عنوان، شروع و پایان نوشته

اهداف یادگیری:

• آشنایی با ویژگی های آغاز و پایان یک نوشته ی خوب
• آشنایی با نتایج فضاسازی در نوشته
• آشنایی با راه های انتخاب عنوان مناسب برای یک نوشته

شرح درس

در این طرح دانش آموزان با چگونگی شروع کردن نوشته، عنوان گذاری و نحوه ی پایان دادن نوشته آشنا شده و نیز نتایج فضاسازی در نوشته را فرا می گیرند.

شاید تاکنون با خود اندیشیده باشید که آیا چگونه آغاز کردن یک نوشته مهم است؟ چگونگی روند یک نوشته و نیز پایان آن مهم است؟

در این طرح قصد داریم درباره ی اهمیت هریک از آن ها صحبت کنیم.

در هر نوشته چگونه آغازکردن بسیار مهم است. اگر شما نوشته ی خود را کلمات و جملاتی موثر آغاز کنید، تاثیر آن بر خواننده یا شنونده همچنان تا پایان متن ادامه خواهد داشت.

آغاز مناسب به نوشته جهت می دهد و آن را منسجم می سازد. اگر بتوانیم شیوه ی مناسبی برای شروع نوشته ی خود بیابیم، مشکل ادامه و پایان را نیز حل کرده ایم.

آغاز نوشته می تواند زمینه ساز سیر آتی نوشته باشد و نتایج اجتماعی آن را در قالب کلمات، جملات و توصیفات منعکس کند. به این کار « فضاسازی » گفته می شود.

شاعران و نویسندگان برای تاثیرگذاری بیشتر، غالبا از عنصر فضاسازی استفاده می کنند.

یکی از عناصر فضاسازی در نوشته، « حسن مطلع » است که بدان « براعت استهلال » نیز گفته می شود.

پس به جای استفاده از مقدمه های از پیش تعیین شده، بی معنی و بی ارتباط با موضوع باید با سرآغازی مناسب، به نوشته ی خود تحرک ببخشیم و نظر خواننده یا شنونده را جلب کنیم و در او تاثیر بگذاریم.

پس فضاسازی چند نتیجه ی سودمند دارد:

1)    باعث جذابیت نوشته می شود.

2)    زمینه ی روحی و روانی مناسب را برای خواننده فراهم می کند.

3)    به نوعی خواننده را غافل گیر می کند و به دلیل تازگی در او اثر می گذارد.

گاه آغاز کردن نوشته با یک داستان کوتاه، حکایت، ضرب المثل، یک بیت شعر، سخنی از بزرگان، حدیث یا روایت ، طرح یک سوال و ... می تواند بسیار موثر و مناسب باشد.

به پایان بردن نوشته نیز به اندازه ی آغاز کردن آن مهم، دقیق و حساس است.

چگونه، با چه کلماتی و در قالب چه عبارت هایی نوشته را به پایان ببریم که تاثیر مناسبی داشته باشد؟

اگر نوشته پایان خوبی داشته باشد، یاد و خاطره ی آن همواره در ذهن خواننده باقی می ماند. پایان هر نوشته متناسب با شروع آن و شیوه ی بیان مطالبی است که در سراسر نوشته مطرح شده است.

همه چیز به نوآوری نویسنده و هنر او بستگی دارد . کافی است قبل از آنکه کلمات پایانی را بنویسیم ، بیشتر فکر کنیم. آن چه درباره ی آغاز نوشته گفتیم می تواند درباره ی پایان آن نیز صادق باشد.

ممکن است نوشته ای با یک سوال پایان پذیرد . در این صورت خواننده به قضاوت و داوری دعوت می شود.

همان طور که آغاز و پایان یک نوشته از اهمیت خاصی برخوردار است، انتخاب یک عنوان و نام مناسب برای نوشته نیز بسیار حائز اهمیت است.

نام مناسب علاوه بر آنکه نشانگر ذوق و هنرمندی نویسنده است، باعث جلب توجه خواننده نیز می شود.

برای انتخاب عنوان نوشته راه های گوناگونی وجود دارد:

1)    استفاده از بخشی از یک آیه ی قرآن؛ مثل:

      نون و القلم، داستانی از جلال آل احمد که برگرفته از آیه ی « ن و القلم و ما یسطرون » است.

      تنفس صبح، مجموعه شعر قیصر امین پور، برگرفته از آیه ی « و الصبح اذا تنفس ».

2)    انتخاب یک مصرع یا بخشی از یک شعر معروف؛ مثل:

      چون سبوی تشنه، کتابی در تاریخ ادبیات معاصر نوشته ی دکتر محمدجعفر یاحقی، برگرفته از شعر معروف اخوان ثالث .

بحر در کوزه، نوشته ی دکتر عبدالحسین زرین کوب، برگرفته از شعر معروف مولانا:

گر بریزی بحر را در کوزه ای                     چند گنجد قسمت یک روزه ای

تماشاگه راز، اثر استاد مطهری درباره ی حافظ و برگرفته از یک شعر معروف حافظ.

3)    انتخاب یک ضرب المثل:

از ماست که بر ماست، داستانی از جمال زاده.

امان از دوغ لیلی ، نوشته ای طنز آمیز از علامه دهخدا.

4)    متناقض نما ( پارادوکس ):

-         روشن تر از خاموشی ( مجموعه شعر معاصر )، خفتگان بیدار ( درباره ی زندگی اصحاب کهف ).

5)    قلب و عکس یک ترکیب، اصطلاح یا جمله:

آزادی مجسمه ( به جای مجسمه ی آزادی )، سفرنامه ی دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن.

6)    سوال:

چه باید کرد؟ ، نوشته ی دکتر علی شریعتی، درباره ی مسولیت روشن فکر مسلمان.

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) تنها انتخاب عنوان مناسب برای یک نوشته حائز اهمیت است.

ب) نام مناسب نشانگر ذوق و هنرمندی نویسنده است.

ج) ممکن است نوشته ای با یک سوال پایان پذیرد .

د) فضاسازی باعث جذابیت نوشته می شود.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده