آموزه‌های قرآن و پیامبر اکرم به کار و تلاش برای گذران امور زندگی، کسب سود و جمع‌آوری مال و ثروت تاکید می کند.

آن جا که قرآن کریم آن را در کنار عبادت و پس از آن قرار می دهد و به آن توصیه می کند.

پیامبر اکرم و فرزندان او نیز چه در مقام عمل و چه در گفتار به کار و تلاش اهمیت زیادی داده اند.

امیرمؤمنان می فرماید: «تعرضوا للتجاره فان فیها غنی عما فی ایدی الناس» یعنی دست به کار و تجارت بزنید که موجب بی نیازی از دیگران است.

از نظر آموزه های دینی حفظ عزت مومن لازم و ضروری است. قرآن کریم در سوره منافقون می فرماید: «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُۆْمِنِینَ» یعنی عزت و مجد و عظمت به خدا، رسول او و مومنان اختصاص دارد.

اسلام هرگز به سود به منزله یک اصل نگاه نمی کند و به آن در حد ابزاری برای وصول به اهدافی بها داده است که در این آموزه ها وجود دارد.

توازن و میانه روی در ثروت اندوزی

در قرآن کریم از یک سو به آیاتی برخورد می کنیم که به کار و تلاش و مال سرمایه ارزش می دهد و از سویی دیگر با آیاتی مواجه می شویم که آن ها را نکوهش می کند. یعنی باید یک نوع توازن و میانه روی در کار و ثروت اندوزی وجود داشته باشد که انسان را از انجام دیگر فعالیت ها نظیر عبادت و خدمت به مردم باز ندارد.

قرآن کریم در مورد تلاش و کوشش چه در امور اخروی و چه در امور مادی توصیه فراوانی کرده است. اسلام بین تلاش و کوشش در راه زندگی مادی و عمل در راه تهذیب نفس و تکامل معنوی توازن برقرار می کند.

هم چنین در قرآن ، هدف از آفرینش زمین و آسمان و جابجایی آن ها این بیان شده که انسان به دنبال کسب روزی باشد.

در سوره جاثیه آیه 12 آمده است: «اللَّهُ الَّذِی سخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِیَ الْفُلْكُ فِیهِ بِأَمْرِهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» یعنی خداوندی که دریا را تحت سیطره شما قرار داد تا امر به معروف او کشتی در آن به حرمت در آورید و به دنبال فضل و بخشش الهی باشید.

شاید بتوان از این آیه این نکته را برداشت که دادن رزق و روزی وظیفه خداوند نیست، بلکه فضلی از سوی او است، به این دلیل باید در خشکی و دریا دنبال آن باشید و برای اکتساب آن تلاش کنید.

در سوره قصص نیز می گوید: «به وسیله آنچه خداوند به تو داده است سرای آخرت خود را تضمین کن و البته سهم خود را از زندگی دنیا فراموش مکن.»

اغلب در قرآن برای اشاره به مفهوم کار، واژه هایی مانند «ضرب فی الارض» و «استیجار» به کار رفته است.

در بین آیات قرآن وقتی صحبت از اموال دنیا است ، به عناوینی هم چون رحمت، حسنه، خیر، طیبات و رزق بر می خوریم که مال دنیا را تأیید می کند.

اهمیت کار از نظر اسلام تا آن جا است که روح اسلام با این راضی نمی شود که شخص دست از کار و کوشش برای تأمین زندگی خود و خانواده اش بکشد و مشغول دعا و عبادت شود؛ در روایات متعدد از این عمل نهی شده است.

هنگام نماز جمعه دست از تجارت بردارید(جمعه: 10)

قرآن پس از آن که دستور می دهد در روز جمعه هنگام نماز دست از تجارت بردارید و به سوی یاد خدا بشتابید، بلافاصله می گوید: «فإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ» چون نماز تمام شد (مجازید كه) در روى زمین پراكنده شوید و از فضل خدا بطلبید

این جمله را مفسران به کار و تجارت و خرید و فروش و مانند آن تفسیر کرده اند. گر چه در آیه قبل از انجام معامله هنگام نماز جمعه نهی شد، در این آیه نهی برداشته می شود و امر بعد از نهی متضمن جواز است، در عین حال از اموری است که مورد عنایت شرع است. یعنی در زمان انجام عبادات باید امور روزانه و دنیوی را رها کرده و به عبادت و پرستش خدا پرداخت و در دیگر زمان ها فعالیت و کار حلال را ادامه داد.

تجارت، مردان خدا را از یاد خدا باز نمی‏دارد(نور: 38)

تجارت کار مستمر و مداوم است؛ ولی بیع یک مرحله و بصورت گذرا است. البته ذکر تجارت و بیع در آیه از باب مثال است و همه اشتغالات دنیایی را شامل می شود.

مراد از «رجال» در این آیه چه کسانی هستند؟

با توجه به دو آیه قبل و آیه بعد و همچنین با عنایت به کلام مولا علی(علیه السلام) می توان گفت مصداق این رجال، امامان معصوم (علیهم السلام) هستند و غیر از آنها خالی از غفلت نیستند.

توصیف مردان الهی

وقتی امیرالمومنین علی (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود:

... و برای ذکر، اهلی است که از دنیای خود به جای هر چیز دیگری، ذکر را برگزیدند؛ آنچنان که هیچ تجارت و بیعی ایشان را در طول زندگی باز نمی دارد. ایشان همواره سایران را نیز بدان دعوت نموده و با تذکر کلمات و اندرزهایی که از محارم خدا نهی می کند، غافلان را اندرز می دهند.

امر به قسط و عدل می کنند و خود ، قبل از هر کس فرمانبران چیزی هستند که به آن امر می کنند. از آنچه دیگران را نهی می کنند، باز می ایستند...

تجارت معنوی(جهاد در راه خدا) مایه رهایی از آتش است(صف:10)

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِیكُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ

اى كسانى كه ایمان آورده‌‏اید، آیا شما را به تجارتى راهنمایى كنم كه شما را از عذابى دردناك نجات بخشد.

با اینكه "ایمان" و "جهاد" از واجبات قطعیه‏اند، ولی در اینجا آن را نه به صورت امر، بلكه به صورت پیشنهاد تجارت، مطرح می‏كند، آن هم آمیخته با تعبیراتی كه از لطف بی‏پایان خدا حكایت دارد.

بدون شك "نجات از عذاب الیم"، از مهمترین خواسته‏های هر انسانی است، و لذا این سۆال كه آیا می‏خواهید شما را به تجارتی رهنمون شوم كه شما را از عذاب الیم رهایی می‏بخشد؟ برای همه، جالب توجه است.

هنگامی كه با این سۆال دلها را به سوی خود جذب كرد، بی‏آنكه منتظر پاسخ آنها باشد، به شرح آن تجارت پرسود پرداخته، می‏افزاید: تجارت فناناپذیر در پرتو تلاوت قرآن و اقامه نماز و انفاق است. (فاطر: 29)(تفسیر نمونه، ج‏24، ص: 88) 

 منابع:

ارزش کار و نفی اصالت سود در آموزه های قرآنی، دکتر محمد امامی

نظام اقتصادی و اجتماعی اسلام، تألیف انور اقبال قرشی، ترجمه دکتر سید علی اصغر هدایتی

پایگاه پرسمان