در امتداد تاریخی عظیم

«روضه سید الشهدا - علیه السلام  - براى حفظ مكتب سید الشهدا - علیه السلام - است».[1] «سیدالشهدا سلام اللَّه علیه، این نقشی[2] كه اینها[3] داشتند براى برگرداندن اسلام به جاهلیت و نمایش دادن اسلام به اینكه این هم نظیر همان چیزهاى سابق است، آن را باطل كرد».[4] و در صورتی این هدف به خوبی انجام می شود که از سویی صحنه ای که سیدالشهدا علیه السلام برای حفظ اسلام خلق می کند صحنه عظیمی باشد.[5] از سوی دیگر مسلمانان به این حرکت، توجه لازم را کرده، از آن درسها و عبرتهای لازم را بگیرند.

سید شهیدان عالم و خاندان و یارانش علیهم السلام تلاشی اعجاب انگیز انجام دادند تا آن صحنه با عظمت هر چه تمام تر خلق شود. نتیجه آن تلاشها واقعه عظیم کربلا بود. پس از اتمام این واقعه[6] نوبت آن است که مردم در امتداد طولانی تاریخ، به این حادثه توجه کرده، از آن درسهای لازم جهت شناختن اسلام حقیقی را دریافت کنند. اینجا است که سایر امامان علیهم السلام با روش های گوناگون محبان خود را متوجه واقعه کربلا و حضرت سیدالشهدا علیه السلام نمودند.

سیره رفتاری پیشوایان

رفتار عملی ائمه علیهم السلام در یادآوری واقعه عاشورا و برگزاری مجالس روضه، دستورهای ائمه علیهم السلام در مورد زیارت امام حسین علیه السلام و بیان پاداشهای عظیم آن، بیان فضیلت گریستن و گریاندن بر مصیبت امام حسین علیه السلام، و تشویق شاعرانی که در رثای سید الشهدا علیه السلام شعر بسرایند از جمله راهکارهایی است که امامان بزرگوار با استفاده از آنها واقعه کربلا را در دلهای محبان خود در طول تاریخ زنده نگه داشته اند.

ائمه علیهم السلام در برخوردهای عملی خود سعی داشتند تا به مناسبتهای مختلف حماسه کربلا را در برابر چشمان مردم افراشته نگه دارند. در طول بیست سال هیچ غذایی در برابر امام سجاد علیه السلام نمی گذاشتند مگر اینکه امام به یاد شهیدان کربلا گریه می کردند! [7] و[8]

اگر روزی نزد امام صادق علیه السلام یادی از امام حسین علیه السلام می شد، در آن روز تا شب کسی خنده بر لبان حضرت نمی دید.[9] داوود رقّی می گوید روزی نزد امام صادق علیه السلام بودم، حضرت آب طلب کرده، پس از آنکه آب را نوشید چشمانش غرق در اشک شد. سپس فرمود: «داوود! هیچ بنده ای نیست که آب نوشیده، حسین را یاد کرده، بر قاتلش لعنت فرستد، مگر اینکه خدا برایش صد هزار حسنه نوشته، صد هزار رفتار بدش را پاک کرده، صدهزار درجه بالایش بَرَد. گویا چنین کسی صد هزار بنده آزاد کرده است و روز قیامت با دلی خنک (با آرامش) خدا را ملاقات می کند»![10]

امام رضا علیه السلام در مورد رفتار پدر بزرگوار خود می فرماید: «هرگاه ماه محرم می رسید تا ده روز پدرم خندان دیده نمی شد و اندوه و غم بر او غالب بود. چون روز دهم می رسید، آن روز، روز مصیبت و غم و گریه او بود».[11]

ائمه علیهم السلام خود صورت های ابتدایی مجلس روضه امام حسین علیه السلام را نیز برگزار کرده اند. زید شحام می گوید روزی با گروهی از کوفیان نزد امام صادق علیه السلام نشسته بودیم که جعفر بن عفّان وارد شد. امام او را نزدیک خود آورده، گفت: «جعفر! شنیده ام که در مورد حسین خوب شعر می سرایی.» سپس به او فرمود تا شعری بخواند. جعفر شعری خواند و امام و اطرافیان همه گریه کردند. امام به حدی گریست که اشکها بر گونه و محاسن او جاری شد.[12]

نمونه دیگر از برگزاری مجلس روضه را ابو عماره نقل می کند. او می گوید امام صادق علیه السلام از من خواست تا در مصیبت امام حسین علیه السلام شعری بخوانم. من شعر می خواندم و ایشان گریه می کرد تا جایی که صدای گریه از تمام اهل خانه بلند شد.[13]

دعبل خزائی نیز می گوید روزی خدمت امام رضا علیه السلام رفت در حالی که یاران امام نیز اطرافش نشسته بودند. چون امام دعبل را دید به او خوشآمد گفته، او را در کنار خود نشاند. سپس در فضیلت گریستن و گریاندن بر مصیبتهای اهل بیت علیهم السلام خصوصا امام حسین علیه السلام سخنانی فرمود. دعبل نقل می کند که سپس امام از جا برخواست و پرده ای زد تا خانواده ی امام نیز آن سوی پرده نشسته، گریه کنند. آنگاه به من فرمود در رثای حسین شعر بخوان.[14]

تمام این برخوردهای عملی ائمه علیهم السلام موجب می شد تا یاران و محبان اهل بیت علیهم السلام به یاد امام حسین علیه السلام افتاده، در اهمیت و عظمت واقعه کربلا هرچه بیشتر تامل کنند.

سیره گفتاری پیشوایان

علاوه بر رفتار عملی امامان معصوم علیهم السلام، فرمایشات آنان در زمینه های گوناگون نیز موجب تشویق بیش از پیش مردم به توجه و تذکر امام حسین علیه السلام گشته است.

یکی از زمینه هایی که در روایات بسیار پر رنگ است، موضوع زیارت امام حسین علیه السلام است. ابن قولویه در کتاب کامل الزیارت بیش از 80 صفحه را اختصاص به روایاتی داده است که در مورد زیارت سید الشهدا علیه السلام است! تاکید بر زیارت آن جناب به طور عام، زیارت ایشان در مناسبتهای گوناگون، ثوابهای فراوان برای زائران سید الشهدا علیه السلام و دعای ملائکه و اولیا برای آنان از جمله این روایات است.[15]

محمد بن مسلم صحابی بزرگوار امام باقر علیه السلام می گوید امام فرمود: «شیعیان ما را به زیارت حسین امر کنید که رفتن به نزد قبر او بر هر مۆمنی که او را به امامت قبول دارد واجب است».[16]

امام صادق علیه السلام به ام سعید فرمود: «مادر سعید! حسین را زیارت کن چه اینکه زیارت او بر همه مردان و زنان واجب است».[17]

علاوه بر این دعوت فراگیر در تمام ایام، برای زیارت امام حسین علیه السلام در روزهای خاص نیز ثوابهای عظیمی از ائمه علیهم السلام نقل شده است. به جز زیارت در روز عاشورا و روز اربعین که تناسب خاص با امام حسین علیه السلام دارد، روزهای عرفه، اول و نیمه ماه رجب، نیمه شعبان، شبهای قدر، عید فطر و عید قربان و زیارت شب جمعه نیز مورد سفارش اهل بیت علیهم السلام بوده است.[18]

دعای امامان برای زائران اباعبدالله علیه السلام نیز محرک دیگری برای زیارت آن حضرت است. معاویه بن وهب می گوید خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم. امام در مصلای خود نماز می خواند. امام پس از نماز مشغول به دعا شد. حضرت بعد از حمد الهی به خدای متعال عرض کرد:

«خدای مرا و برادرانم را و زائران قبر پدرم حسین را ببخش...از طرف ما رضوان را به آنها بده و در شب و روز از آنان حفاظت نما و بهترین خلیفه و جانشین اینان در بین اهل و فرزندانشان که در منازل باقی مانده اند باش. با اینان همراه بوده، از شر هر ستمکار و... شیاطین انس و جن نگاهشان دار... خداوندا آن صورتها که آفتاب تغییرشان داده و آن چهره ها که به سوی ابی عبد الله حرکت کرده و ... را مورد رحمت قرار ده...»

معاویه می گوید امام در سجده بود و به دعایش ادامه می داد. وقتی حضرت سر از سجده برداشت تعجب فراوان خود را ابراز کرده، گفتم گمان نمی کردم زیارت ایشان اینقدر مهم باشد. حضرت فرمود: «معاویه! آنان که در آسمان اند و برای زائران او دعا می کنند بیشتر از آنان اند که در زمین برای زائرانش مشغول دعایند!» [19]

بیان فضیلت گریستن بر سید الشهدا علیه السلام و گریاندن دیگران نیز راهکار دیگری است که ائمه علیهم السلام به آن وسیله یاد امام حسین علیه السلام را زنده نگه داشته، روحیه فداکاری، شجاعت و ظالم ستیزی را در بین پیروان و محبان خود تقویت کردند.

امام صادق علیه السلام فرمود: امام حسین زائران خود را بهتر از پدرانشان می شناسد و به آنان نظر دارد. او به کسی که برایش گریه کند نگاه کرده، نه تنها خودش برای او استغفار می کند بلکه از پدرش امیرالمۆمنین نیز می خواهد برایش استغفار کند... امام حسین برای تمام گناهان و لغزشهای این فرد استعفار می کند.[20]

در جایی دیگر حضرت فرمودند: کسی که در نزد او از ما یادی شود و اشکش جاری گردد، هرچند به اندازه بال پشه ای باشد، گناهانش بخشیده می شود حتی اگر گناهانش به مقدار کف دریا باشد.[21]

تشویق شاعران حسینی و اکرام آنان نیز از راهکارهای ائمه علیهم السلام برای زنده نگه داشتن یاد کربلا است.

امام به ابوعماره می فرماید: کسی که با شعرش 50 نفر را بگریاند پاداشش بهشت است.

سپس امام همین بیان را برای 40، 30، 20، 10 و یک نفر به صورت جداگانه ادامه می دهد. ایشان سپس می فرماید: کسی که شعری برای حسین بگوید و خودش بگرید پاداشش بهشت است.

امام حتی از این نیز فراتر رفته می فرماید: هر کس که گریه اش نیامد و تلاش برای گریستن کرد پاداشش بهشت است.[22]

در موردی دیگر، امام به اباهارون نیز مطلبی شبیه به همین را فرموده است.[23] ماجرای دعبل و احترام و خوشآمدگویی امام به ایشان نیز گذشت.

تمام این تاکیدها برای آن است که محرم و عاشورا و یاد سید الشهدا علیه السلام در بین جامعه زنده مانده، مردم از این واقعه عظیم درسها و عبرتهای لازم را گرفته، اراده های آنان در جهت اهداف صحیح اسلام تقویت شده، برای حفظ اسلام حقیقی از هیچ تلاشی دریغ نکنند.

پی نوشت:

[1] - صحیفه امام، ج‏8، ص: 526.

[2] - در متن صحیفه نور (نرم افزار مجموعه آثار امام خمینی تهیه شده توسط مركز تحقیقات كامپیوترى علوم اسلامى‏) همینطور آمده است اما به نظر میآید کلمه ی «نقشه ای» درست باشد.

[3] - معاویه و یزید. ر.ک: صحیفه امام، ج‏8، ص: 484.

[4] - صحیفه امام، ج‏8، ص: 484.

[5] - تا قدرت انجام چنین کار بزرگی یعنی حفظ اسلام در طول تاریخ را داشته باشد.

[6] - در اینجا منظور از اتمام واقعه کربلا، زمان بازگشت خاندان عصمت علیهم السلام از اسارت به شهر مدینه است.

[7] -  این روایت نشان دهنده ی نقش ویژه امام سجاد علیه السلام در بعد عملی است. شاید یکی از علل برجسته بودن رفتار عملی امام سجاد علیه السلام در برابر گفتار ایشان، شرایط خفقان شدیدی است که مانع از اظهار نظر و تشویق زبانی مردم در زمان سید الساجدین علیه السلام می شده است.

[8] - مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، ج‏4، ص: 165.

[9] - كامل الزیارات؛ النص ؛ ص101.

[10] - كامل الزیارات؛ النص ؛ ص106.

[11] -بحار الأنوار(ط - بیروت)، ج‏44، ص: 284.

[12] - بحار الأنوار(ط - بیروت) ؛ ج‏44 ؛ ص283.

[13] -كامل الزیارات، ص: 105.

[14] - مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج‏10 ؛ ص386.

[15] - برای اطلاع کامل از روایات این باب می توانید به کتاب کامل الزیارات مراجعه کنید. کامل الزیارات صص 111تا 195.

[16] - كامل الزیارات، النص، ص: 121.

[17] - همان ص122.

[18] - ر.ک مفاتیح الجنان باب زیارات، زیارت امام حسین علیه السلام.

[19] - كامل الزیارات ؛ النص ؛ ص116و117.

[20] - كامل الزیارات، النص، ص: 103

[21]- همان.

[22] - ر.ک پاورقی12.

[23] - كامل الزیارات، النص، ص: 104.

محمّد بخشی                  

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان