تبیان، دستیار زندگی
نبوت عامه و خاصه براساس مقام و رتبه ی انبیاء است که نبوت خاصه یعنی نبوت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)خاتم انبیاء مقامی برتر از همه حتی مقام امامت است!
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

علی (علیه السلام)؛ امام یا پیغمبر؟!

امام علی


نبوت و امامت دو بخش مهم از اصول اعتقادات به شمار می روند. اما در میان اینها کدامیک از لحاظ رتبه و مقام بردیگری افضلیت دارد؟ یعنی نبی بالاتر است یا امام؟! علاوه بر مفاهیم در مصداق نبی و امام آیا مقام نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) برتر است یا ائمه اثنی عشر(علیهم السلام)؟!
انبیای سلف نسبت به رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) چه جایگاه و مقام و رتبه ای دارند؟! برای پاسخ به این پرسشها نخست لازم است مقصود از امامت و نبوت معلوم گردد و سپس به انواع نبی بپردازیم و نسبت مقام ایشان با مقام ائمه را معلوم نماییم. فایده و هدف اصلی این بحث تحکیم اعتقادات نسبت به مقام و جایگاه و شأن نبوت و امامت خواهد بود.

اوج مقام انسانیت!

اگر قدری توجه به اصل خلقت انسان نماییم معلوم می شود که چگونه امام و نبی بدان مقام دست یافته اند؟ خداوند متعال کمال بشریت را در کمال نفس قرار داده و کمال نفسانی برای انسان حاصل نمی گردد مگر به تزکیه ی نفس. تزکیه ی نفس به راهنمایی قوه ی عاقله با دو قوه ی علم و عمل حاصل می گردد که سبب پرواز نفس تا اوج مقام انسانیت می گردد. همچنان که در کلام نورانی امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) است که فرمود: "انسان خلق گردیده (علاوه بر تن و بدن جسمانی) و دارای نفس ناطقه ای می باشد (که آن حقیقت انسانیت است) اگر به علم و عمل تزکیه شود شبیه موجودات عوالم علویه که مبدأ اصلی خلقت او می باشد، خواهد شد و زمانی که به مقام اعتدال رسید و از مواد طبیعی فارغ شد با موجودات عوالم علوی شریک ، آنگاه از عالم حیوانیت خارج و به مقام حقیقت انسانیت نائل خواهد شد."

در واقع به جز این هیکل جسمانی آدمی، نفس ناطقه ای وجود دارد که همان نفس است که سبب برتری موجودات می شود ولی به یک شرط و آن اینکه نفس خود را پاک کند و تزکیه نماید و با علم و عمل همچون دو بال به اوج قله ی انسانیت پرواز نماید و اوج بگیرد. آدمی هر قدر علم و عملش قوی تر باشد به کمال نفسانی بیشتر نائل می شود:

طیران مرغ دیدی تو ز پای بند شهوت           بدر آی تا ببینی طیران آدمیت

پس از خروج از عالم حیوانیت و وصول به مقام اعلای انسانیت بستگی کامل به کمال نفس دارد و هر بشری که در مقام استکمال نفس، قوای علمی و عملی را در خود جمع نماید به کمترین مرتبه ی مقام نبوت رسیده است، و هر گاه چنین آدمی مورد توجه خاص ذات حق تعالی قرار گیرد به عنوان نبی از جانب حق تعالی برگزیده می شود!

نبوت عامه و خاصه براساس مقام و رتبه ی انبیاء است که نبوت خاصه یعنی نبوت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)خاتم انبیاء مقامی برتر از همه حتی مقام امامت است!

مراتب نبوت!

نبوت مراتب مختلف دارد که وقتی نبی به مرتبه ای می رسد که مشتمل بر اقوی مراتب باشد آن مرتبه بالاترین مراتب است که حکما آن را عقل اول می گویند. این مرتبه مقام خاتم الانبیاء محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله) است که مقام و منزلت حضرت (صلی الله علیه و آله) مادون مقام پروردگار و مافوق تمام مراتب موجودات است به همین دلیل هم وقتی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) به این مرتبه نائل شدند نبوت به وجود مبارک ایشان ختم گردید!

امامت چه مقامی است؟!

مقام امامت مقامی است که یک درجه پایین تر از مقام خاتمیت و مافوق تمام مراتب نبوت است و امیرالمۆمنین علی(علیه السلام) چون واجد مقام نبوت بوده و اتحاد نفسانی با خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) داشتند لذا به امامت نائل آمد و بر همه ی انبیای سلف افضلیت یافته است!

امامت بالاتر از نبوت عامه!

بر اساس قرآن کریم می توان به راحتی این مطلب را اثبات نمود که جایگاه مقام امامت در کجاست؟! امامت مقامی است که خداوند متعال به حضرت ابراهیم (علیه السلام) پس از آنکه از امتحانات سربلند بیرون آمد، اعطا نمود: "و إذ ابنلی إبراهیم رَبُّه بکلماتٍ فأَتمَهنَّ قال إنی جاعلُکَ للناسِ إماماً قال و من ذُرّیتی قال لاینال عهدی الظالمین، به یاد آر هنگامی که خداوند ابراهیم (علیه السلام) را به اموری امتحان فرموده و او همو را به جای آورد. خدا بدو فرمود من ترا برای مردم امام و پیشوا قرار دادم حضرت ابراهیم عرض کرد: این امامت را به فرزندان من نیز عطا خواهی کرد؟ خداوند فرمود: عهد من که امامت است به مردم ستمکار نخواهد رسید." (بقره/124)

بر اساس این آیه ی شریفه مقام امامت از جهت رتبه و درجه بالاتر از مقام نبوت است زیرا حضرت ابراهیم (علیه السلام) پس از مقام نبوت و رسالت به این مقام دست یافت. البته باید دانست که مقام امامت از مقام نبوت عامه بالاتر است وگرنه از مقام نبوت خاصه که همان نبوت خاتم الانبیاء (صلی الله علیه و آله) و بالاتری مقامات انسانیه است پایین تر است.

انبیا

اختلاف مراتب انبیاءً

ممکن است گفته شود که چگونه مقام نبوت را عامه و خاصه می توان کرد. در حالی که همه ی انبیای الهی برای هدایت بشر از جانب پروردگار آمده اند و چگونه است که مقام خاتم الانبیاء بالاتر از همه ی ایشان و حتی برتر از مقام امامت است؟! در حالی که در قرآن کریم می فرماید: "لانُفَرقُ بین أحدٍ من رُسلهِ، میان هیچ یک از پیامبران فرق نمی گذاریم." (بقره/285)

مراتب کمال انبیاء متفاوت است!

برای پاسخ به این مطلب باید دانست که آیه ی شریفه در صدد بیان آن است که مۆمنان به همه ی انبیای الهی ایمان می آورند و میان ایشان فرقی نمی گذارند چرا که از نظر مقام دعوت و هدف بعثت که توجه به مبدأ و معاد و تربیت جامعه و انسانهاست تمام انبیاء از آدم تا خاتم یکسان هستند اما در عین حال در فضل و کمال و طریقه ی بعثت و محل بعثت و درجه و رتبه تفاوت دارند. در توضیح بیشتر آنکه مأموریت بعثت برخی از انبیاء در محیطی گسترده تر و با انسانهایی متفاوت تر بوده است همانند معلم کلاس های اول و مقاطع تحصیلی بالاتر و اساتید دانشگاهی که اگر چه همه ی آن ها برنامه و هدف و مقصدی جز تربیت جامعه ندارند. اما در معلومات و مقام و رتبه هرگز یکسان نیستند! همچنانکه قرآن کریم می فرماید: تلک الرُّسلُ فَضَّلنا بعضهم و علی بعضٍ منهم من کلم الله و رفع بعضهم درجاتٍ، افزونی و فضیلت دادیم برخی از انبیاء را بر برخی دیگر به خصایص و فضایلی که دیگران به آن مرتبه نرسیده اند اگر چه در نبوت مساوی بودند که برخی از آن انبیاء کسی است که خداوند با او سخن گفت و بعضی از آنها را درجاتی ترفیع داد." (بقره/253)

وقتی نبی به مرتبه ای می رسد که مشتمل بر اقوی مراتب باشد آن مرتبه بالاترین مراتب است که حکما آن را عقل اول می گویند. این مرتبه مقام خاتم الانبیاء محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله)است که مقام و منزلت حضرت (صلی الله علیه و آله)مادون مقام پروردگار و مافوق تمام مراتب موجودات است

بنابراین نبوت عامه و خاصه براساس مقام و رتبه ی انبیاء است که نبوت خاصه یعنی نبوت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)خاتم انبیاء مقامی برتر از همه حتی مقام امامت است!

سخن پایانی ....

براساس آنچه گذشت مقام نبوت خود به دو دسته تقسیم می شود که عبارتند از نبوت عامه و نبوت خاصه که بر اساس کمال و مراتب انسانیت در انبیاء می باشد که نبوت خاصه برتر از نبوت عامه است. نبوت خاصه مقام نبوت خاتم انبیاء رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) است. مقام امامت مقامی است که از نبوت عامه برتر است اما مادون نبوت خاصه قرار می گیرد. حضرت علی (علیه السلام) امام بودند و به مقام امامت رسیده بودند و این مطلب نشان می دهد که ایشان از تمامی انبیای سلف برتر بودند و مقام نبوت عامه را نیز احراز نموده بودند! البته مقام امامت علی(علیه السلام) مادون نبوت خاصه رسول خدا است که در این شکی وجود ندارد!

                                                                                                                                                         ن.رادفر 

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع و مآخذ:

1-    شبهای پیشاور- مرحوم سلطان الواعظین (ره)

2-    تفسیر المیزان – علامه طباطبایی (ره)

3-    نبوت – شهید مطهری (ره)

4-    امامت و رهبری – شهیدی مطهری (ره)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.