نوای روح انگیز اذان
با توجه به ایام مبارک ماه رمضان، نوای روح انگیز اذان، حال و هوای دیگری یافته است به همین دلیل در این نوشتار به معرفی سه تن از اساتید مسلم اذان می پردازیم که موسیقی جان نواز حق را با نوایی الهی به روح مومن می نشانند.
موذن‌زاده و اذانی که با زبان روزه خواند
یک اذان زیبا در تاریخ ثبت شده که اگر بخواهیم از شهرت آن بگذریم، آنقدر لطیف و گوش‌نواز است که ناخودآگاه شما را یاد ماندگارترین موذن ایران می‌اندازد.
سال‌هاست که بیشتر ما لحظه‌های افطار و پایان روز را با نوایی سپری می‌کنیم که خواننده‌اش از بین ما رفته اما صدایش در آواز «بیات ترک» همچنان خاطره‌انگیز است.
از زنده‌یاد «رحیم موذن‌زاده اردبیلی» سخن می‌گوییم که صدایش، صدای ملکوت و احساسش زایش‌گر یک اذان بود.
معنویت، خلوص و قدرت اذان موذن‌زاده اردبیلی آنچنان است که بسیاری آن را یک رویداد معنوی مهم تلقی می‌کنند و آن را روح‌افزا می‌دانند، چرا که ملودی‌های ایرانی در اذان موذن‌زاده همیشه جریان دارد.
همه ادیان، پیروان خود را با نغمه موسیقی ندا می‌دهند، چرا که این بانگ روحانی در همراهی با موسیقی دل‌انگیزتر جلوه می‌کند. ما هم سال‌هاست که لحظات ملکوتی خود را با سبک و سیاق موذن‌های متفاوت سپری می‌کنیم اما صدای مرحوم موذن‌زاده بیشتر برایمان تداعی کننده لحظه‌های روحانی و افطار است.
زنده‌یاد موذن‌زاده اردبیلی در سال 1326 برای تکمیل درس‌های حوزوی به قم می‌رود و در ایام تحصیل در بارگاه حضرت معصومه (س) نیز اذان می‌گفت.
خودش می‌گفت: این اذان گفتن در خانواده‌ی ما موروثی است. 150 سال است که خانواده‌ی ما اذان می‌گویند. حتی زمانی که در اردبیل آن موقع‌ها شناسنامه می‌دادند به تناسب شغل و حرفه نام خانوادگی انتخاب می‌کردند. به بابایم هم گفته بودند تو چیکاره‌ای؟ گفته بود موذن. گفته بودند نام خانوادگی شما موذن است.»
او روزی از روزهای سال 1334 تصمیم می‌گیرد یک اذان یادگاری بگوید. بنابراین به استودیوی 6 رادیو در میدان ارگ (15خرداد) می‌رود و تمام گوشه‌ها را امتحان می‌کند. هر گوشه‌ای را که امتحان می‌کند، خوب ازآب در نمی‌آید تا اینکه سرانجام گوشه «روح‌الارواح» که گوشه‌ای روح‌نواز و حزن‌انگیز است از آواز بیات ترک در دستگاه شور به دلش می‌نشیند. البته او 20 سال پیش از آن هم قصد داشت تا اذان دیگری به مدت 15 دقیقه بگوید که در وسط آن دعاست اما به گفته خودش نگذاشتند و گفتند که اذان 6 دقیقه بیشتر نمی‌شود.
ما ایرانی هستیم و اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. در حال حاضر اذان‌خوان‌هایی هستند که از عربستان تقلید می‌کنند و این پسندیده نیست زیرا باید خودمان ابتکار به خرج دهیم. الآن 50 سال است که کسی نتوانسته روی اذان من اذان بگوید
خودش در این مورد گفته است: «ما ایرانی هستیم و اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. در حال حاضر اذان‌خوان‌هایی هستند که از عربستان تقلید می‌کنند و این پسندیده نیست زیرا باید خودمان ابتکار به خرج دهیم. الآن 50 سال است که کسی نتوانسته روی اذان من اذان بگوید. حتی برادرم سلیم که صدایی گیرا و زیبا دارد؛ این خواست خداست. همان خدایی که می‌گوید اگر با من یک‌صدایی کنید، محبت شما را به قلوب همه می‌اندازم. در کل می‌خواهم بگویم در هر کاری که خدا و اخلاص در نظر گرفته شود ،آن کار جواب مثبتی خواهد داشت.»
او همچنین درباره راز ماندگاری اذانش گفته بود: «وقتی اولین‌بار صدای اذان خود را شنیدم، مورد تشویق اطرافیان قرار گرفتم و این خوشحالی یک شادی معنوی بود که از خانواده ما صدای اذانی ضبط شده و به گوش تمام ایرانیان مشتاق می‌رسد. تاکنون (1382) که با این سن و سال هنوز مشغولم، افتخار دارم که با گفتن آن یک اذان برای اسلام و مملکتم کاری کرده باشم. ما نه ثروت داریم و نه مکنت و همین یک اذان برایمان بهترین خیر است. هر روز تلفن می‌زنند و می‌گویند که این اذان خیلی زیبا گفته شده است، می‌دانید چرا؟ من جوابتان را می‌دهم برای این که باطن خوشگل است، برای اینکه این اذان را با دهان روزه پر کردم تا قربه الی‌الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود و نتیجه‌اش را هم می‌بینید.»
موذن‌زاده در آخرین روزهای زندگی‌اش به مکه مشرف می‌شود و به آرزوی خود که همان زیارت خانه خدا بود، می‌رسد. در مکه از او خواسته می‌شود، اذانی بگوید که جمله «اشهد ان علیاً ولی الله» در آن نباشد اما او این موضوع را نمی‌پذیرد و عربستان درنهایت قبول می‌کند، موذن‌زاده اذان را با شهادت بر علی(ع) بگوید.
رحیم موذن‌زاده اردبیلی سرانجام 5 خرداد 1384 در سن هشتاد سالگی بر اثر بیماری سرطان در تهران دیده از جهان فروبست و در آغوش پدر خود در ابن بابویه آرام گرفت.
اذان استاد علی بهادری
از آغاز دهه 30، شنوندگان رادیو تهران با صدای باز و رسا و شادابی آشنا شدند كه هفته ای چند نوبت اذان ظهر را قرائت می كرد و در مناسبت های سوگواری هم به خواندن اشعار مذهبی می پرداخت (قبل از انقلاب اذان صبح و اذان مغرب از صدا و سیما پخش نمی شد). به هر ترتیب او به تهرانی های كنجكاو معرفی شد. علی بهاری، یكی از جوانان خوش صدا و متدین محله قنات آباد مولوی در حقیقت در گروه اولیه موذن ها شامل عبدالكریم اردبیلی و موذن زاده و به حساب می آمد. آن زمان عموماً قاریان قرآن و موذن ها در سبك اجرا هماهنگ با موسیقی اصیل ایرانی می خواندند. مثل حالا الگوبرداری از انواع سبك ها و روش های قاریان معروف عرب رواج نداشت.
استاد حاج علی بهاری نیز از زمره ذاكران صاحب سبك كم و بیش به علم و هنر موسیقی واقف بود كه با رعایت موازین آن در اجراهای منبر به خوبی حق مطلب را ادا می كرد.
او در آغاز دهه چهل از ادامه همكاری با رادیو انصراف داد زیرا قسمتی از اوقاتش صرف خدمت به حجاج بیت الله الحرام می شد كه با خروج ایشان از رادیو مرحوم «محمد آقاتی» برنامه اذان بهاری را ادامه داد.
اذان استاد محمد آقاتی
اذانش دارای حسن مطلع و حسن ختام است. در ابتدای اذان علاوه بر ذکر کلمات و عبارات، تسبیحاتی را می‌خواند؛ در انتها صدایش بر درآمد شور فرود می‌آید و...
در سال 1318 وقتی متولّی وقت حرم علی بن موسی‌الرضا هنگام حضور در روستای «کاهو» متوجه صدای رسای او در گفتن اذان شد، به دلیل این شایستگی او را برای اجرای مراسم دعا و اذان به مسجد گوهرشاد دعوت کرد.
و آغاز اذان‌گویی او در حرم علی بن موسی‌الرضا با نصب نخستین بلندگوها در این حرم همزمان بود.
محمد آقاتی در سال 1304 شمسی در روستای کاهو در استان خراسان رضوی و در خانواده‌ای روحانی چشم به جهان گشود. وی در سنین کودکی قرائت قرآن را نزد پدرش ملّا علی‌اکبر آقاتی آموخت. در سنین نوجوانی به دلیل مهارتی که در تلاوت اذان داشت به سرعت در زادگاهش مشهور شد و در حسینیه «کاهو» که پدرش بانی آن بود به تلاوت اذان و مناجات پرداخت.
در سال 1318 متولّی حرم علی بن موسی‌الرضا هنگام حضور در روستای کاهو متوجه صدای رسای محمد در گفتن اذان شد، او را برای اجرای مراسم دعا و اذان به مسجد گوهرشاد دعوت کرد. از این مقطع، آقاتی همزمان با تلاوت اذان و قرآن، تحصیلات دینی خود را در مشهد ادامه داد و در سن 16 سالگی برای تحصیل علوم دینی وارد مدرسه نواب شد.
در سال 1327 وی جهت اجرای مراسم دعا و اذان در رادیو به تهران دعوت شد و در استودیو رادیو تهران سه بار صدای اذان خود را ضبط کرد. او در این زمان تلاوت زنده اذان را در مسجد سلطانی تهران بر عهده گرفت.
نام محمد آقاتی سالیان متمادی تا سال 1359 به عنوان یکی از بزرگترین موذنین ایران مطرح بود. اذان او به همراه اذان‌های متعلق به شیخ عبدالکریم اردبیلی، رحیم موذن زاده اردبیلی، سید جواد ذبیحی و حاج علی بهاری از نخستین اذان‌های پخش شده از رادیو تهران بود.
پس از انقلاب اسلامی نیز اذان مشهور آقاتی توسط شورای عالی قرآن جهت پخش در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب شد و کماکان از رادیو و تلویزیون ایران پخش می‌شود.
با توجه به غنای موسیقیایی و معنوی اذان محمد آقاتی و برای نگهداری از اذان قدیمی وی، این اثر در 29 شهریور سال 90 به شماره 197 در فهرست میراث معنوی ایران ثبت شد و در گروه سنت‌ها و نمودهای شفاهی در شاخه موسیقی قرار گرفت.
همچنین در مراسم اختتامیه ششمین همایش علمی-پژوهشی جاده ولایت که 15 مهر سال 90 در جهاد دانشگاهی مشهد برگزار شد، از اذان مرحوم آقاتی به عنوان دومین اذان ثبت ملی شده در کشور پرده برداری شد.
محمد آقاتی روز 18 مهر 1372 پس از یک دوره بیماری طولانی در تهران درگذشت و در قطعه 76 بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
فراوری: سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان
منابع:
ایسنا
روزنامه ایران
مطالب مرتبط:
