نمونه ای روشن از عبادت
شكر مراحلى دارد ؛ گاهى با زبان است و گاهى با عمل. شكر واقعى آن است كه نعمتها در راهى مصرف شود كه خداوند مقرر نموده است.
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ (بقره ـ 172)
اى كسانى كه ایمان آوردهاید! از نعمتهاى پاكیزهاى كه به شما روزى دادهایم بخورید و شكر خدا را به جاى آورید. اگر فقط او را پرستش مىكنید.
طیبات و خبائث
از آنجا كه قرآن در مورد انحرافات ریشهدار از روش تاكید و تكرار در مثل های مختلف استفاده مى‌كند، در این آیات بار دیگر به مسأله تحریم بىدلیل پارهاى از غذاهاى حلال و سالم در عصر جاهلیت به وسیله مشركان باز مىگردد، منتهى روى سخن را در اینجا به مۆمنان مى‌كند در حالى كه در آیات گذشته روى سخن به همه مردم بود.
مىفرماید:" اى افراد با ایمان از نعمت هاى پاكیزه كه به شما روزى دادهایم بخورید" (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ).
" و شكر خدا را به جا آورید ، اگر او را مىپرستید" (وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ).
این نعمت هاى پاك و حلال كه ممنوعیتى ندارد و موافق طبع و فطرت سالم انسانى است براى شما آفریده شده است چرا از آن استفاده نكنید؟!
اینها به شما نیرویى مىبخشد تا بتوانید وظایف خود را انجام دهید بعلاوه شما را به یاد شكر پروردگار و پرستش او مىاندازد.
مقایسه این آیه با آیه " یا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ " (آیه 168 همین سوره) و ملاحظه تفاوت هاى این دو با هم، دو نكته لطیف را به ما مىفهماند:
در اینجا مىگوید : مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ (از غذاهاى پاكى كه به شما روزى دادیم ...) در حالى كه در آنجا مىگفت: مِمَّا فِی الْأَرْضِ (از آنچه در زمین است) این تفاوت گویا ، اشاره به این است كه نعمت هاى پاكیزه در اصل براى افراد با ایمان آفریده شده است، و افراد بىایمان به بركت آنها روزى مىخورند، همانند آبى كه باغبان براى گلها در جوی ها جارى مىسازد ولى خارها و علف هرزهها نیز از آن بهره مىگیرند! دیگر اینكه به مردم عادى مىگوید بخورید و از گام هاى شیطان پیروی نكنید، ولى به مۆمنان در آیه مورد بحث مىگوید:" بخورید و شكر خدا را بجا آورید . به عبارتی تنها به عدم سوء استفاده از این نعمت ها قناعت نمىكند، بلكه حسن استفاده را نیز شرط مىشمارد.
در حقیقت از مردم عادى تنها انتظار مىرود كه گناه نكنند ولى از افراد با ایمان انتظار دارد كه این نعمت ها را در بهترین راه مصرف كنند.
ضمناً ممكن است تكرار سفارش در مورد استفاده از غذاهاى پاك كه در آیات متعدد عنوان شده ، براى بعضى سۆالانگیز باشد اما اگر كمى به تاریخ زمان جاهلیت و آداب و رسوم خرافى آنها توجه كنیم و بدانیم كه آنها چگونه بدون دلیل نعمت هاى حلال را بر خود ممنوع مىساختند و این عادت به طورى در آنها نفوذ كرده بود كه همچون وحى آسمانى تلقى مىشد و گاه آن را صریحاً به خدا نسبت مىدادند، نكته این تاكید روشن مىشود که قرآن مىخواهد این افكار خرافى را از این طریق به كلى از مغز آنها بیرون كند.
به علاوه تكیه روى عنوان " طیب" همگان را متوجه این دستور اسلامى مى‌كند كه از غذاهاى ناپاك، از گوشت هایى همچون گوشت مردار و درندگان و حشرات، و از مسكراتی كه به شدت در میان مردم آن زمان رواج داشت ، بپرهیزند.
نکات آیه:
1ـ از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده است كه خداوند مىفرماید: من مردم را خلق مىكنم، امّا آنان غیر مرا مىپرستند. من به آنان روزى مىدهم، امّا آنان شكر دیگرى را مىنمایند. (تفسیر صافى)
قرآن، هرگاه بنا دارد انسان را از كارى منع كند، ابتدا راه هاى مباح آن را مطرح كرده و سپس موارد نهى را بیان مى‌كند ؛ چرا که می خواهد در آیات بعد، مردم را از یك سرى خوردنى، منع و نهى كند، در این آیه راههاى حلال را بازگو نموده است.
شكر مراحلى دارد ؛ گاهى با زبان است و گاهى با عمل. شكر واقعى آن است كه نعمتها در راهى مصرف شود كه خداوند مقرر نموده است.
هدف اصلى از آفرینش نعمتهاى طبیعى، مۆمنان هستند.
در سه آیه قبل فرمود: اى مردم! از آنچه در زمین است بخورید. در این آیه مىفرماید: اى مۆمنان! از نعمتهاى دلپسندى كه براى شما روزى كردهام بخورید.
شاید در این اختلاف تعبیر، رمزى باشد و آن اینكه هدف اصلى، رزق رسانى به مۆمنان است، ولى دیگر مردم هم در كنار آنها بهره مىبرند ؛ همانگونه كه هدف اصلىِ باغبان از آبیارى، رشد گلها و درختانِ میوه است، علفهاى هرز و تیغ ها نیز به نوایى مىرسند.
2ـ از هر كس توقّع خاصّى است. از مردم عادّى، توقّع آن است كه پس از خوردن، دنبال گناه و وسوسههاى شیطان و فساد نروند «یا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُوا» ، «وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ» (بقره، 168) ولى از اهل ایمان این توقّع است كه پس از خوردن، به دنبال عمل صالح و شكرگزارى باشند. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُلُوا» ، «وَ اشْكُرُوا» و «یا أَیُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا» ، «وَ اعْمَلُوا صالِحاً») (مۆمنون، 51)
پیامهای آیه:
1ـ خودسازى و زهد و تقوى، منافاتى با بهرهگیرى از طیّبات ندارد. «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَیِّباتِ»
2ـ در مكتب اسلام، مادّیات مقدّمهى معنویات است. «كُلُوا»، «وَ اشْكُرُوا»، «تَعْبُدُونَ»
3ـ اسلام در تغذیه، به بهداشت توجّه دارد. «طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ»
4ـ قبل از تأمین زندگى مردم و محبّت به آنان، توقّعى نداشته باشید. «كُلُوا» ، «وَ اشْكُرُوا»
5ـ شكر، نشانهى خداپرستى و توحید ناب است. اگر انسان رزق را نتیجه فكر اقتصادى، تلاش، مدیریّت، سرمایه و اعتبارات خود بداند، براى خداوند سهمى قائل نخواهد بود تا او را شكر كند. «وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»
6ـ شكر، نمونه روشن عبادت است. «وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ» ، «تَعْبُدُونَ»
7ـ شكر خداوند، واجب است. «كُلُوا» ، «وَ اشْكُرُوا لِلَّهِ»
8ـ خداپرست، آنچه را خدا حلال شمرده، از پیش خود حرام نمىكند. «كُلُوا» ، «إِنْ كُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 1
تفسیر نمونه ج 1
