تبیین تعبیر حضرت زهرا علیهاالسلام در خصوص «حج»

«حج» به عنوان یکی از ارکان دین, از مهمترین فروع دین می باشد, که براساس تعالیم و آیات قرآن کریم بر هر فرد مسلمانِ مستطیع و دارای تمکن مالی واجب شده است.

حج مظهر شکوه دین

حج از مهم‌ترین عباداتی است که در اسلام تشریع شده و دارای آثار و برکات فراوان و بی‌شماری است؛ حج مایه عظمت اسلام، قوت دین و اتحاد مسلمین است؛ حج مراسمی است که پشت دشمنان را می‌لرزاند و هر سال خون تازه‌ای در عروق مسلمانان جاری می‌سازد.[1]

در اهمیت حجّ و در مذمّت ترک آن روایات مختلفی وارد شده است؛ چنانچه امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «کسی که بمیرد و حال آن‌که حجة الاسلام را به جا نیاورده باشد در حالی که مانعی از به جا آوردن حج به وجود نیامده باشد,از قبیل حاجتی که مانع انجام حج شود یا مرضی که در آن تحمل اعمال حج را نداشته باشد, یا سلطان ظالمی مانع از حج شود، پس یهودی یا نصرانی می میرد».[2]

در منابع لغوی واژه حج به معنای «قصد»[3], «قصد زیارت»[4] آمده است؛ و در عرف شرع به قصد خانه خدا، جهت برگزاری مناسک حج اختصاص یافته است.[5]

مراسم حج در حقیقت یک دوره کامل از صحنه‌های مبارزات ابراهیم و منزلگاه های توحید و بندگی و فداکاری اخلاص را در خاطره‌ها مجسم می‌سازد. اگر مسلمانان به هنگام انجام این مناسک به روح و اسرار آن واقف باشند و به جنبه‌های مختلف" سمبولیک" آن بیندیشند یک کلاس بزرگ تربیتی و یک دوره کامل خداشناسی و پیامبرشناسی و انسان‌شناسی است.[6]

در خصوص جایگاه والای حج در اسلام امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «دین اسلام بر پا است تا زمانى كه كعبه بر پا است».[7] و حضرت علی (علیه السلام) نیز اینگونه روایت شده است که ایشان فرمودند: «محدوده واجباتی که خداوند بر بندگان خود واجب نموده است در پنج مورد از بزرگترین واجبات است که [عبارتند از:] نماز, زکات, حج, روزه و ولایت که [ولایت] حافظی برای این فرایض چهارگانه است».[8]

در کلام گهربار مولای متقیان[9] و حضرت فاطمه علیهماالسلام[10] حج را مایه ی قوام و استحکام دین دانسته و معرفی نموده‌اند. در خصوص تحلیل این بعد [بعد سیاسی] از ابعاد و برکات حج, صاحب نظران براین باورند که, مراسم حج در عین اینکه خالص‌ترین و عمیق‌ترین عبادات را عرضه می‌کند، مۆثرترین وسیله برای پیشبرد اهداف سیاسی اسلام است.

روح عبادت، توجه به خدا، و روح سیاست، توجه به خلق خدا است و این دو در حج آنچنان به هم آمیخته‌اند که همچون تار و پود یکپارچه اند!

حج عامل مۆثری برای وحدت صفوف مسلمانان است. حج عامل مبارزه با تعصبات ملی و نژاد پرستی و محدود شدن در حصار مرزهای جغرافیایی است.

حج وسیله‌ای برای شکستن سانسورها و از بین بردن خفقان‌های نظام‌های ظالمانه‌ای که در کشورهای اسلامی حکمفرما است می باشد. حج وسیله‌ای است برای انتقال اخبار سیاسی کشورهای اسلامی از هر نقطه به نقطه دیگر، و بالأخره حج، عامل مۆثری برای شکستن زنجیرهای اسارت و استعمار و آزاد ساختن مسلمین است و به همین دلیل در آن ایام که حاکمان جبار همچون بنی امیه و بنی عباس بر سرزمین های مقدس اسلامی حکومت می‌کردند و هرگونه تماس میان قشرهای مسلمان را زیر نظر می‌گرفتند تا هر حرکت آزادی‌بخش را سرکوب کنند، فرا رسیدن موسم حج دریچه‌ای بود به سوی آزادی و تماس قشرهای جامعه بزرگ اسلامی با یکدیگر و طرح مسائل مختلف سیاسی.[11]

مفسران در ذیل آیه 27 و 28 از سورهء مبارکه ی حج[12] در خصوص اعلان عمومی به برپایی حج و تفسیر و تبیین عبارت «لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ : تا شاهد منافع خویش باشند» ابعاد و وجوه مختلفی [از جمله: بعد اخلاقی, سیاسی, اقتصادی, عبادی و ...] را برای این فریضه ی الهی برشمرده اند؛[13] که به نظر می رسد کلام گهر بار حضرت زهرا علیهاالسلام به بعد سیاسی آن اشاره دارد؛ اگر چه سایر ابعاد و منافع این فریضه ی الهی را می توان تحت لوای تعبیر عالمانه حضرت یعنی استحکام دین قرار داد. زیرا این عمل برای فرد زمینه خودسازی و در سطح کلان آن زمینه جامعه سازی براساس تعالیم دین مبین اسلام را فراهم می آورد.

تحلیل ارزشمند حضرت آیت‌الله مصباح یزدی (دامت برکاته) در تبیین تعبیر حضرت زهرا علیهاالسلام در خصوص «حج» نیز بدین شرح است: «حضرت می فرمایند: وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدِّین؛ «تشیید» یعنی ساختمانی را محکم و زیبا ساختن و پایه‌هایش را مرتفع قرار دادن. «شید البناء» یعنی ساختمان محکم، رفیع و زیبایی ساخت. حضرت می‌فرمایند: حج باعث می‌شود که دین به صورت ساختمانی رفیع، بلند، زیبا و باشکوه باشد. شاید منظور این باشد که اگر حج تشریع نشده بود و مسلمان‌ها موظف نبودند که هر سال چنین اجتماع باشکوهی را در آن‌جا تشکیل دهند, ابهت اسلام برای جهانیان نمایان نمی‌شد.

در چنین مراسمی، عظمت اسلام و جامعه اسلامی به نمایش گذاشته می‌شود و قطعاً دیدن این مناظر باشکوه توسط غیر مسلمان‌ها و حتی نقل و توصیف این مراسم، آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این سۆال را برای آن‌ها ایجاد می‌کند که: این چه جاذبه‌ای است که مردم را این چنین به سرزمینی می‌کشاند که نه آب و هوایی دارد و نه وسائل خوش‌گذرانی؟».[14]

پی نوشت ها :

[1]. مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران, دار الكتب الإسلامیة، ‏1374ش, ج‏2، ص46

[2]. الكلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق, الكافی, تصحیح: على اكبر غفارى و محمد آخوندى, چاپ چهارم, تهران, دار الكتب الإسلامیة, ‏1407ه, ج4, ص268, ح1

[3]. ابن منظور, محمد بن مكرم, لسان العرب, چاپ سوم‏, بیروت‏, دار صادر, 1414ه, ج‏2، ص226 و نیز: قاموس قرآن، ج‏2، ص105

[4]. الراغب اصفهانى, حسین بن محمد, المفردات فی غریب القرآن, تحقیق: صفوان عدنان داودى, چاپ اول‏‏, بیروت‏, دارالعلم الدار الشامیة, 1412ه, ص218

[5]. المفردات فی غریب القرآن، ص218 و نیز ر.ک: ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏2، ص130 و ترجمه المیزان، ج‏1، ص579

[6]. مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏1، ص540

[7]. الكلینى, الكافی, پیشین, ج4, ص271, ح4

[8]. مجلسى، محمد باقر, بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت, مۆسسة الوفاء، 1404ه, ج65, ص387, ح39

[9]. مجلسى، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، پیشین, ج6, ص110, ح5 : « قَالَ أَمِیرُ الْمُۆْمِنِینَ ع فَرَضَ اللَّهُ تَعَالَى الْإِیمَانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرْكِ وَ الصَّلَاةَ تَنْزِیهاً عَنِ الْكِبْرِ ...... وَ الْحَجَّ تَقْوِیةً لِلدِّینِ ..... »  و نیز: آمدى، عبدالواحد بن محمد تمیمى, غرر الحكم و درر الكلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى قم، 1366ش, ص176

[10]. خطبه فدکیه: « ... و الحجَ تشییدا للدین ....»

[11]. مكارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏14، ص77

[12]. الحج/ 27-28: « وَ أَذِّن فىِ النَّاسِ بِالحَْجّ‏ِ یأْتُوكَ رِجَالًا وَ عَلىَ‏ كُلّ‏ِ ضَامِرٍ یأْتِینَ مِن كلُ‏ِّ فَجّ‏ٍ عَمِیق — لِیشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فی‏ أَیامٍ مَعْلُوماتٍ عَلى‏ ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهیمَةِ الْأَنْعامِ فَكُلُوا مِنْها وَ أَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقیرَ »

[13]. ر.ک: موسوى همدانى, سید محمد باقر, ترجمه تفسیر المیزان‏, قم, دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏, چاپ پنجم, ‏1374ش, ج‏14، ص521 ؛ قرائتى, محسن, ‏تفسیرنور, ج‏8، ص35 ؛ طیب, سید عبد الحسین, أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج‏9، ص293 و .....

[14]. گزیده‌ ی سخنان حضرت آیت‌الله مصباح یزدی (دامت بركاته) در دفتر مقام معظم رهبری در تاریخ 16/06/89

مطالب مرتبط:

خطبه حضرت زهرا  (س) درمسجد و پاسخ ابوبکر به ایشان

قرآن در خطبه حضرت زهرا (سلام الله علیها)

حوادث بعد از پیامبر در خطبه حضرت زهرا علیهماالسلام