هشدار شدید خداوند و بی خیالی ما !!

و چگونه كفر مى‏ورزید، با اینكه آیات خدا بر شما خوانده مى‏شود و پیامبر او میان شماست (آل عمران 101)

شاید در وهله نخست خود را مورد خطاب آیه فرض نکنیم چرا که خویش را در زمره مومنان پنداشته ولی هنگامی که با خود و خدای خویش خلوت می کنیم میان خود و او فرسنگ ها فاصله می یابیم . چگونه است که با وجود این همه دلیل و مدرک، مبنی بر بی اعتباری دنیا و واقع شدن قیام و قیامت باز هم بندگی نمی کنیم؟ علت چیست که در خوابی به سر می بریم که هر چه صدایمان می کنند بیدار نمی شویم؟

حقیقت پنهان شده

حقیقت اصلی و چهره اولیه انسان و یا روح انسان همان روح خدا و همان نزدیک ترین مخلوق به مبدا متعال است و همام مخلوقی است که از سعه وجودی خاصی برخوردار بوده و  بالاتر از ماده و زمان و مکان و همه و همه بوده است. و همین انسان در حیات دنیوی از چهره اصلی خویش دور شده و آن کمالات وجودی و خصوصیات اولیه را از دست داده است و در مرتبه نازله ای از هستی قرار گرفته است. حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند:چگونه انسانی که دارای یک چنین حقیقت و اصل است حقیقت و اصل خویش را آن چنان گم کرده که گویی چنین چیزی نبوده و به همین دلیل هم در طلبش نیست؟

عوامل دور ماندن از حقیقت وجودی

در قرآن به آیات زیادی برمی خوریم که علت این پدیده را وجود مانع و حجاب بر عقل، قلب، گوش و چشم انسان می داند، موانعی که درک و فهم صحیح محتوای وحی و کلمات معصومین (علیهم السلام) را غیر ممکن می سازد. در نتیجه، این زنگار و پرده ها باعث به وجود آمدن قساوت قلب می شود؛قساوت قلب موجب می شود که در برابر انذار و تبشیر؛ حالت خوف و خشیت، اشتیاق و نظائرِ آن در دل انسان حاصل نشود. واعظی را در نظر می گیریم که عده ای را به یک نحو موعظه می کند، اما عکس العمل  همه افراد یکسان نیست. یکی در حدی متأثر می شود که غش می کند و آن دیگری نه تنها متأثر نمی شود؛ بلکه از تأثر و غش کردن فرد اول تعجب می کند.

عوامل قساوت قلب

1ـ هواپرستی

اولین و مهم ترین عامل، «هواپرستی» است که ام المفاسد و اساس و مبنای سایر انگیزه ها به شمار می رود. هوی به معنی تمایل به شهوات است و گفته اند در اصل از واژه «هَوْی» به معنی سقوط از بلندی گرفته شده است، چرا که سبب می شود انسان سقوط کند و در دنیا گرفتار انواع مصائب و در آخرت گرفتار آتش دوزخ شود.

2ـ حب دنیا

دومین عاملِ قساوتِ قلب، دلبستگی به دنیا و تجملاتِ آن است. دوستداران دنیا کسانی هستند که محورِ افکار و اندیشه ها، گفتار و نگرش هایشان را امور دنیا تشکیل می دهد. توجه و تعلق خاطرشان به لذت ها و نعمت های دنیاست و به آخرت نمی اندیشند و جهان آخرت برای آن ها جاذبه ای ندارد. بنابراین انذار و تبشیر بر منکرانِ آخرت اثر نمی گذارد؛

«ذلک بِأَنَّهم استَحبُّوا الحَیاةَ الدُّنیا عَلَی الأخِرَةِ وَ أَنَّ اللَّهَ لا یَهدِی الْقَومَ الکافِرینَ أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللّهُ عَلی قُلُوبِهِم و سَمْعِهِم وَ أبصارِهِم؛(نحل 107/108) این به خاطر آن است که زندگی دنیا را بر آخرت ترجیح دادند؛ و خداوند افراد بی ایمان (لجوج) را هدایت نمی کند. آن ها کسانی هستند که خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مُهر نهاده است».

3- زیادی گناهان

حدیث كردند ما را. . . از حضرت امیر المۆمنین علیه السّلام كه میفرمود: خشك نمیگردد (اشك) چشم مگر بواسطه قساوت قلب، و كسى قسى القلب نمیشود مگر از زیادى گناهان.( علل الشرائع (ترجمه مسترحمی))

4- داشتن آرزوهای طولانی

طول امل انسان را از یاد خدا غافل می کند و به دنیا حریص می سازد و آخرت او را به دست فراموشی می سپارد و اینها همگی اسباب سنگدلی و قساوت است.

5- خوردن غذای اضافی

در بعضی از آیات و روایات، رابطه میان غذای اضافی و سنگدلی، قساوت قلب و عدم پذیرش موعظه دیده می شود از جمله در کتاب اعلام الدین از پیامبر اکرم صلی الله علیه نقل شده است از غذای اضافی بپرهیزید که قلب را پر قساوت می کند و از اطاعت حق تنبل می کند و گوش را از شنیدن موعظه کر می سازد.

6-جهل

«کَذلِک یَطبَعُ اللّهُ عَلی قُلُوبِ الَّذینَ لا یَعلَمُونَ؛(روم / 59) این گونه خداوند بر دل های آنان که آگاهی ندارند (جاهل اند) مُهر می نهد».

در این آیه تأکید می کند که در قرآن برای مردم هر گونه مثالی زدیم و حقایق را به صور مختلف؛ گاه وعده و وعید، زمانی امر و نهی، گاهی بشارت و انذار و گاه از راه های استدلالی بیان کردیم، ولی گروهی آنچنان جاهل اند که اگر هر آیه و نشانه ای بیاوری باز می گویند شما اهل باطلید و می افزاید: این ها همه به خاطر این است که خداوند بر دل های کسانی که نمی دانند و بر جهلِ خویش اصرار دارند و هرگز حاضر نیستند جویای حق شوند مُهر می نهد و درک و تشخیص را از آنان می گیرد.

7-وسوسه های شیاطین

یکی دیگر از عواملی که موجب قساوت قلب و افکنده شدن پرده بر دل و دیده می شود وسوسه های شیطان است. البته بر خلافِ آنچه که بعضی می پندارند، «شیطان» اسم خاصِ ابلیس نیست، بلکه مفهومِ عامی دارد و شامل هر موجودِ متمرّد و طغیانگر و خرابکاری می شود، خواه از جن باشد خواه از انسان ها و یا غیر آن ها.

8-مجالسات با زنان

از آن جمله با زن نشستن و گفتگو كردن، مجالسه و محادثه با زنان، موجب قساوت است؛ چون در زن جهات شهوات و مادیّات قوى است. اگر كسى طالب معرفت و كمال و خشوع قلب باشد، اگر مرد هستى، باید زن را از قساوت نجات دهى، نه اینكه دل به دل او بدهى و از او بگیرى.

9-خوردن گوشت حیوانات و تأثیر روحى آن در انسان

گوشت زیاد هم خوردن قساوت مى‌آورد. درست است كه حلال است؛ ولى اثر وضعى دارد. گوشت هر حیوانى هم كه زیاد خورده شود، صفات آن حیوان در شخص ظاهر مى‌گردد.

10- پرخوابى

«پرخوابى» نیز از موجبات قساوت قلب است. عاقل باید غرض از خواب را بفهمد. خدا خواب را براى استراحت و تجدید قواى بشر قرار داده است. خواب زیاد، موجب كسالت است. انسان بدتر پژمرده مى‌شود. مى‌بیند پرخوابى سبب اوقات تلخى هم مى‌شود. پرخوابى، غلظت و قساوت مى‌آورد چه در روز چه شب.

11- ثروت‌اندوزى

مورد دیگر از موجبات قساوت قلب، دنبال ثروت رفتن است كه در قرآن مجید و روایات بیان شده است و وجدان نیز شاهد بزرگتر است. ثروت‌اندوزى و همّت انسان دنیا، این است كه یك میلیون، دو میلیون گردد. حدّ آخرى هم ندارد كه به آن حدّ كه رسید بگوید بس است.

خلاصه کلام آنکه علت عدم پذیرش سخن حق و ندیدن آیات الهی چیزی جز دور ماندن از اصل خویش و گرفتار شدن به حجاب ها و تعلقات  نیست امید روزی  که به خود آییم .

مریم پناهنده                   

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1.مقالات، استاد محمد شجاعی،ج1

2.ایمان،عبدالحسین دستغیب، ج1

3.دانشنامه طب اهل بیت علیهم السلام،محمد رسول دریایی،ج1

4.اخلاق در قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ج2

5.علل الشرائع (ترجمه مسترحمی)

6.پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مطالب مرتبط:

چگونه محبوب خداوند شویم ؟

راهکارهای درمان غفلت از یاد خدا

عواملی که قرآن را مهجور کرده است!