آزادی در عمل، آزادی در انتخاب دین

از تمام آیات قرآن به روشنی استفاده می شود که خداوند انسان را در انتخاب اصل دین کاملا آزاد گذاشته است، که با تفکر، اندیشه، تامل و تحقیق کافی راه درست را انتخاب کند؛ چرا که عقیده و اعتقاد یک امر قلبی است و اجبار پذیر نیست. با این حال گرچه انسان در انتخاب دین آزاد است، لکن عقل سلیم حکم می کند که بهترین، کامل ترین و سرآمدترین دین را انتخاب نماید و پس از گزینش، موظف است همه قوانین و مقررات آن را رعایت کند و از هر نوع تخلف و بی نظمی و قانون شکنی بپرهیزد.

با دقت، توجه و تعمق در آیات قرآن می توان به آسانی به این مسئله واقف گشت که آزادی و اختیار در تمام مراحل زندگی و حیات انسان در ابعاد و موضوعات مختلف مورد توجه و مطرح است. مانند آزادی و اختیار در انتخاب و پذیرش دین، انجام عبادات و اعمال، بیان و قلم، تعلیم و تعلم، خوردن و آشامیدن (مسائل اقتصادی)، اخلاق فردی و اجتماعی، تفکر و اندیشه، اندیشه درباره قرآن و آفرینش انسان و جهان، و ... .

در این نوشته به تبیین آزادی عمل و آزادی در انتخاب دین از منظر قرآن می پردازیم:

قرآن و آزادی در عمل

ظاهر آیات فراوان دیگری دلالت دارد به اینکه انسان در عمل خود از آزادی و اختیار کاملی برخوردار است؛ اگر عمل نیکو انجام دهد از اجر و ثواب آن بهره مند می شود و در رحمت الهی به روی او باز است، و جایگاه او بهشت خواهد بود و اگر به امر خداوند توجه نکرده، اعمال باطل و گناه را مرتکب شود، از در رحمت الهی دور بوده و مۆاخذه خواهد شد و جایگاه او آتش سوزان جهنم است.

- «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیَاتِنَا لَا یَخْفَوْنَ عَلَیْنَا أَفَمَن یُلْقَى فِی النَّارِ خَیْرٌ أَم مَّن یَأْتِی آمِنًا یَوْمَ الْقِیَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ»؛ (فصلت/40)

«كسانى كه در [فهم و ارائه] آیات ما كژ مى ‏روند بر ما پوشیده نیستند آیا كسى كه در آتش افكنده مى ‏شود بهتر است ‏یا كسى كه روز قیامت آسوده‏خاطر مى‏ آید هر چه مى‏ خواهید بكنید كه او به آنچه انجام مى‏ دهید بیناست.»

در این آیه، عبارت «اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ» نشانه آزادی در عمل است.

- «وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَیْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاوُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ شَیْئًا وَلاَ یَهْتَدُونَ» (بقره/170)

«و چون به آنان گفته شود از آنچه خدا نازل كرده است پیروى كنید مى‏ گویند نه بلكه از چیزى كه پدران خود را بر آن یافته‏ایم پیروى مى ‏كنیم آیا هر چند پدرانشان چیزى را درك نمى ‏كرده و به راه صواب نمى ‏رفته‏اند [باز هم در خور پیروى هستند]»

اینکه می گویند: از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروی می کنیم، نشانه آزادی آنها در انجام اعمال است.

قرآن و آزادی در انتخاب دین

از ظاهر دسته ای از آیات قرآن بر می آید که خداوند انسان را در انتخاب دین آزاد گذاشته است؛ تا انسان ها بتوانند با تفکر و اندیشه کامل و به حکم عقل سلیم، بهترین، کامل ترین، جامع ترین و سرآمدترین دین را برگزینند.

تفاوت این آیات نسبت به آیات دسته اول در این است که این آیات نسبت به آیات قبل خصوصی تر هستند. یعنی فقط آزادی در انتخاب اصل دین را بیان می کنند، بر خلاف آیات دسته اول که شامل دین و لوازم آن می شدند.

در این باره آیات فراوانی وارد شده است که نمونه هایی از آن را در ذیل متذکر می شویم:

«لاَ إِكْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُوْمِن بِاللّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»؛ (1)

«در دین هیچ اجبارى نیست و راه از بیراهه بخوبى آشكار شده است پس هر كس به طاغوت كفر ورزد و به خدا ایمان آورد به یقین به دستاویزى استوار كه آن را گسستن نیست چنگ زده است و خداوند شنواى داناست.»

«إِنَّ هَذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلًا»؛ (2)

«قطعاً این [آیات] اندرزى است تا هر كه بخواهد به سوى پروردگار خود راهى در پیش گیرد.»

«وَقُلِ الْحَقُّ مِن رَّبِّكُمْ فَمَن شَاء فَلْیُوْمِن وَمَن شَاء فَلْیَكْفُرْ إِنَّا أَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ نَارًا أَحَاطَ بِهِمْ سُرَادِقُهَا وَإِن یَسْتَغِیثُوا یُغَاثُوا بِمَاء كَالْمُهْلِ یَشْوِی الْوُجُوهَ بِئْسَ الشَّرَابُ وَسَاءتْ مُرْتَفَقًا»؛ (3)

«و بگو حق از پروردگارتان [رسیده] است پس هر كه بخواهد بگرود و هر كه بخواهد انكار كند كه ما براى ستمگران آتشى آماده كرده‏ایم كه سرا پرده‏هایش آنان را در بر مى‏ گیرد و اگر فریاد رسى جویند به آبى چون مس گداخته كه چهره ‏ها را بریان مى ‏كند یارى مى ‏شوند وه چه بد شرابى و چه زشت جایگاهى است.»

«وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِی الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِیعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى یَكُونُواْ مُوْمِنِینَ»؛ (4)

«و اگر پروردگار تو مى ‏خواست قطعاً هر كه در زمین است همه آنها یكسر ایمان مى ‏آوردند پس آیا تو مردم را ناگزیر مى ‏كنى كه بگروند.»

«سَیَقُولُ الَّذِینَ أَشْرَكُواْ لَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَكْنَا وَلاَ آبَاوُنَا وَلاَ حَرَّمْنَا مِن شَیْءٍ كَذَلِكَ كَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم حَتَّى ذَاقُواْ بَأْسَنَا قُلْ هَلْ عِندَكُم مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إَلاَّ تَخْرُصُونَ

قلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِینَ»؛ (5)

«كسانى كه شرك آوردند به زودى خواهند گفت اگر خدا مى ‏خواست نه ما و نه پدرانمان شرك نمى‏ آوردیم و چیزى را [خودسرانه] تحریم نمى‏ كردیم كسانى هم كه پیش از آنان بودند همین گونه [پیامبران خود را] تكذیب كردند تا عقوبت ما را چشیدند بگو آیا نزد شما دانشى هست كه آن را براى ما آشكار كنید شما جز از گمان پیروى نمى ‏كنید و جز دروغ نمى ‏گویید.

بگو برهان رسا ویژه خداست و اگر [خدا] مى ‏خواست قطعاً همه شما را هدایت مى‏ كرد.»

از تمام آیات گذشته به طور روشن استفاده می شود که خداوند انسان را در انتخاب اصل دین کاملا آزاد گذاشته است، که با تفکر، اندیشه، تامل و تحقیق کافی راه درست را انتخاب کند؛ چرا که عقیده و اعتقاد یک امر قلبی است و اجبارپذیر نیست.

پی نوشت ها:

1) بقره/256

2) مزمل/19

3) کهف/29

4) یونس/99

5) انعام/148 و 149

فرآوری: آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان     

منابع:

ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 48 (مطلبی از اکبر اسدعلیزاده)

سایت ذی طوی

سایت حوزه

مطالب مرتبط:

رابطه ی دین و آزادی

رابطه دین و آزادى

آزادی بدون اسلام به چه دردی می‌خورد؟!

انسان موجودی مختار یا مستقل!!