دستورالعمل‌هایی برای استخاره
استخاره نزد سنّى و شیعه مستحبّ و اخبار بسیار درباره آن رسیده است، از آن جمله حضرت صادق- علیه السّلام- فرموده: دو ركعت نماز بجا آور و از خدا طلب خیر كن، سوگند بخدا مسلمانی كه از خدا طلب خیر كند ، قطعاً خدا براى او خیر و نیكى قرار می دهد، و هم از آن حضرت- علیه السّلام- رسیده: خداى عزّ و جلّ فرموده: از شقاوت و بدبختى بنده من است كه كارها را انجام دهد و از من درخواست خیر ننماید، و هم آن حضرت- علیه السّلام- فرموده: هر گاه استخاره نمودم باكى ندارم كه «كار من» بهر یك از دو طرف واقع شود «چون اگر بطرف خیر هم واقع نگردد قطعا در پایان كار خیر خواهد بود.» (الصحیفة السجادیة / ترجمه و شرح فیض الإسلام / 228)
ابو عبداللَّه صادق (علیه السلام ) گفت: دو ركعت نماز بخوان و از خداوند، خیر خود را طلب كن. بخدا سوگند، هر مسلمانى كه خیر خود را از خدا بجوید، در كارى كه خیر او باشد، موفق مىشود و از كارى كه خیر او نباشد بر كنار مىماند. (گزیده كافى/ ج2/ 378 )
فرمودند: هر كه از خدا خیر خواهد و از دل بدانچه خدا براى او كند خشنود باشد ، به طور حتم خدا براى او خوبى پیش آرد. (الروضة من الكافی یا گلستان آل محمد / ترجمه كمرهاى/ج2 )
استخاره چه زمانی جایز است؟
شایسته نیست كسی كه از خداى تعالى استخاره می نماید در چیزى باشد كه او را از آن نهى كرده یا در بجا آوردن واجبى باشد، استخاره در امر مباح و چیزى است كه روا باشد مانند رفتن به یكى از دو مجلس كه جمع بین هر دو ممكن نباشد. از این روست که می‌گویند در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست.
چون نیت خیر در دلت یابد راه
بشتاب كه شیطان نزند ره ناگ
از نیت شر روى بگردان و بگو
لا حول و لا قوّة الّا باللّه
آداب استخاره
از جمله آداب كسی كه استخاره می كند آنست كه ظاهر و باطن یعنى آشكار و نهان او پاك و پاكیزه باشد: ظاهر او از بول و غایط و جنابت، و باطن او از شكّ و دو دلى ، از این رو هر کسی شایستگی استخاره گرفتن را ندارد.
حضرت صادق- علیه السّلام- فرموده: پدرم هر گاه در كارى می خواست استخاره كند وضو می گرفت و دو ركعت نماز می خواند، و اگر خادمهاى با آن حضرت سخن می گفت آن بزرگوار می فرمود: سبحان اللَّه و تكلّم نمی فرمود تا اینكه فراغت می یافت.
انواع استخاره
استخاره چهار جور است:
نخست استخاره به دعاء
جابر ابن عبداللّه گفته: رسول خدا- صلّى اللّه علیه و آله- استخاره را به ما می آموخت چنانكه سورهاى از قرآن را می آموخت، و می فرمود: هرگاه یكى از شما قصد كارى كند دو ركعت نماز غیر از نماز واجب بجا آورد و سپس بگوید: اللّهمّ انّى استخیرك بعلمك، و استقدرك بقدرك، و اسالك من فضلك العظیم، فانّك تقدر و لا اقدر، و تعلم و لا اعلم، و أنت علاّم الغیوب، اللّهمّ ان كنت تعلم هذا الامر و تسمیّه خیرا لی فی دینى و معاشى و عاقبة امرى فاقدره لی، و یسّره لی، و بارك لی فیه، و ان كنت تعلم انّه شرّ لی فی دینى و معاشى و عاقبة امرى فاصرفه عنّى، و اصرفنى عنه، و اقدر لی الخیر حیث ما كان، و رضّنى به.
دوّم استخاره به مصحف «قرآن كریم»
حضرت صادق- علیه السّلام- فرموده: هر گاه خواستى از كتاب عزیز «قرآن مجید» استخاره كنى پس از بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ بگو: اللّهم إن كان فی قضائِكَ و قَدَرِكَ ان تمنّ على شیعة ال محمّد صلّى اللّه علیه و آله بفرج ولیّك و حجّتك على خلقك فاخرج إلینا آیة من كتابك نستدلّ بها على ذلك، پس از آن قرآن را می گشائى و شش ورق میشمارى و از ورق هفتم شش سطر و به آنچه را در آن است می اندیشى.
سوّم استخاره به رقاع «تكّه كاغذهائی كه روى آنها می نویسند»؛
در كافى است: از یكى از ائمّه- علیهم السّلام- رسیده كه آن حضرت به یكى از اصحاب خود كه پرسید از كاری كه می خواهد انجام دهد و كسى را نمی یابد كه مشورت نماید چه كند فرمود: از پروردگارت مشورت كن، گفت چگونه مشورت كنم؟ فرمود: حاجت و خواسته خود را قصد كن پس دو رقعه در یكى لا «نه» و در یكى نعم «آرى» بنویس و آنها را در دو گلوله از گل نهاده سپس دو ركعت نماز بجا آور و زیر دامنت بگذار و بگو: یا اللّه انّى اشاورك فی امرى هذا و أنت خیر مستشار و مشیر، فاشر علىّ بما فیه صلاح و حسن عاقبة . پس دستت را زیر دامنت ببر «و یكى را بردار» اگر در آن نعم بود بجا آور، و اگر لا بود بجا نیاور.
چهارم استخاره به سبحه «مهرههائى كه به یك رشته پیوسته و به آنها تسبیح شمارند»
حضرت صادق- علیه السّلام- فرموده:
سوره حمد یكبار و سوره اخلاص «قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ» سه بار می خوانى و بر محمّد و آل او پانزده بار درود می فرستى «می‌گوئى: اللّهم صلّ على محمّد و آله» سپس می گوئى: اللّهمّ انّى اسالك بحقّ الحسین و جدّه و أبیه و امّه و اخیه و الائمّة من ذرّیّته ان تصلّى على محمّد و آل محمد و ان تجعل لی الخیرة فی هذه السّبحة و ان ترانى ما هو الاصلح لی فی الدّین و الدّنیا، اللّهمّ ان كان الاصلح لی فی دینى و دنیاى و عاجل امرى و اجله فعل ما انا عازم علیه فامرنى و الاّ فانهنى انّك على كلّ شیء قدیر. سپس یك قبضه «مشت» از سبحه می گیرى و می شمارى و می گوئى: سُبحانَ اللَّهِ وَ الْحُمْدُ لِلَّهِ، وَ لا الهَ الاَّ اللَّهُ، تا آخر قبضه پس اگر دانه آخر سُبحانَ اللَّهِ بود در بجا آوردن و بجا نیاوردن اختیار دارى، و اگر الْحُمْدُ لِلَّهِ، بود آن امر است «بجا آور» و اگر لا الهَ الاَّ اللَّهُ، بود آن نهى است «بجا نیاور»)
روش دیگری نیز جهت استخاره وجود دارد که بدین صورت است:
مردى خدمت امام ششم آمد و عرضه داشت جانم فدایت، من گاهى كارى را انجام می دهم بعد پشیمان می شوم، فرمود چرا استخاره نمىكنى عرضه داشت چگونه؟ فرمود: پس از نماز صبح چون دست خود برابر صورت می گیرى بگو: (خداوندا تو می دانى و من نمیدانم و تو بر غیب ها آگاهى پس بر محمّد و آل او درود فرست و در آنچه مورد عزم و اراده من است خیر و بركت و عاقبت قرار ده، بعد سجده كن و در آن صد بار بگو: (استخیر اللَّه برحمته، استقدر اللَّه فی عافیة بقدرته) ، بعد از آن حاجت تو برآید كه به هر حال خیر تو در آن باشد و خدا را در آنچه می كنى متّهم مكن. (مكارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى / ج2/ 118)
در نهایت باید توجه داشت که هدف از استخاره، واگذار کردن امور به خداوند متعال و یاری جستن از او و او را منشاء اثر دانستن است و مراد اظهار عجز و نیاز در برابر قادر متعال است.
مریم پناهنده
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
1) مكارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى / ج2
2) الروضة من الكافی یا گلستان آل محمد / ترجمه كمرهاى/ج2
3) گزیده كافى/ ج2
4) الصحیفة السجادیة / ترجمه و شرح فیض الإسلام
5) دیوان امیرالمومنین علیه السلام/ میبدی، زمانی
