویراست دوم از «عمل نقد» است که پیش از این در سال 1379 توسط نشر قصه به بازار ارائه شده بود و حالا چاپ دوم آن توسط نشر آگه همانند همه آثار این ناشر با کیفیتی شایسته هم از نظر محتوا و هم از نظر فرم و اجرای سخت افزاری کتاب به مخاطبان ارائه شده است.

با وجود گذشت نزدیک به دو دهه از نگارش و چاپ این کتاب؛ مباحث کتاب همچنان موضوعیت و ضرورت خود را حفظ کرده اند و هنوز نیز ازجمله آثار کلیدی در این حوزه محسوب می شود.

از همین رو نویسنده با ویراشی اساسی در واقع نسخه ای به روز شده و بسیار متفاوت را به خوانندگان ارائه کرده است. این تغییرات در جای جای کتاب از فصل بندی گرفته تا منابع، توضیحات و حتی واژگان را نیز در بر می گیرد.

تغییر تعداد فصول کتاب از شش فصل در چاپ قبلی به هشت فصل در چاپ فعلی، یکی حاصل دگرگونی فصل بندی کتاب و دیگری حاصل افزوده شدن فصلی تازه است که به نقش ژاک دریدا و تاثیر او بر نقد ادبی می پردازد.

علاوه بر تغییراتی که نویسنده کتاب درراستای کامل تر و به روزتر شدن مباحث انجام داده، عباس مخبر نیز به بازنگری در ترجمه و ایجاد تغییراتی در راستای ارتقای سطح کیفی ترجمه و قابل فهم تر شدن برخی واژگان و بار معنایی آنها، پرداخته است. به این ترتیب گویی کتابی تازه را پیش روی مخاطب قرار داده است.

گذشته از مقدمه نویسنده و نوشته های مترجم، کتاب عمل نقد در هشت فصل نوشته شده است، 1- نقد سنتی و شعور متعارف؛ 2- چالش های رویاروی واقع گرایی تاثیری؛ 3- نقد و معنا؛ 4- خطاب به سوژه (تابع، فاعل و شناسنده)؛5- متن استفهامی؛ 6- کار خواندن؛ 7- ساختار شکنی و تفاوتی که ایجاد می کند؛ به سوی یک عمل انتقادی بارور.

پایان بخش کتاب نیز علاوه بر منابعی برای مطالعه بیشتر علاقمندان، در برگیرنده یادداشتها و نمایه کتاب است.


منبع: الف