تبیان، دستیار زندگی
در بیست هفتمین روز ماه رجب، غار حرا شاهد رخدادی بزرگ و بی نظیر بود. فرشته وحی بر قلب آخرین فرستاده حق نازل شد و اولین آیات کتاب خدا را برای او قرائت کرد که هانی رسول خدا بخوان!
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

یک رویداد مهم قرآنی در 27 رجب


در بیست هفتمین روز ماه رجب، غار حرا شاهد رخدادی بزرگ و بی نظیر بود. فرشته وحی بر قلب آخرین فرستاده حق نازل شد و اولین آیات کتاب خدا را برای او قرائت کرد که هان ای رسول خدا بخوان!


رجب

معنای نزول

اصل نزول به معناى فرود آمدن است، چنان که در مفردات و مصباح و اقرب گفته شده است.

عبارت راغب چنین است: «النّزول فى الاصل: هو انحطاط من علوّ» درباره باران آمده: "أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ" [واقعة، 69]. آیا شما آن را از ابر فرود آورده‏اید یا ما فرود آورندگانیم؟

"رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ ..." [مائده، 114]. خدایا به ما از آسمان مائده‏اى فرود آور.

"وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ" [حدید، 25].

"وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ ..." [زمر، 6 ]

"یا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُوارِی سَوْآتِکُمْ ..." [اعراف، 26] .

می دانیم که آهن در سنگ ها است، انعام ثمانیه در زمین‏اند، لباس از زمین تهیّه می شود و رسول در عالم ما است پس علت آمدن «انزال» در اینها چیست؟

به نظر می آید که جواب همه اینها در "وَ إِنْ مِنْ شَیْ‏ءٍ إِلَّا عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ" [حجر، 21]، باشد. در این آیه به هر چیز انزال اطلاق شده و چون تدبیر همه از جانب خداوند است اطلاق انزال بر همه صحیح است.

همچنین می شود گفت: ذرّات آهن در اشعّه کیهانى و گازهاى هوا و غیره است و از آسمان به زمین می بارد.

"نزل": (بضمّ ن، ز): آنچه براى میهمان آماده شده تا بر آن نازل شود، چنان که در قاموس گوید: آن را منزل نیز گفته‏اند.

راغب گوید: "النّزل: ما یعدّ للنّازل من الزّاد" . "إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ کانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا". [کهف، 107] به اهل ایمان و عمل جنّات فردوس منزل یا مهیّا شده است.

"وَ أَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُکَذِّبِینَ الضَّالِّینَ". "فَنُزُلٌ مِنْ حَمِیمٍ". "وَ تَصْلِیَةُ جَحِیمٍ" [واقعة، 92- 94] . امّا اگر از مکذّبین و گمراهان باشد پس براى اوست آماده شده‏اى از آب جوشان و انداخته شدن بآتش بزرگ "إِنَّا أَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرِینَ نُزُلًا" [کهف، 102].

نزلة: یکبار نازل شدن "وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرى‏" [نجم، 13]. در یک نزول دیگر او را دیده است.

"منزل": (بصیغه مفعول) مصدر میمى و اسم مفعول است "وَ قُلْ رَبِّ أَنْزِلْنِی مُنْزَلًا مُبارَکاً ..." [مۆمنون، 29] بگو پروردگارا مرا از کشتى فرود آور فرود آوردن مبارکى و در آیه " أَنْ یُمِدَّکُمْ رَبُّکُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِکَةِ مُنْزَلِینَ" [آل عمران، 124]، اسم مفعول است.

امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود: «بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً ص رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ فِی سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ صِیَامَ سِتِّینَ شَهْراً» خداوند متعال حضرت محمد صلی الله علیه و آ له را در بیست و هفت رجب به پیامبری مبعوث ساخت؛ هر کس این روز را روزه بدارد خداوند متعال پاداش روزه شصت ماه را برای او منظور می‌گرداند

(تنزّل): در صحاح، قاموس و اقرب آن را نزول با مهلت و تأنى گفته است "وَ ما تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّیاطِینُ " ... [شعراء، 210]. قرآن را شیاطین نازل نکرده‏اند می شود مهلت و تدریج را از آیه "اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الْأَمْرُ بَیْنَهُنَّ" [طلاق، 12] فهمید که نزول امر تدریجى است.

درباره نازل شدن قرآن باید گفت که در بعضى از آیات از آن تعبیر به"انزال" و در بعضى تعبیر به "تنزیل" شده است، و از پاره‏اى متون لغت استفاده مى‏شود که "تنزیل" معمولاً در جایى گفته مى‏شود که چیزى تدریجاً نازل گردد، ولى "انزال" مفهوم وسیع ترى دارد که نزول دفعى را نیز شامل مى‏گردد. این تفاوت تعبیر که در آیات قرآن آمده مى‏تواند اشاره به دو نزول فوق باشد. [تفسیر نمونه، ج‏27، ص: 182]

نزول اول آیات قرآن کریم در نزول تدریجی

در بیست هفتمین روز ماه رجب، غار حرا شاهد رخدادی بزرگ و بی نظیر بود. فرشته وحی بر قلب آخرین فرستاده حق نازل شد و اولین آیات کتاب خدا را برای او قرائت کرد که هان ای رسول خدا بخوان!

امام موسی بن جعفر علیهما السلام فرمود: «بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُحَمَّداً ص رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ فِی سَبْعٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ رَجَبٍ فَمَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ صِیَامَ سِتِّینَ شَهْراً» خداوند متعال حضرت محمد صلی الله علیه و آله را در بیست و هفت رجب به پیامبری مبعوث ساخت؛ هر کس این روز را روزه بدارد خداوند متعال پاداش روزه شصت ماه را برای او منظور می‌گرداند. (کافی 4/149 حدیث دوم. حدیث اول این باب هم که صحیح السند است دارای همین مضمون می‌باشد.)

بیشتر مفسّرین بر این عقیده اند که پنج آیه اول سوره علق، اوّلین آیات نازل شده قرآن کریم هستند و اوّلین روزی که جبرئیل علیه‌السلام بر رسول خدا صلی الله علیه و آله فرود آمد؛ بیست و هفتم ماه رجب بود. (مجمع‌البیان 10/780)

نزول

علل نزول قرآن به صورت تدریجی

در دوران حیات پیامبر (صلی الله و علیه وآله) هرگاه پیش آمدی رخ می داد یا مسلمانان با مشکلی رو به رو می شدند، در ارتباط با آن پیش آمد یا برای رفع آن مشکل یا احیاناً پاسخ به پرسش های مطرح شده، مجموعه ای از آیات یا سوره ای نازل می شد. این مناسبت ها یا پیش آمدها را اصطلاحاً اسباب نزول یا شأن نزول می نامند که دانستن آن ها برای فهم دقیق بسیاری از آیات ضروری است.

بنابراین قرآن در طول 23 سال در پیش از هجرت و پس از آن در مناسبت های مختلف و پیش آمدهای گوناگون به طور تدریجی نازل شده است.

این نزول که گاهی، آیه آیه و گاهی در قالب یک سوره، بوده، تا آخرین سال حیات پیامبر (صلی الله و علیه وآله) ادامه داشته است. سپس همه آیات گردآوری شده و به صورت مجموعه کتاب “قرآن”‌ درآمده است.

این نحوه نزول، از ویژگی های قرآن است و آن را از دیگر کتب آسمانی جدا می سازد. زیرا صحف ابراهیم و الواح موسی (علیه السلام) یکجا نازل شد و همین امر موجب عیب جویی مشرکان گردید.

قرآن می فرماید: «کسانی که کفر ورزیده اند و گفتند چرا قرآن یکجا بر او نازل نگردیده؟» در جواب آنها آمده: «این به خاطر آن است که قلب تو را به وسیله آن استوار گردانیم، (از این رو) آن را به تدریج بر تو خواندیم» (فرقان، 32)

در جای دیگر می فرماید: «قرآنی که آیاتش را از هم جدا کردیم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانی و آن را به تدریج نازل کردیم» (اسراء، 106)

در باره نازل شدن قرآن باید گفت که در بعضى از آیات از آن تعبیر به" انزال" و در بعضى تعبیر به" تنزیل" شده است، و از پاره‏اى از متون لغت استفاده مى‏شود که" تنزیل" معمولا در جایى گفته مى‏شود که چیزى تدریجا نازل گردد، ولى" انزال" مفهوم وسیعترى دارد که نزول دفعى را نیز شامل مى‏گردد . این تفاوت تعبیر که در آیات قرآن آمده مى‏تواند اشاره به دو نزول فوق باشد

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این آیه به نکات ارزشمندی اشاره داشته و می فرماید: ”‌آیه با صرف نظر از سیاق آن تمامی معارف قرآنی را شامل می شود. این معارف در نزد خدا در قالب الفاظ و عبارات بوده که جز به تدریج در فهم بشر نمی گنجد، لذا باید به تدریج که خاصیت این عالم است نازل گردد تا مردم به آسانی بتوانند آنرا تعقل کرده و حفظش نمایند و بر این حساب آیه شریفه، همان معنایی را می رساند که آیه «إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ وَ إِنَّهُ فی‏ أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکیم‏» (زخرف، 3 و 4) در مقام بیان آن است. حکمت نزول تدریجی و تفریق قرآن، مقارن شدن علم و عمل به قرآن و تمامیت یافتن(رشد و به بلوغ رسیدن استعداد مردم ) در تلقی آن است.

نزول آیات قرآنی به تدریج و بند بند و سوره سوره و آیه آیه، به خاطر تمامیت یافتن استعداد مردم در تلقی معارف اصلی و اعتقادی و احکام فرعی و عملی آن است و به مقتضای مصالحی است که برای بشر در نظر بوده و آن این است که علم قرآن با عمل به آن مقارن باشد و طبع بشر از گرفتن معارف و احکام آن زده نشود، معارفش را یکی پس از دیگری درک نماید تا به سرنوشت تورات دچار نشود که به خاطر اینکه یکباره نازل شد یهود از تلقی آن سر باز زد و تا خدا کوه را بر سرشان معلق نکرد حاضر به قبول آن نشدند».( طباطبایی، محمد حسین، ترجمه المیزان، ج 1، ص 305 و 306)

همچنین از قرآن استنباط می شود حکمت تدریجی بودن نزول قرآن آن است که پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) و مسلمانان احساس کنند که همواره مورد عنایت خاص پروردگار قرار دارند و پیوسته رابطه آنان با حق تعالی استوار است. این تداوم وحی و نزول آیات موجبات دلگرمی و تثبیت آنان را فراهم می سازد.»( معرفت، محمدهادی، علوم قرآنی، ص 60-61)

پس از نزول آیات در زمان ها و در مناسبت های مختلف، در قالب سوره ها گردآوری شده و به صورت مجموعه کتاب “قرآن”‌ درآمده است. تعداد آیات هر سوره یک امر توقیفی است و از کوچکترین سوره، (کوثر شامل بر سه آیه) تا بزرگترین آنها، (بقره شامل بر 286 آیه) با دستور خاص پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) انجام گرفته و همچنان بدون دخل و تصرف تاکنون باقی است و در این امر سرّی نهفته است که مربوط به اعجاز قرآن و تناسب آیات است.(علوم قرآنی، پیشین، ص 111)

فرآوری: زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان  


منابع:

مقاله رسول داستان پورحسین آبادی

اسلام پدیا

پرسمان

معارف قرآن

مطالب مرتبط:

آیا نخستین وحى در ماه رمضان بود؟

واقعیت ‏بعثت از نگاه اهل بیت علیهم السلام

واقعیت ‏بعثت از نگاه اهل بیت