تبیان، دستیار زندگی
در این بخش نگاهی فهرست وار خواهیم داشت به ترجمه‌های منتشر شده ادبیات ایتالیا، خواه از زبان ایتالیایی و خواه غیر آن، به زبان فارسی.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ترجمه ادبیات ایتالیا از دهه 30 تا 80 در ایران

در این بخش نگاهی فهرست وار خواهیم داشت به ترجمه‌های منتشر شده ادبیات ایتالیا، خواه از زبان ایتالیایی و خواه غیر آن، به زبان فارسی.

فرآوری: مهسا رضایی بخش ادبیات تبیان
ادبیات ایتالیا

بررسی کتاب‌های منتشر شده از دهه سی، سال‌های نخست آشنایی با ادبیات ایتالیا، آغاز می‌شود و مسیر انتشارات را دهه به دهه تا رسیدن به دهه هشتاد پی می‌گیرد.

دهه سی

این دهه آغاز آشنایی با ادبیات ایتالیا از طریق رفیع‌ترین قله آن«کمدی الهی» اثر جاودان دانته است که در سده چهاردهم میلادی سروده شده است. شجاع الدین شفا این اثر را از زبان فرانسه ترجمه کرده. انتشارات امیر کبیر آن را به چاپ رساند و تا آغاز انقلاب اسلامی بارها تجدید چاپ شد ولی از آن پس تا سال‌ها انتشار آن متوقف ماند. کتاب دیگر از ادبیات معاصر ایتالیا، به نام«بیست داستان» از لوئیجی پیراندللو(1936-1867)، جایزه نوبل 1934،  به همت زهرا خانلری کیا از زبان فرانسه ترجمه شده و بنگاه ترجمه و نشر کتاب به چاپ رسانده است.

واپسین کتاب این دهه”‌ پوست”‌ اثر کورتزیو مالاپارته(1957-1898) است که بهمن محصص آن را ترجمه کرده و انتشارات نیل در 1337 به چاپ رسانده است.

دهه چهل

این دهه با تغییر ساختاری در عرضه آثار ادبی فرا رسید. انتشار”‌ کتاب هفته”‌ با ترجمه آثاری از ادبیات ملل از جمله ایتالیا. رویداد فرهنگی دیگر در این دهه گشایش دفتر روابط فرهنگی ایتالیا در تهران بود که کلاس‌هایی برای آموزش زبان ایتالیایی دایر کرد. در سال 1341 دفتر روابط فرهنگی مجموعه‌ای دو زبانه از اشعار شاعران ایتالیایی معاصر به همت نادر نادرپور و بیژن اوشیدری در سلسله انتشارات کتاب‌های جیبی به زبان فارسی درآورد و در اختیار عموم قرار داد.

بهمن محصص همچنان در این دهه نیز در ترجمه آثار ادبی از زبان ایتالیایی بسیار فعال است و دو شاهکار از لوئیجی پیراندللو را به نام‌های “ مرحوم ماتیا پاسکال”‌، “ یکی، هیچ کس، صد هزار”‌ و یک اثر از ایتالو کالوینو به نام”‌ ویکنت شقه شده”‌ را به همت نشر روزن در سال 1346 به جامعه کتابخوان ایران اهدا کرد.

در 1345 اثری به نام “ نان و شراب”‌ به ترجمه محمد قاضی در انتشارات اطلاعات به صورت جیبی منتشر شد که نویسنده جدیدی از ادبیات ایتالیا را، به نام«اینیاتسیو سیلونه»(1978-1900)، به مشتاقان ادبیات خارجی در ایران معرفی می‌کرد. موفقیت این کتاب منوچهر آتشی را برآن داشت تا در 1349 کتاب دیگری از این نویسنده را، به نام مونتامارا، در سلسله انتشارات جیبی روانه بازار کتاب کند.

دهه پنجاه

اوریانا فالاچی، زن نویسنده و روزنامه نگار ایتالیایی، پر فروش‌ترین نویسنده ایتالیایی در ایران در این دهه است. انتشارات امیر کبیر دو کتاب او، یکی به نام”‌ زندگی، جنگ و دیگر هیچ”‌، با ترجمه لیلی گلستان از زبان فرانسه و دیگری به نام”‌ اگر خورشید بمیرد”‌ با ترجمه بهمن فرزانه منتشر کرد. موفقیت فوق العاده این دو کتاب زنده یاد پیروز ملکی را، واداشت تا دو اثر دیگر از این نویسنده را به خوانندگان ایرانی معرفی کند که هر دو توسط انتشارات امیر کبیرمنتشر شدند: “ مصاحبه با تاریخ”‌ و “ یک مرد”‌ (شرح زندگی پاناکولیس مبارز ضد دیکتاتوری سرهنگ‌ها در یونان). پیروز ملکی کتاب دیگری نیز روانه بازار کتاب کرده است: “ غول‌های بیمار”‌.

بهمن فرزانه روند آشنایی خوانندگان ایرانی با آثار آلبا دسس پدس، این زن نویسنده پرکار را از اوایل دهه پنجاه آغاز کرده و تا همین امروز با تعهد قابل ستایش ادامه داده است و از اقبال بی‌اندازه جامعه کتابخوان نیز برخوردار بوده است. در این دهه “دفترچه ممنوعه”‌ از این نویسنده از سوی انتشارات کتاب‌های جیبی منتشر شد.

او در همین دهه کتاب”‌ تصویر بزرگ”‌ از دینو بوتزاتی را به همت انتشارات امیر کبیر روانه بازار کتاب کرده است. بهمن فرزانه در این دهه دو کتاب دیگر از اینیاتسیو سیلونه به فارسی ترجمه کرده است:”‌ یک مشت تمشک”‌ و “ روباه و گل‌های کاملیا”‌ که اولی در 1353 و دومی در 1356 از سوی انتشارات امیر‌کبیر به چاپ رسید.

دکامرون که نویسنده آن جووانی بوکاچو است را محمد قاضی به فارسی در آورده است.

کورتسیو مالاپارته، روزنامه نگار، سیاستمدار و نویسنده ایتالیایی که در جنگ جهانی دوم همراه با نیروهای فاشیست علیه نیروی متفقین می‌جنگید، نکته‌های زیادی برای آموختن دارد: محمد قاضی قربانی او را در 1356 در کتاب زمان منتشر کرده است.

بهمن محصص در همین دهه نویسنده جدیدی را به ادب دوستان ایران معرفی کرد به نام چزاره پاوزه (1950-1908)، نام این کتاب “از روستاهای تو”‌ است که انتشارات امیر کبیر در این دهه آن را روانه بازار کرد. پیروز ملکی نیز در همین دهه نوشته دیگری از این نویسنده را به نام “رفیق”‌ ترجمه و در انتشارات امیرکبیر منتشر کرد.

الیو ویتورینی (1966-1908)، نویسنده دیگری است همسنگر چزاره پاوزه در جبهه‌های مبارزه علیه فاشیسم و اختناق، سردبیر روزنامه اونیتا، ارگان حزب کمونیست شوروی در دوران اختفا، که با کتاب خواندنی به نام”‌ گفت‌وگو در سیسیل”‌ با ترجمه بیژن اوشیدری توسط انتشارات آگاه به خوانندگان فارسی زبان معرفی شد.

در 1359، مهم‌ترین اثر اینیاتسیو سیلونه پس از”‌ نان و شراب”‌ به نام”‌ دانه زیر برف”‌، با ترجمه شایسته مهدی سحابی، مترجم تازه نفس، از زبان ایتالیایی به فارسی ترجمه شد. “ دانه زیر برف”‌ را می‌توان جلد دوم”‌ نان و شراب”‌ به شمار آورد.

دهه شصت

مترجم خوش ذوق دیگری، که در این دهه خود را با”‌ داستان‌های رمی”‌ از آلبرتو موراویا به جامعه کتابخوان ایران شناساند، رضا قیصریه است. “داستان‌های رمی”‌ را نشر نقره در 1364 روانه بازار کتاب کرد.

در 1363 خوانندگان ایرانی به همت مهدی سحابی با جنبه دیگری از فعالیت ادبی اینیاتسیو سیلونه از طریق”‌ مکتب دیکتاتورها”‌، در انتشارات نشر نو، آشنا شدند.

این دهه را برای خواستاران ادبیات ایتالیایی می‌توان دهه طلایی به شمار آورد زیرا سه نویسنده جدید را رونمایی کرد:

1- لئوناردو شاشا(1989-1922)، با دو اثر “روز جغد”‌ و “ توفان در مرداب”‌ اولی به همت رضا قیصریه در انتشارات اشراقی و دومی به همت مهدی سحابی در سری انتشارات نشر تندر.

2- ناتالیا گینزبورگ (1991-1916). از گینز بورگ در این دهه چهار کتاب به نام‌های”‌ دیروزهای ما”‌ با ترجمه منوچهر افسری به همت کتاب زمان(1365)، “ نجواهای شبانه”‌، با ترجمه فریده لاشایی، “ الفبای خانوادگی”‌، با ترجمه فیروزه مهاجر به همت نشر پاپیروس، و”‌ والنتینو”‌ با ترجمه سمانه سادات افسری در نشر مادر، روانه بازار کتاب گردید.

3- دینو بوتزاتی(1972-1906). سروش حبیبی از زبان غیر ایتالیایی در این دهه”‌ صحرای تاتارها”‌ را منتشر کرد.

از ایتالو کالوینو”‌ بارون درخت نشین”‌ در سال 1367 به همت مهدی سحابی در انتشارات نشر تندر و “مارکووالدو”‌ به همت سمانه سادات افسری در انتشارات سروش منتشر شد.

نهالی که در دهه‌های گذشته به‌تدریج آبیاری شده بود در دهه هشتاد بارور شد، و فعالیتهای مفید دیگری در این زمینه رقم خورد که قابل توجه است.

دهه هفتاد

مترجم حرفه‌ای که در دهه هفتاد وارد فعالیت ترجمه ادبی شد و در تمام طول این دهه و دهه بعد در فضای ادبیات ایتالیایی بال و پر گشود محسن ابراهیم است. او”‌ گلچین ادبیات ایتالیایی”‌ را در 2 جلد به همت انتشارات فکر روز روانه بازار کتاب کرد و ترجمه دیگری از تاتالیا گینز بورگ به نام”‌ فضیلت‌های کوچک”‌ را توسط انتشارات هرمس منتشر کرد. او همچنین، در 1378،”‌ افسانه‌های ایتالیایی”‌ به قلم ایتالو کالوینو را به همت نشر نیلا روانه بازار کتاب کرد. در همین دهه کتاب دیگری از ایتالو کالوینو به نام”‌ شبی از شب‌های زمستان مسافری”‌ با ترجمه لیلی گلستان و با همت نشر آگه منتشر شد و به این ترتیب نویسنده نامور ایتالیایی به‌تدریج جایگاه یکی از Best seller‌های بازار نشر ایران را به خود اختصاص داد.

ایتالو اسوو، ستاره دیگری از آسمان پر ستاره ادب ایتالیا. مرتضی کلانتریان، مترجم خوش ذوق، مهم‌ترین و خواندنی‌ترین اثر او”‌ وجدان زنو”‌ را از زبانی غیر ایتالیایی به فارسی ترجمه کرد و نشر آگه آن را به بازار کتاب فرستاد. انتشارات آگه در این دهه سومین کتاب از نویسندگان ایتالیایی را به نام”‌ از طرف او”‌ به قلم  آلبا دسس پدس را با ترجمه بهمن فرزانه در سال 1378 روانه بازار کتاب کرد که مانند دیگر آثار این مترجم خوش ذوق و پرکار در ظرف مدت کوتاهی به چاپ یازدهم(1388) رسید.

رویداد خوش دیگری که مترجم کاردانی برای بازار نشر ایران در پایان این دهه رقم زد انتشار”‌ سفرنامه پیترو دلاواله”‌ در 2 جلد است.  محمود بهفروزی نام این مترجم است و ناشر کتاب نشر قطره است.

در آغاز این دهه بخش فرهنگی سفارت ایتالیا در تهران با موقع شناسی شایسته تقدیری انتشار مجموعه‌ای از آثار هنوز ترجمه نشده ولی با اهمیت ادبیات ایتالیا را آغاز کرد که با استقبال عموم مواجه شد. از زمره آثار منتشر شده در این مجموعه می‌توان از”‌ برگزیدگان شعر ایتالیا”‌ نام برد. دکتر امان‌الله مهاجر ایروانی مسوول تدوین، نگارش و ترجمه این کتاب گرانقدر است.

دهه هشتاد

نهالی که در دهه‌های گذشته به‌تدریج آبیاری شده بود در این دهه بارور شد. نشر خوردشید، مجموعه‌ای از سری انتشارات خود را به ادبیات ایتالیایی اختصاص داد و با انتخاب لوگو، صفحه بندی و قطع مناسب به این انتخاب انتشاراتی خود، از ابتدای دهه هشتاد، وجهه تشکیلاتی مناسب و امروزی را ارزانی داشت.

تازگی دیگر این دهه روی آوردن اعضای هیئت علمی موسسات آموزش عالی زبان به تجربه‌اندوزی در عالم ترجمه است که از آن میان می‌توان از ترجمه”‌ یوزپلنگ”‌ به قلم توماسو لامپدوزا، نویسنده چیره دست سیسیلی، نام برد که نادیا معاونی آن را به فارسی ترجمه کرد و انتشارات ققنوس به دست چاپ سپرد. از دیگر تجربه‌ها در این زمینه “آدم بدشانس”‌، مجموعه داستان‌های رمی، به قلم آلبرتو موراویا است که با ترجمه مژگان مهرگان در 1386 به همت کتاب خورشید منتشر شد. همین مترجم در 1387 “سوداگری در ساخت و ساز”‌ اثری از ایتالو کالوینو را به همت ناشر یاد شده به دست چاپ سپرد. مژگان مهرگان همراه اعظم رسولی چند ترجمه مشترک در این دهه روانه بازار نشر کردند که از آن میان می‌توان از”‌ قصه از این قرار بود...”‌ به قلم لائورا والیاسیندی نام برد که به همت نشر نی در 1385 منتشر شد.

آنتونیو تابوکی(متولد 1943). مترجمان ایرانی دو کتاب او را به فارسی برگردانده‌اند: “ پریرا چنین می‌گوید”‌ با ترجمه شقایق شرقی در انتشارات گفتار و “ سر بر باد رفته داماشنو مونته یرو”‌ با ترجمه کاملیا رفعت نژاد در کتاب خورشید.

الزا مورانته(1985-1912)، منوچهر افسری در 1381 رمان”‌ تاریخ”‌ او را به همت نشر نیلوفر روانه بازار کتاب کرده است.

انتخاب”‌ کافه زیر دریایی”‌ اثر استفانو بنی(متولد 1947، بلونیا)، نویسنده پست مدرن، برای ترجمه به زبان فارسی، از سوی رضا قیصریه خالی از پیام نیست. رضا قیصریه در این دهه همراه با‌هاله ناظمی”‌ گوساله دریایی”‌ مجموعه داستان‌های سود رئالیستی آلبرتو موراویا را به همت کتاب خورشید منتشر کرده است.

گراتسیا دلدا(1936-1871)، برنده جایزه نوبل است. بهمن فرزانه، در این دهه آثار مختلفی از این نویسنده خوش اقبال را به جامعه کتابخوان معرفی کرده است، از جمله: “ غربت”‌ (1388) نشر ثالث، “ وسوسه”‌ (1379) کتاب خورشید، “ پس از طلاق”‌ انتشارات بدیهه (1379)، “ بر لب پرتگاه”‌، انتشارات ثالث(1388). بهمن فرزانه، همچنین در 1380 “ عذاب وجدان”‌ از آلبا دسس پدس را به همت نشر ققنوس روانه بازار کتاب کرد که مانند دیگر آثار این مترجم با استقبال عموم مواجه شد.

محسن ابراهیم، همچنانکه قبلاً آمد، به وعده خود دال بر وقف فعالیت‌هایش به معرفی دینو بوتزاتی در ایران، واقعاً عمل کرد و در 1382”‌ کلومبر”‌ و در 1385”‌ متأسفیم از...”‌ را هر دو به همت نشر مرکز به دست چاپ سپرد. اما، از بخت بد، او در 1388 چهره در نقاب خاک کشید و پروژه‌ای را که با عشق و علاقه به تحقق آن کمر بسته بود ناتمام ماند.


منبع: مرور- منوچهر افسری