گرگ‌سالی شعار زده نیست

در ابتدای این نشست ناصر نادری در سخنانی با اشاره به درونمایه‌های مدنظر مرحوم فردی در نگارش این رمان اظهار کرد: مهم‌ترین درونمایه این رمان به اعتقاد من مبارزه انقلابی و تعهد اجتماعی است که با مبانی دینی و اعتقادی راوی و شخصیت اصلی داستان پیوند خورده است.

وی ادامه داد: من این رمان را یک رمان اقلیمی می‌دانم، چون اتمسفر و فضای رخداد آن روستاست با این حال حس می‌کنم نوعی حدیث نفس‌گویی هم در آن دیده می‌شود. گرگ‌سالی را می‌توان آئینه تمام نمای آقای فردی بدانیم و شخصیتی مانند اسماعیل نیز در واقع مصداق بروز و ظهور شخصیت اوست و لذا در این رمان می‌شود جنبه‌های پیدا و پنهان از زندگی او را هم دید.

نادری ادامه داد: از موضوعات اجتماعی، تاریخی و اقلیمی و مستند این اثر که بگذریم، نویسنده در آن تلاش زیادی کرده تا به خاستگاه دینی‌اش بازگردد و به همین خاطر تجلی دین در این رمان دارای بعدی اساسی است و فردی برای اینکار از نمادهای فراوانی که انسان را به هویت دینی‌اش باز می‌گرداند، بهره جسته است که به عنوان مثال می‌شود در میان آنها به مسجد، محراب، عمامه، مهر، رکوع، صلاة و...اشاره کرد همچنین فردی جدای از این اصطلاحات، گاه به فراخور داستان از تعابیر دینی نیز بهره برده است که بارزترینش روضه حضرت ابوالفضل (ع) است.

این نویسنده  منتقد تاکید کرد: فردی با هوشمندی زیادی بسیاری از انگاره‌های دینی را با تداعی معانی در رمانش آورده است و همین موضوع به عنوان مثال مسجد را در داستان او به محلی دوست‌داشتنی مبدل کرده و از قضا همین نگاه به دین است که باید درباره دین به مخاطب هزاره سوم القا شود.

گرگ‌سالی داستان بلند است، نه رمان

در ادامه این نشست خسرو باباخانی نیز در سخنانی با بیان اینکه روایت در هر داستانی از سه عنصر تلخیص، صحنه و توصیف بهره می‌برد، اظهار کرد: من به عنوان یک نویسنده از نسل قدیم توصیف را بسیار دوست می‌دارم، اما آیا می‌شود به مخاطب نسل جوان نیز گفت که تو نیز باید توصیفات زیاد در داستان را دوست بداری؟وی افزود: 90 درصد از توصیفات مرحوم فردی در این رمان عینی است. به اعتقاد من حضور چند توصیف در داستان پذیرفته است، اما وقتی حد آن از اندازه‌ای فراتر رفت، حالت داستانی اثر از ذهن خارج می‌شود. در گرگ‌سالی البته برخی از توصیفات بسیار زیبا و بکر است و برخی هم کلیشه‌ای.باباخانی همچنین گفت: نثر آقای فردی برای من همیشه رشک‌برانگیز بوده است و نمی‌دانم ایشان این نثر را از کجا به دست آورده بود، اما من با عمل داستانی این رمان مشکل دارم. یعنی در بخش زیادی از داستان ما با هیچ عمل داستانی مواجه نیستیم و به همین خاطر نمی‌توانم بگویم که نسل جوان این اثر را می‌خواند یا نه.وی تاکید کرد: من این اثر را نه رمان که یک داستان بلند می‌دانم که اگر بخش‌هایی از آن هم نباشد به مخاطب آسیبی وارد نمی‌شود. البته باید بگویم که نسل من و آقای فردی نسلی بود که با آثار ادبیات سوسیالیستی ادبیات را شناخت و به تبع حس زیبایی‌شناختی ما هم با این ادبیات عجین شده است. بر همین مبنا برخی شخصیت‌ها همیشه بد هستند و برخی همیشه خوب و امیرخان هم در این اثر کم و بیش با چنین رویکری عمل کرده است.

نگاه عفیفانه فردی ستودنی است

علی اصغر جعفریان، دیگر نویسنده حاضر در این نشست، سومین منتقدی بود که به نقد رمان گرگ‌سالی پرداخت و اظهار کرد: به نظر من مرحوم فردی در قله تکامل و پختگی نوشتن قرار داشتند و همیشه حسرت از دست رفتنش را باید بخوریم. من این کتاب را اثری پر حادثه می‌دانم. با اینکه توصیفات نقش زیادی در آن دارد، اما نمی‌شود کتاب را بی‌حادثه و کم حادثه انگار کرد.

وی افزود: با خواندن این کتاب به یاد قصه‌های یاشار کمال و چنگیز آیتماتوف افتادم که توصیف را آنچنان در خدمت داستانشان درآورده بودند که خواننده از آن استقبال کند و دنبال ماجرای داستان را بگیرد.جعفریان همچنین نگاه نجیبانه فردی در بیان موضوعات عاشقانه در این کتاب را ستود و گفت: بچه مذهبی‌ها معمولاً در طرح این موضوعات دچار سختی هستند، اما این کتاب نشان داد که چطور می‌شود احساسی پاک و نرمال را در بیان داستانی روایت کرد.این نویسنده افزود: حس من این است که نویسنده در این رمان بر اساس نوعی احساس تکلیف و به شکلی در حال قلم زدن بوده است و هیچ کلامی را بی‌جا مورد استفاده قرار نداده است.

فردی با قهرمانان گرگ‌سالی زندگی کرده است

محمد شجاعی دیگر منتقد حاضر در این نشست نیز در ادامه با تاکید بر اینکه گرگ‌سالی از نگاه او رمان به معنای واقعی کلمه است، گفت: این رمان هم دارای تعدد شخصیت است و هم تعدد زندگی. بسیاری از صحنه‌ها و توصیفات این اثر در داستان‌های امروزی دیده نمی‌شود و به همین خاطر نمی‌شود گفت این اثر رمان نیست.وی تاکید کد: به نظر می‌رسد مرحوم فردی تک تک شخصیت‌های حاضر در این اثر را زندگی کرده است و حتی می‌توانم بگویم که داستان‌های نوجوانانه زیادی را می‌شود از دل این داستان خارج کرد.

وسواس عجیب فردی در نوشتن

بیژن قفقازی‌زاده، دیگر منتقد حاضر در این نشست با اشاره به آنچه که وسواس مرحوم فردی در نگارش رمان نامید گفت: من حس می‌کنم این همه حساسیت به دلیل علاقه زیادی است که نویسنده به اسماعیل و مکان و زمان رخداد این رمان دارد و حس می‌کنم به خاطر اینکه این رمان دربرگیرنده نوعی از تجربه‌های خصوصی آقای فردی می‌شد، اینقدر با وسواس با آن برخورد کرده است.

گرگ‌سالی شعار زده نیست

حبیب یوسف‌زاده دیگر نویسنده حاضر در این نشست نیز در ادامه و در سخنانی گفت: من در گرگ‌سالی هرگز شعار ندیدم. هرچند به نظرم این رمان تمام نشده است و اگر عمر امیر‌خان اجازه می‌داد این رمان می‌توانست کامل‌تر هم باشد.وی افزود: اگر در داستان، چیزی خارج از عادات معمول داستان‌نویسی دیدیم نباید چنان قضاوت کنیم که انگار کاری خلاف واقع صوت گرفته است. به نظر من هدف فردی در این مان، نمایش جزئیات زندگی است و شاید نحوه به تصویرکشیدن تیپ‌ها و شخصیت‌های این داستان به نوعی نمایش این نکته بوده که مفهوم گرگ همان آتش زیرخاکستر در کشور ماست.یوسف‌زاده افزود: من جنس توصیفات فردی در گرگ‌سالی را ناتورالیزم دینی می‌نامم، چرا که نگاه فردی در گرگ‌سالی نمادی جامد نیست و همه چیز در آن زنده و جاندار حضور دارند.این نویسنده تاکید کرد: فردی البته در کنار، گاهی هم در رمانش به فضاهای فانتری وارد می‌شود و تعمد دارد تا مخاطبش را دچار نوعی حیرت کند که البته این تردیدافکنی می‌تواند برای خودش موضوعی مستقل برای بحث باشد.

گرگ‌سالی رمانی دینی است

محمد ناصری آخرین منتقد حاضر در این نشست نیز در سخنان خود اظهار داشت: اگر این رمان برای نویسنده‌ای جز آقای فردی بود و من تصادفی آن را خوانده بودم، شک نداشتم که روی من همین تاثیر امروز را می‌گذاشت.وی افزود: مرحوم فردی در دهه هفتم زندگی اش داستانی خلق کرده که باری تاریخی داشته و محوریتش هم ظلم‌ستیزی است. دغدغه او عین زندگی‌اش بود و آن در این اثر ظهور و بروز دارد. از طرف دیگر طبیعت که همه زندگی و کار او بوده است نیز با همین نگاه در این کتاب آورده شده است.ناصری همچنین گفت: فضای میان طبیعت و ماورای طبیعت و نزدیکی آنها به هم در این کتاب بسیار خوب درنوردیده شده است و در کنارش عشق هم در این رمان تصویری حقیقی از خود به نمایش گذاشته است و هیچ نشانی از ناپاکی نمی‌شود در آن دید.مدیر سابق کارگاه قصه و رمان حوزه هنری همچنین گفت: من گرگ‌سالی را رمانی دینی می‌دانم، نه رمان انقلاب؛ اما فردی در بستر واقعی زندگی این رمان را خلق کرده است. شخصیت او  واقعی است که از قضا در بستر انقلاب نیز وارد شده است. از این نگاه شاید بتوان این رمان را رمان انقلاب بدانیم.