می دانید انصاف داشتن یعنی چه؟
این روایات را با هم بخوانیم:
الإمامُ علیٌّ علیه السلام: الإنصافُ أفضَلُ الفَضائلِ [غرر الحکم: 805]
الإمامُ علیٌّ علیه السلام: الإنصافُ یَرفَعُ الخِلافَ، و یُوجِبُ الایتِلافَ [غرر الحکم: 1702]
در این روایات، منظور از انصاف چه چیزی است؟ انصاف یعنی چی؟
اینکه می گویند که انصاف داشته باشید. آیا مثلا من اگر به حرف سخن چین گوش ندهم یا مثلا سوء ظن به دوستم نداشته باشم، نسبت به او، انصاف داشته ام؟ متأسفانه در جامعه در شرایطی دیده می شود خشم بر بردباری و نارضایتی بر خشنودی، و فرصت طلبی بر ایثار و مصلحت شخصی بر مصلحت‌های شرعی پیروز شده، که بر اثر همهء این‌ها اخلاقی بزرگ و ارزشی هدفمند به باد فراموشی سپرده خواهد شد… ارزشی که در هر جامعه‌ای به فراموشی سپرده شود برکت از آن جامعه رخت برخواهد بست و اگر در هر جامعه‌ای وجود یابد در آن جامعه، خشنودی و اطمینان و تکامل و اشتراک را به طور یکسان میان مردم آن جامعه مشاهده خواهی کرد… آیا می‌دانید این خصلت چیست؟
این اخلاق، «انصاف» نام دارد… آری انصاف با همهء معنایی که این کلمه در بر دارد… بله همان انصافی که در میان افراد و خانواده‌ها جای آن خالی است… انصافی که در مدرسه و محیط کار وجود ندارد… انصافی که در روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌ها غایب است… انصافی که در جوامع، به جز آنهایی که رحمت خداوند شامل حالشان شده است، وجود ندارد…
این روایات را با هم بخوانیم::
الإمامُ علیٌّ علیه السلام: الإنصافُ أفضَلُ الفَضائلِ [غرر الحکم: 805]
الإمامُ علیٌّ علیه السلام: الإنصافُ یَرفَعُ الخِلافَ، و یُوجِبُ الایتِلافَ [غرر الحکم: 1702]
در این روایات، منظور از انصاف چی است؟ انصاف یعنی چی؟
انصاف کلمه‌ای است که معنای عدل و احسان می‌دهد نه ظلم و تجاوز، به معنای پیروی از شریعت است نه دنباله‌روی از هوا و هوس.
معنای علم دارد نه جهل و نادانی و به معنای میانه روی در میان منحرفان و ثبات و پایداری در بین افسار گسیختگان و اصولگرایی در میان سست عنصران است…
منهج و روش انصاف همان کتاب خدا و سنت پیامبرش ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ است، و اسوه و الگوی ما در آن، شخص رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ و اهل بیت هستند.
شاهد این بیان نیز، روایت صریحی است که امیرالمومنین علی علیه السلام در تفسیر آیه قران بیان فرموده اند.
آیه این است:
انَّ اللّه َ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی القُرْبَی وَ یَنْهَی عَنِ الفَحْشاءِ وَ المُنْکَرِ وَ البَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ [النحل/آیه 90]
خدا به عدالت و احسان به خویشاوندان فرمان می دهد و از فحشا و زشت کاری و ستم نهی می کند، باشد که پذیرای پند شوید.
و امیرالمومنین علی علیه السلام، منظور از عدل را در این آیه، انصاف ذکر کرده اند.
الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ فی قَولِهِ تَعالی: «إِنّ اللّه َ یَأمُرُ بِالعَدلِ و الإِحسانِ» ـ: العَدلُ الإنصافُ، و الإحسانُ التَّفَضُّلُ. [نهج البلاغة: الحکمة 231]
امام علی علیه السلام ـ درباره آیه «خدا به عدالت و احسان فرمان مى دهد» ـ فرمود: مقصود از عدالت، انصاف است و منظور از احسان، بخشش و تفضّل.
بنابراین روایت و مجموع روایات دیگر، معنای انصاف، عدل است و معنای اینکه منصف باشیم، این است که عدالت داشته باشیم.
اما چه کسی عادل است؟ و یا چه کسی منصف می باشد؟
در بیان این سوال، یک قاعدهء کلی وجود دارد که به قاعده طلایی معروف است و در ادیان مختلف نیز این قاعده بیان شده است. و آن عمل کردن به این روایت است:
قال رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: ما کَرِهتَهُ لِنَفسِکَ فَاکرَهْ لِغَیرِکَ، و ما أحبَبتَهُ لِنَفسِکَ فأحبِبْهُ لِأخیکَ؛ تَکُن عادِلاً فی حُکمِکَ، مُقسِطا فی عَدلِکَ، مُحَبَّا فی أهلِ السَّماءِ، مَودودا فی صُدورِ أهلِ الأرضِ [علامه مجلسی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، 42 جلد، اسلامیه - تهران، چاپ: مکرر، مختلف. ج 74، ص 69. تحف العقول: 14 میزان الحکمه، ج 7، ص 96]
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: آنچه برای خود نمی پسندی، برای دیگری هم مپسند و آنچه برای خود دوست داری، برای برادرت نیز دوست بدار، تا در قضاوتت عادل باشی و در عدالتت دادگر و نزد آسمانیان دوست داشتنی و در دلهای زمینیان محبوب.
عدالت 4 شعبه دارد
امام علی علیه السلام: عدالت چهار شعبه دارد: فهم پیچیدگی، دانش بسیار و حکمت روشنی بخش (نیکو) و بوستان بردباری پس هرکه بفهمد، همه علوم را تبیین کند؛ و هرکه بداند، آبشخورهای حکمت را بشناسد و هرکه بردبار باشد، در کار خود کوتاهی نکند و در میان مردم با خوشنامی به سر بَرَد. [شیخ کلینی، الکافی، 5 جلد، ج 2، ص: 51]
دوری از گناه یعنی داشتن عدالت
امام صادق علیه السلام ـ در پاسخ به پرسش از ویژگی انسان عادل ـ فرمود: کسی است که چشم خود را از حرامها فرو بندد و زبانش را از گناهان و دستش را از مال مردم.[تحف العقول: 365 میزان الحکمه، ج 7، ص 96]
نداشتن نفاق و دورویی عدالت است
امام علی علیه السلام: هر که نهانش با آشکارش یکسان باشد و کردارش با گفتارش سازگار، او کسی است که امانت را پرداخته و عدالتش تحقق یافته است .[غرر الحکم: 86 و 56]
عادل ترین مردم
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله: مَن عامَلَ النّاسَ فَلَم یَظلِمهُم وَحَدَّثَهُم فَلَم یَکذِبهُم وَ وَعَدَهُم فَلَم یَخلِفهُم فَهُوَ مِمَّن کَمُلَت مُرُوءتُهُ وَ ظَهَرَت عَدالَـتُهُ وَ وَجَبَت اُخُوَّتُهُ وَحَرُمَت غیبَتُهُ؛
هر کس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نکند، دروغ نگوید و خلف وعده ننماید، جوانمردیش کامل، عدالتش آشکار، برادری با او واجب و غیبتش حرام است. [خصال، ص 208، ح 28]
امام علی علیه السلام: أَعدَلُ النّاسِ مَن أَنصَفَ مَن ظَلَمَهُ؛
عادل‌ترین مردم کسی است که با کسی که به او ظلم کرده با انصاف رفتار کند. [غررالحکم، ج 2، ص 435، ح 3186]
انصاف داشته باشیم که چه شود؟
الإمامُ علیٌّ علیه السلام: سِیاسَةُ العَدل ثَلاثٌ: لینٌ فی حَزمٍ، و استِقصاءٌ فی عَدلٍ، و إفضالٌ فی قَصدٍ
امام علی علیه السلام: سیاستِ دادگرانه سه چیز است: نرمیِ توأم با دوراندیشی، عدالت کامل، و احسان همراه با میانه روی. [عبد الواحد تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ج1، ص: 339 ]
عدالت برتر است یا بخشندگی؟
امام علی علیه السلام ـ در پاسخ به این پرسش که: عدالت برتر است یا بخشندگی؟ ـ فرمود: عدالت، هر چیزی را در جای خودش می گذارد و بخشندگی امور را از جهتشان خارج می سازد؛ عدالت، سیاستی فراگیر است اما بخشندگی، حالتی اختصاصی است (شامل فرد یا افرادی محدود می شود). پس، عدالت برتر است.[نهج البلاغه: الحکمة 437]
امام صادق علیه‌السلام فرمودند: اگر در میان مردم عدالت برقرار شود، همه بی‌نیاز می‌شوند و به اذن خداوند متعال آسمان روزی خود را فرو می‌فرستد و زمین برکت خویش را بیرون می‌ریزد. [شیخ کلینی، الکافی، ج 3، ص: 568]
اعضای یکدیگر
یک مثالی که می توان در باب انصاف زد، اعضا بدن است، وقتی انسان عضوی از بدنش درد می کند همه بدنش حالت عادی خود را از دست می دهند، و یه حالت بحران به وجود می آید، چشم نگاه کرده و میگردد، دست با تلاش تمام زخم را می بندد، پا به سوی چیزی که می تواند کمک کند انسان را می برد و....
امام ششم(علیه السلام) که فرمود: نه، بخدا مۆمن نباشد کسی تا چون پیکر برادر مۆمن خود باشد که اگر رگی دردمند شد بضربتی همه رگها بدنبال او باشند
أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لَا وَ اللَّهِ لَا یَکُونُ الْمُۆْمِنُ مُۆْمِناً أَبَداً حَتَّی یَکُونَ لِأَخِیهِ مِثْلَ الْجَسَدِ إِذَا ضَرَبَ عَلَیْهِ عِرْقٌ وَاحِدٌ تَدَاعَتْ لَهُ سَائِرُ عُرُوقِهِ.
و از آن حضرت است(علیه السلام) که فرمود: هر چیزی را به چیزی آسایش باشد، و مۆمن را به برادر مۆمن خود آسایش چنانچه پرنده را به همگنانش،
لِکُلّ شَیْ‌ءٍ شَیْ‌ءٌ یَسْتَرِیحُ إِلَیْهِ وَ إِنَّ الْمُۆْمِنَ یَسْتَرِیحُ إِلَی أَخِیهِ الْمُۆْمِنِ کَمَا یَسْتَرِیحُ الطَّیْرُ إِلَی شَکْلِهِ
و از امام باقر (علیه السلام) است که فرمود: مۆمنان در نیکی و مهر و دلسوزی به یکدیگر چون یک پیکرند که چون دردی دارد همه اعضاء او بی خواب شوند و تب کنند.
الْمُۆْمِنُونَ فِی تَبَارِّهِمْ وَ تَرَاحُمِهِمْ وَ تَعَاطُفِهِمْ کَمِثْلِ الْجَسَدِ إِذَا اشْتَکَی تَدَاعَی لَهُ سَائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمَّی. (بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج 71، ص: 234)
فرآوری: زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
ایده ها
سایت بیداری
مطالب مرتبط:
چگونه با خداوند انصاف داشته باشیم
