مقام امامت در قرآن
بدیهی است که امامان معصوم از لحاظ بشری دارای تمامی اقتضائات جسم بشری بوده و هرکدام، بدن های ویژه خود را داشته اند، بنابراین، تفاوت در اجسام آنان نیز وجود داشته است. اما این تفاوت، تعارضی با وحدت ذاتی آنان نداشته و قابل پذیرش است.
در این مقاله معنای امامت را در قرآن و روایات شیعه به طور اجمال بررسی خواهیم کرد و در پایان به یک سوال درباره امامت پاسخ می گوییم:
امامت در قرآن
در ذیل آیاتی که به مفهوم و معنای امامت و امام در قرآن اشاره دارد می پردازیم که از مجموع این آیات می توان به دیدگاه قرآن در مورد مقام امامت پی برد:
1. مقام امامت ابراهیم برتر از مقام نبوت اوست:
«و [یاد آرید] زمانى را که ابراهیم را پروردگارش با کلماتى آزمایش کرد. پس [ابراهیم] آنها را به انجام رسانید. [خداوند] فرمود: من تو را براى مردم امام قرار دادم. [ابراهیم] گفت: از فرزندان من [نیز امام قرار مىدهى]؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمىرسد».[1]
2. در قیامت هر کسی با امام خود فراخوانده می شود:
«[یاد آر] روزى را که هر گروه از مردم را با امامشان فرا خوانیم. پس هر کس که کارنامهاش به دست راستش داده شود، آنگاه آنان کارنامهى خود را [با سرور و شادمانى] بخوانند و آنان به قدر تار میان هستهى خرما [به اندازهى ذرّهاى] ستم نبینند».[2]
3. امامان به امر خدا هدایتگر مردمانند:
«و آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما هدایت مىکردند و به آنان انجام دادن کارهاى نیکو و برپاداشتن نماز و پرداختن زکات را وحى کردیم و عبادت کنندگان ما بودند».[3]
4. مومنان از خداوند مقام امامت را درخواست می کنند:
«و کسانى که گویند: اى پروردگار ما! براى ما از همسرانمان و فرزندانمان روشنى چشم ببخش، و ما را امام پرهیزگاران بگردان».[4]
5. خداوند اراده کرده است که مستضعفین را در زمین به امامت برساند:
«و ما مىخواهیم بر کسانى که در روى زمین به ضعف کشیده شدهاند، منّت بنهیم و ایشان را امامان قرار دهیم و نیز آنان را میراث بران بگردانیم».[5]
6. رسیدن به مقام امامت در اثر صبر و یقین:
«و از ایشان را چون شکیبایى ورزیدند و به آیات ما یقین داشتند، امامانی قرار دادیم که به فرمان ما هدایت مىکردند».[6]
7. خداوند همه چیز را در امامی آشکار برشمرده است:
«و همه چیز را در امامی آشکار برشمردهایم».[7]
8. اطلاق امامت بر کتاب:
« و قبل از قرآن کتاب موسی امام و رحمت بود».[8]
امامت و مقام امام در روایات شیعه
1. ائمه، شهداء خدا بر مردم اند:
«از امام صادق (علیه السلام) در تفسیر این آیه سوال شد: « فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى هوُلاءِ شَهِیداً »[9] حضرت فرمود: درباره امت محمد (صلی الله علیه و آله) بخصوص نازل شده که در هر قرنى از ایشان امامى باشد از ما که گواه است بر ایشان و محمد (صلی الله علیه و آله) گواه است بر خود ما». (الکافی، ج1، ص 190)
2. ائمه هدایتگران مردم اند:
ابو بصیر گوید از امام صادق (علیه السلام) در مورد این آیه سوال کردم :«همانا توئى بیم دهنده و براى هر گروهى رهبریست» حضرت فرمود: بیم دهنده، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است و هدایت کننده على است. سپس آن حضرت از من پرسید: آیا امروز هدایت کننده ای هست؟ عرض کردم: آرى فدایت گردم، همیشه از شما خاندان هدایت کننده ای بوده تا امر به شما رسیده است، فرمود خدایت رحمت کند: اى ابا محمد: اگراینطور بود که آیهاى فقط درباره شخصی خاص نازل شده باشد [و لاغیر] در این صورت با مردن آن شخص آن آیه هم می مرد ولى قرآن همیشه زنده است و بر بازماندگان منطبق مىشود چنانچه بر گذشتگان منطبق می شد.
3. ائمه خزانه علم خدایند:
«امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداى عز و جل ما را آفرید و آفرینش ما را نیکو ساخت و ما را صورت بخشید و نیکو تصویر نمود و ما را در آسمان و زمینش خزانه خود ساخت و با عبادت ما ست که خدا عبادت شد و اگر ما نبودیم، خدا وند عبادت نمی شد».
4. امام جانشین خدا و باب خدا در زمین است:
امام رضا (علیه السلام) فرمود: ائمه جانشینان خدا در روی زمین اند.
امام صادق (علیه السلام) فرمود: اوصیاء پیغمبر درهاى توجه بسوى خداوند اند و اگر ایشان نبودند، مردم، خدا را نمی شناختند و خداى تبارک و تعالى بوسیله ایشان بر خلقش احتجاج کند.
5. امام نور خدای عز و جل است:
«از امام باقر (علیه السلام) درباره این آیه سوال شد: «بخدا و رسولش و نورى که فرستادیم ایمان آورید» آن حضرت فرمودند: به خدا، مقصود از نور، ائمه است و بدان که نور امام در دل مومنان از نور خورشیدِ تابان، روشنتر است و ایشانند که دلهاى مومنین را منور می کنند و خدا از هر که خواهد نور ایشان را پنهان دارد، پس دل آنان تاریک گردد و در ظلمت رود».
6. ائمه ارکان زمین اند:
«امام صادق (علیه السلام) فرمود: امیر المومنین (علیه السلام) باب ورود بر خدا است که جز از سوى وى روى به خدا نتوان کرد، و این همان راه منحصرى است که هر که جز آن راه برود هلاک است و همچنین براى امامان بر حق یکى پس از دیگرى این حکم جارى است، خدا آنها را ستونها و ارکان زمین ساخته تا مبادا بر اهل خود بلرزد، او است حجت رسا بر هر که روى زمین یا زیر آن است، خود على (علیه السلام) بسیار مىفرمود: من از طرف خدا بهشت و دوزخ را قسمت مىکنم، من فاروق اکبرم، من صاحب عصا هستم، همه فرشتهها با روح و همه رسولان به ولایت من اعتراف کردند بمانند اعتراف به نبوت محمد (صلی الله علیه و آله)، بر من همان مسئولیت متوجه است که به او متوجه است و آن مسئولیت در برابر پروردگار است».
7. زمین هیچ گاه خالی از حجت های خدا نیست:
«علی (علیه السلام) می فرماید:زمین از حجّت بر پاى خداخالی نمی ماند ، یا ظاهر و شناخته شده و یا ترسان و پنهان. تا حجّت خدا باطل نشود و نشانههایش از میان نرود، ولی اینان چند نفرند، و کجا جاى دارند؟! به خدا سوگند تعدادشان کم است اما نزد خدا بزرگمقدارند. خدا حجتها و نشانههاى خود را به وجود آنان حفظ می کند، تا این حجت ها را به امثال خود برسانند و در دلهاى آنان بکارند. علم با نور بصیرت بر آنان تافته و آنان روح یقین را دریافته اند و آنچه را ناز پروردگان دشوار دیدهاند به آسانی پذیرفتهاند و و بدانچه نادانان از آن رمیدهاند خو گرفته اند و همنشین دنیایند با تنها، و جانهاشان آویزان است در ملأ اعلى. اینان جانشینان خدا در روی زمین اند و مردم را به دین او مىخوانند. آه! آه! که چه آرزومند دیدار آنانم».
آیا امامان معصوم از نظر روحیات و احوالات شخصی با یکدیگر تفاوت داشته اند؟
بدیهی است که امامان معصوم از لحاظ بشری دارای تمامی اقتضائات جسم بشری بوده و هرکدام، بدن های ویژه خود را داشته اند، بنابراین، تفاوت در اجسام آنان نیز وجود داشته است. اما این تفاوت، تعارضی با وحدت ذاتی آنان نداشته و قابل پذیرش است.
توضیح این که جسم هر امامی منحصر به خود او است، ولی وجود نور امامت در کالبد امام این تفاوت ها را تحت الشعاع خود قرار داده و کالبد امام را محل تجلی روح امامت نموده است و هرچند این امر یا نور واحد ممکن است در مقام طبیعت در صور مختلفی آشکار شود، ولی در اصل، نوری واحد است و این کثرت به معنای بی تائی بوده و منافاتی با وحدت ذاتی و الهی ندارد.
همچنان که هر امام، جمالی منحصر به فرد داشته است و این تفاوت ها با وحدت ذاتی آنان نه تنها قابل جمع است، بلکه تکرار در تجلی امکان پذیر نیست و تکرار نشانه عبث در خلقت بدیع خدا است.
ولی آنچه مسلم است تفاوت های شخصیتی که در روان شناسی مطرح می شود، و خلقیات و ویژگی ها و نواقص مختلفی را برای گونه های شخصیتی مختلف تعریف نموده اند، در مورد انسان کامل کاربردی ندارد؛ چرا که انسان کامل در تمامی جنبه ها در حد کمال تعادل بوده، به ویژه در امور مربوط به خلقیات و روحیات نمی توان شخصیت امام را با این گونه تقسیمات روان شناسی محدود تحلیل کرد.
شاید سر وحدت اضدادی که در انسان های کامل می بینیم در این امر نهفته است که آنان مظهر اراده و مشیت خدا بوده و تابع طبیعت بشری خود نیستند و طبیعت بشری آنان نیز محل تجلی اراده خدا شده است.
پی نوشت ها:
[1] البقره، 124.
[2] الاسراء، 71.
[3] الانبیاء 73.
[4] الفرقان، 74.
[5] القصص5.
[6] السجده، 24.
[7] یس، 12.
[8] هود، 17.
[9] بقره، 138.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
الکافی، ج1
مطالب مرتبط:
