تبیان، دستیار زندگی
شهد گل كه معمولاً توسط غدد مترشحه شهد در داخل گل ها و گاهی در جاهای دیگر گیاهان مستقر می باشد. این ماده مایع شیرینی است كه زنبور ها در جریان ملاقات گل ها گرده افشانی آنها در داخل چینه دان یا عسل دان خود جمع آوری كرده و به كندو حمل می كنند.تركیب شهد...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عسل و خواص آن، جلسه پنجم

اهداف:

• آشنایی با فعالیت های ویژه زنبور كارگر مانند تولید عسل

• آشنایی با فعالیت های زنبور كارگر خارج از كندو

وسائل مورد نیاز: کامپیوتر مجهز به اینترنت

مقدمه

در جلسه قبل با برخی از وظایف زنبور كارگر آشنا شدید. در این درس قصد داریم به یكی از مهمترین وظایف زنبور كارگر كه عبارت است از جمع آوری شهد گل و تهیه عسل، بپردازیم.

5-1 جمع آوری شهد گل ها

شهد گل كه معمولاً توسط غدد مترشحه شهد در داخل گل ها و گاهی در جاهای دیگر گیاهان مستقر می باشد. این ماده مایع شیرینی است كه زنبور ها در جریان ملاقات گل ها گرده افشانی آنها در داخل چینه دان یا عسل دان خود جمع آوری كرده و به كندو حمل می كنند.تركیب شهد اساساً از انواع قند ها و آب می باشد. زنبور های چرا كننده به منظور جمع آوری شهد و گرده گل ها معمولاً از تحریكات بینائی و بویایی استفاده می كنند. پس از یافتن گل های مناسب روی آنها فرود آمده و سپس خرطوم خود را به طرف محل استقرار شهد دراز می نمایند و در صورتی که شهد وجود داشته باشد آن را مکیده و به داخل عسل دان خود منتقل می کنند و اگر شهد نداشته باشد سریعاً به گل دیگری منتقل می شوند.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

جمع آوری شهد گل توسط زنبور كارگر

یك زنبور چرا كننده برای جمع آوری شهد گل ها روزانه به طور متوسط 10 مرتبه از كندو خارج می شود و برای تهیه یک محموله شهد، لازم است چندین گل را ملاقات کرده و شهد آنها را بمکد. وزن متوسط یك محموله شهد حدود 40 میلی گرم و بزرگترین محموله شهد حدود 70 میلی گرم گزارش شده است.

زنبور آورنده شهد قسمت عمئه شهد خود را به یکی از زنبوران داخل کندو خواهد داد. در جریان این انتقال شهد، زنبور آورنده شهد، آرواره های خود را کاملاً باز کرده و یک قطره شهد را روی قسمت قاعده خرطوم خود می فرستد،قسمت انتهایی خرطوم در زیر چانه خمیده می شود. زنبور دریافت کننده در مقابل وی قرار گرفته و خرطوم خود را به طرف زنبور آورنده شهد دراز کرده و شهد را از بین آرواره های آن می مکد. در خلال انتقال شهد بین دو زنبور شاخک های آنها دائماً در حال ارتعاش و تماس با یکدیگر می باشد.

زنبور آورنده شهد اغلب پس از تخلیه محموله خود مدتی در كندو باقی می ماند و پس از خوردن مقداری غذا مجدداً به چرا می رود.

5-2 تبدیل شهد به عسل و ذخیره كردن عسل

برای تبدیل شهد به عسل دو مرحله فعل و انفعالات صورت می گیرد:

الف: فعل و انفعالات شیمیایی بر روی قند های شهد.

ب: فعل و انفعالات فیزیكی كه باعث تنظیم رطوبت عسل و یا از دست دادن آب اضافی آن می گردد.

هنگامی که شهد زیادی به داخل کندو آورده می شود، زنبورهای کارگر بلافاصله اقدام به تبدیل آن به عسل نمی نمایند بلکه ابتدا آن را در سلول ها قرار می دهند و بعداً سر فرصت اقدام به تبدیل می کنند. برای تبدیل شهد به عسل ساعت ها وقت مصرف می شود. لازم است در اینجا به واژه های شهد، عسل خام و عسل رسیده توجه شود. همانطور که قبلاً تعریف شد شهد مایع شیرینی است که توسط غدد شهدزای گیاهان ترشح می شود و توسط زنبورها به کندو آورده می شود. از زمانی که شهد به کندو آورده می شود و در سلول های شان مستقر می شود تا قبل از اینکه غلظت آن به حد عسل طبیعی برسد به آن عسل خام گفته می شود. عسل رسیده موقعی حاصل می شود که ترکیب عسل خام و غلظت آن تغییر یافته و بصورت عسل طبیعی در آمده و در سلول های شان ذخیره می گردد.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

پوشاندن درب سلول های محتوی عسل

مقدار قندهای موجود در شهد گل ها متغیر است ولی تمام آنها حاوی مقادیر متفاوتی ساکاروز می باشند. به واسطه عمل آنزیم انورتاز که در دستگاه گوارش زنبور تولید می شود ساکاروز شکسته و به قندهای ساده گلوکز و فروکتوز تبدیل می شود. پس از آنکه زنبور کارگری که وظیفه تبدیل شهد به عسل را عهده دار است شهد را از زنبور چرا کننده دریافت نمود به گوشه ای خلوت در داخل کندو رفته و قطره ای از آنرا به محل قطعات دهانی بر می گرداند و شروع به یک سری فعالیت های فیزیکی بر روی آن می کند. بدین ترتیب که با باز و بسته کردن آرواره ها و خرطوم خود مرتباً آن قطره را به عقب و جلو می برد و آنقدر این کار را تکرار می کند تا آب اضافی آن را تبخیر نماید. مراحل تغییر و تحولات شیمیایی یعنی عمل انورتاز برای تبدیل ساکاروز به گلوکز و فروکتوز از همان ابتدای جمع آوری شهد شروع می شود و تا پایان مرحله عملیات فیزیکی نیز ادامه دارد ولی ممکن است این عمل تا اینجا پایان نپذیرد. در هر صورت پس از پایان عملیات فیزیکی روی شهد زنبور کارگر مربوطه در جستجوی سلول های خالی و یا نیمه خالی برای تخلیه عسل می پردازد تا اینکه بالاخره آنرا در سلول ها تخلیه نماید. پس از آنکه شهد به عسل تبدیل گردید درب سلول های محتوی عسل بوسیله زنبورها با استفاده از موم بسته می شود.

5-3 ذخیره کردن گرده گل

سلامتی کلنی زنبور عسل به همان اندازه که به وجود عسل وابسته است به گرده گل ها نیز بستگی دارد. گرده گل تنها منبع پروتئین، مواد چربی، معدنی و ویتامین ها برای زنبور عسل بوده و بسیار حیاتی برای دوره پرورش نوزادان می باشد. زنبور عسل در صورت عدم وجود گرده گل قادر به پرورش نوزادان نیست. گرچه زنبورهای مسن تر می توانند تا حدودی بدون مصرف گرده گل اقدام به پرورش نوزادان نمایند ولی این کار را در مقابل مصرف چربی و پروتئین بدن خود انجام می دهند. علاوه بر این نسبت پرورش نیز کاهش می یابد. مقدار جمع آوری گرده گل ها بوسیله کلنی های زنبور عسل به عوامل مختلفی بستگی دارد ولی تا حداکثر 35 کیلوگرم جمع آوری شده توسط یک کندو در طول یک فصل نیز گزارش شده است.

زنبور عسل ضمن ملاقات انواع گل ها، گرده های چسبیده به موهای پراکنده بدن، قطعات دهانی و پاها را به روش خاصی جمع آوری کرده و بر روی زنبیل گرده که روی پاهای عقبی او قرار دارد منتقل می نماید. گرده های متمركز روی قطعات دهانی، سر و صورت و قسمت های جلویی بدن به وسیله پاهای جلویی جمع آوری و به پاهای میانب منتقل می گردد. پاهای میانی گرده های متمركز روی قفسه سینه خصوصاً سطح زیرین آن را جمع آوری نموده و همراه با گرده های دریافتی از پاهای جلویی به پاهای عقبی و روی زنبیل گرده منتقل می نماید. زنبیل گرده بر روی سطح خارجی ساق پاخای عقبی است. پس از پر شدن زنبیل گرده زنبور به كندو مراجعت می كند.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

جمع آوری گرده گل توسط زنبور كارگر

زنبور پس از مراجعت به كندو و یافتن سلول مناسب، گرده آورده شده را به داخل سلول تخلیه می كند. معمولاً گرده را در سلول های اطراف منطقه پرورش نوزادان تخلیه می كنند. متعاقب آن زنبورهای كارگر دیگری این سلول ها را بازرسی كرده و قطعات گرده را به وسیله آرواره ها و سر خود كوبیده و در ته سلول ها فشرده می كنند. ضمناً به وسیله بزاق خود آن را مرطوب كرده و مقداری عسل یا شهد به آن می افزایند و نهایتاً گرده ذخیره شده كیفیت متفاوتی از گرده گل ها داشته و به نام « نان زنبور » شناخته شده است.

5-4 جمع آوری و ذخیره كردن آب

همانطور كه گفته شد عده ای از زنبورهای چرا كننده مقداری آب را در چینه دان خود ذخیره كرده و به كندو حمل كرده و ذخیره میكنند. مصرف آب در كندو عمدتاً برای رقیق كردن عسل به عنوان غذای لاروها، خنك كردن و مرطوب كردن داخل كندو و تا حدودی برای مصرف خود زنبورها جهت تعادل فیزبولوژیكی بدن آنها می باشد.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

جمع آوری آب توسط زنبور كارگر

یكی از ویژگی های زنبوران كارگر این است كه، در بعضی مواقع مثل اوایل بهار كه هوا گه گاه نامناسب برای چرا می باشد، عده ای از زنبور های داخل كندو آب را از زنبور های آورنده دریافت داشته و در شكم خود ذخیره می كنند و به عنوان یك تانك ذخیره آب در اطراف محل پرورش نوزادان ساكت و بی حركت باقی می مانند و به تدریج آب را در اختیار سایرین قرار می دهند تا موقعی كه شرایط جوی برای چرا در مزرعه مناسب شود. این گونه زنبور ها دارای شكمی منبسط و پر از آب می باشند.

5-5 جمع آوری صمغ یا بره موم

صمغ یا بره موم عبارت است از ترشحات صمغی یا شیره نباتات كه زنبور ها آنها را با قطعات دهانی خود جمع آوری كرده و به زنبیل گرده گل روی پاهای عقبی منتقل نموده و به كندو حمل می كنند. در داخل كندو سایر زنبور ها صمغ را از روی پاهای زنبور آورنده خارج كرده و به نقاط مناسب كندو حمل و مستقر می نمایند.

زنبور هایی كه بیش از 20 روز عمر داشته باشند صمغ جمع آوری می كنند و معمولاً در روزهای گرم این عمل را انجام می دهند.تعداد زنبور های جمع آورنده صمغ در هر كندو كم می باشد. صمغ یا بره موم برای صیغل دادن دیواره های كندو، تعمیر قسمت های شكسته و شكاف خورده، تنگ كردن سوراخ پرواز، مسدود كردن سوراخ های اضافی به كار برده می شود. منابع گیاهی جمع آوری صمغ در مناطق مختلف متفاوت است ولی عمدتاً درختان صنوبر، افرا، توسكا، سوزنی برگان و ... می باشند.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

رفتار غارتگری زنبوران كارگر

5-6 فعالیت های زنبور عسل در زمستان

همانطور که قبلا اشاره شد فعالیت های زنبور عسل در حدود درجات معینی امکان پذیر است. به عبارت دیگر فعالیت طبیعی زنبور در حدود 10 تا 38 درجه سانتی گراد امکان پذیر می باشد و در ماوراء آن کم کم فعالیت های طبیعی متوقف می گردد مگر ندرتاً برای انجام فعالیت بخصوصی مثلاً آوردن آب و یا دفع فضولات ولی مجموعه زنبورها که به صورت توده در داخل کندو زندگی می کنند قادرند درجه حرارت داخل توده را تنظیم و در حد مطلوبی ثابت نگه دارند.

در هنگام زمستان که درجه حرارت محیط پایین است گرمای وسط توده زنبور در حدود 36 درجه سانتی گراد ثابت نگه داشته می شود. این امر بخاطر فعالیت ماهیچه ای بدن زنبورها در سطح خارجی توده است که گرما را بطرف داخل توده می فرستند و بدن آنها بصورت عایقی مانع خارج شدن گرما از وسط توده می گردد. برای انجام این فعالیت زنبورهای سطح خارجی توده مرتبا با زنبورهای داخل توده تعویض جا کرده و با خوردن عسل و انجام حرکات ماهیچه ای قادر به تولید گرما می باشند.

عسل و خواص آن _ جلسه پنجم

فعالیت زنبور عسل در زمستان

در هنگام زمستان که زنبورها بصورت توده متراکم در می آیند ابتدا در قسمت پایین کندو و نزدیک سوراخ پرواز متمرکز می باشند ولی به تدریج با پیشرفت زمستان توده حرکت کرده و بطرف عقب و بالا نقل مکان می کند. در صورتی که کندو دو طبقه باشد به تدریج و در پایان زمستان توده زنبور به طبقه فوقانی و قسمت عقب آنها منتقل می گردد.

در مواقعی که هوا خیلی سرد باشد زنبورهای سطح خارجی توده زمستانه سر و قفس سینه خود را به داخل توده فرو برده و فقط شکمشان در سطح توده واقع می شود. ولی با گرم شدن هوا مجدداً توده از هم باز شده و فضای بیشتری را اشغال می کنند و با این عمل نیز درجه حرارت داخل کندو را تنظیم می کنند. در خلال زمستان گرچه میزان تخم گذاری ملکه کاهش می یابد ولی اغلب مقداری تخم و نوزادان سنین مختلف در وسط توده زمستانه مشاهده شده است.

تکلیف: در مورد جمع آوری شهد گل ها، تبدیل شهد به عسل و ذخیره كردن عسل، ذخیره کردن گرده گل اطلاعات بیشتری جمع آوری كرده و این مراحل را همراه با عكس به ترتیب دسته بندی كنید. سپس نتایج را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: ------------------

منابع مطالعه:

برای كسب اطلاع بیشتر به منابع زیر مراجعه نمایید.

- كتاب راهنمای پرورش زنبور عسل (‌فصل یازدهم و سیزدهم- زیست شناسی زنبور عسل و عسل)، تألیف:دكتر مسعود هاشمی

- كتاب زنبور عسل و پرورش آن (فصل یازدهم و شانزدهم- زندگی زنبور عسل و محصول های زنبور عسل)، تألیف: دكتر نعمت الله شهرستانی

- زندگی، تغذیه و تولید مثل زنبورعسل نوشته فرحناز تدریسی

- وب سایت فارسی زبان پرورش زنبور عسل:

http://mellifera.blogfa.com/post-120.aspx

مطالب مرتبط:

عسل و خواص آن، جلسه اول

عسل و خواص آن، جلسه دوم

عسل و خواص آن، جلسه سوم

عسل و خواص آن، جلسه چهارم

عسل و خواص آن، جلسه پنجم

عسل و خواص آن، جلسه ششم

عسل و خواص آن، جلسه هفتم

عسل و خواص آن، جلسه هشتم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تنظیم: نسرین صادقی