تبیان، دستیار زندگی
محمد بن فخرالدین محمد بن حسن، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی ازاعاظم رجال قرن هفتم و ازاجله علمای جامع ایران است. وی به سال 597 هجری قمری در جهرود قم، یا در طوس ولادت یافت و علوم نقلی را از پدرش و معقول را از دائی خویش و سپس...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خواجه نصیرالدین طوسی

محمد بن فخرالدین محمد بن حسن، مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی ازاعاظم رجال قرن هفتم و ازاجله علمای جامع ایران است. وی به سال 597 هجری قمری در جهرود قم، یا در طوس ولادت یافت و علوم نقلی را از پدرش و معقول را از دائی خویش و سپس از فریدالدین داماد نیشابوری و علوم ریاضی را از كمال الدین محمد حاسب فرا گرفت و مدتی هم در محضر دانشمندانی چون قطب الدین مصری و كمال الدین یونس موصلی و ابوالسعادات اصفهانی تلمذ كرد و در معارف زمان خویش به ویژه ریاضی استاد مسلم شد و به لقب استاد البشر ملقب گشت؛ و به دربار ناصرالدین عبدالرحیم حكمران قهستان كه از سران اسماعیلیه و محتشمی دانش پرور بود راه یافت وكتاب معروف اخلاق ناصری را به نام او پرداخت. چندی بعد ناصرالدین او را به قلعه الموت نزد علاء الدین محمدهفتمین خلیفه حسن صباح برد، و سپس ملازم ركن الدین خورشاه آخرین فرمانروای اسماعیلی شد و چون هلاكو عزم تسخیر قلاع اسماعیلیه كرد ركن الدین خورشاه به صوابدید خواجه تسلیم شد و خواجه نصیر از آن پس به دیار هلاكو راه یافت و از مقربان و معتمدان وی گشت و تا روزی كه هلاكو وفات یافت خواجه به عزت و احترام و قدرت از ملازمان و به تعبیری وزیر او بود، و هم در عهد و به اشارت هلاكو در سال 657 به بنای رصد خانه مراغه مشغول شد و به فرمان هلاكو" جمیع اوقاف ممالك ایلخانی تحت اختیار او قرار داده شد و خواجه دو بار، یكی در سال 662 ، دیگری اندكی قبل از فوت خود به بغداد رفت تا امور اوقاف را تحت نظر بگیرد و پس از وضع مخارج و مستمریات مازاد آن را برای انجام عمل رصد ضبط كند. در ضمن این سفرها آنچه كتاب و آلات رصدی برای كار خود لازم می دانست از اطراف جمع نمود و... خواجه خلاصه اعمال و رصدهای خود و یاران خویش را در كتاب زیج ایلخانی مدون نمود" پس از هلاكو،اباقاخان نیز خواجه را گرامی داشت. خواجه نصیرالدین گذشته از مقامات علمی كه داشته و تصانیف گرانبهائی كه در علوم مختلف پرداخته است، وجودش منشأ خدمت بسیار مهمی به معارف بشری بوده است بدین شرح كه: به مناسبت نفوذش دردربارهلاكو خان مقدار معتنابهی از كتب نفیس عهده خویش را كه در معرض دستبرد تاتار و در شرف تلف شدن بود فراهم آورد و در كتابخانه ای نگهداری كرد. تعداد كتبی را كه در این كتابخانه به سعی و همت خواجه فراهم آمده بود تا چهارصد هزار مجلد نوشته اند . همچنین نفوذ و منزلت وی باعث نجات جان بسیاری از فضلا و علمای عهد، از تیغ خونریز تاتارشد. وفات خواجه به سال 672 هجری قمری در بغداد اتفاق افتاد. وی گذشته از تدریس و تصنیف و تحقیق، گاهی نیز تفنن را به شاعری می پرداخت .

از تألیفات اوست:

1- تحریراقلیدس

2- الرسالة الشافیة عن الشك فی الخطوط المتوازیة،

3- تحریر مجسطی ،

4- كشف القناع عن اسرار شكل القطاع،

5- تحریر كتاب مانالاوس فی الاشكال الكرویة،

6- تحریراكثرثاوذوسیوس،

7- تحریر كتاب مأخوذات ارشمیدس،

8- تحریركتاب المناظراقلیدس،

9- تحریر كتاب المساكن ثاوذوسیوس،

10- تحریر كتاب الكرة المتركة اطولوقس،

11- تحریر كتاب فی الایام و اللیالی ثاوذوسیوس،

12- تحریر كتاب ظاهرات الفلك اقلیدس،

13- تحریر كتاب فی الطلوع و الغروب اطولوقس،

14- تحریر كتاب ابسقلاوس فی المطالع،

15- تحریر كتاب المفروضات ارشمیدس،

16- كتاب ارسطرخس فی جرمی النیرین و بعدیهما،

17- تحریر كتاب معرفة مساحة الاشكال السیطة و الكرویة،

18- تحریر كره و اسطوانه ارشمیدس،

19- تحریر كتاب امعطیات،

20- ترجمه ثمرة الفلك ،

21- كتاب انعكاسات الشعاعات،

22- تذكره نصیریه در هیأت،

23- ترجمه صور الكواكب،

24- رساله در شعاع ،

25- رساله معینیه در هیأت وذیل آن،

26- زیج ایلخانی ،

27- بیست باب درمعرفت اسطر لاب،

28- زبدة الهیئة در هیأت و استكشاف احوال افلاك و اجرام،

29- سی فصل در هیأت و معرفت تقویم،

30- رساله در حساب و جبر و مقابله،

31- زبدة الادراك فی هیأت الافلاك،

32- مدخل فی علم النجوم،

33- كتاب صد باب در معرفت اسطرلاب،

34- استخراج قبلة تبریز،

35- اخلاق ناصری،

36- اوصاف الاشراف،

37- تنسوق نامه ایلخانی در معدن شناسی ،

38- جواهرالفرائض در فقه،

39- آداب المتعلمین درتربیت،

40- معیار الاشعار در عروض،

41- اساس الاقتباس،

42- تجرید المنطق،

43- تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافكار ،

44- رساله معقولات یا قاطیغوریاس،

45- حل مشكلات اشارات، در فلسفه،

46- رساله اثبات جوهر مفارق یا رساله نفس الامر یا اثبات العقل،

47- رسالة فی العلم و العالم و المعلوم،

48- رساله بقاء النفس بعد فناء الجسد،

49- رساله در كیفیت صدور موجودات،

50- رساله در نفی و اثبات،

51- رساله العلل و المعلولات ،

52- تجرید العقاید در كلام،

53- فصول نصیریه،

54- تلخیص المحصل،

55- مصارع المصارع،

56- رساله در جبر و اختیار ،

57- رساله اثبات واجب،

58- رساله در امامت، و چندین تحریر و رساله و كتاب دیگر .