چرا باید خدا را بشناسیم ؟
1. لزوم جلوگیرى از زیان هاى مهم
هیچ انسان عاقلى در لزوم جلوگیرى از زیان هاى مهم تردید نمى كند. اصل «لزوم دفع ضرر»، یكى از پایدارترین اصول زندگى بشر به شمار مى رود و تجربه قرن ها زندگى انسان، استوارى آن را تأیید مى كند. هرگاه ضرر و زیان از اهمیت ویژه اى برخوردار باشد، اصل یاد شده، قاطع تر و نمایان تر خواهد بود؛ در این صورت، احتمال ضرر نیز كافى است تا انسان را به چاره اندیشى براى پیش گیرى از آن اقدام بر انگیزد.از سوى دیگر، در طول تاریخ، افراد برجسته اى به نام پیامبران و رهبران الهى ظهور كرده و از وجود خداوند، احكام و قوانین الهى، پاداش ها و كیفرهاى اخروى سخن گفته، و بشر را به ایمان به این آموزه ها دعوت كرده اند، و خود نیزدر عین پاى بندى سرسختانه به گفتار خویش، دین ورزانى ثابت قدم و كوشا بوده اند.
بى شك، اگر از گفتار و رفتار آنان به وجود خداوند، دین و آیین الهى یقین حاصل نشود، حداقل احتمال وجود او قوت مى یابد. بدیهى است اگر چنین احتمالى درست باشد، نادیده گرفتن آن، منشأ زیانى بس بزرگ واندوه بار خواهد بود؛ بدین جهت، به حكم خِرد و قضاوت فطرت، نباید در برابر این احتمال، بى تفاوت بود، بلكه باید درباره آن به بحث و تحقیق پرداخت. بر این اساس، بحث و بررسى درباره وجود خداوند و آیین آسمانى، لازم و حتمى است.[1]
محقق بحرانى در تقریر این دلیل مى گوید: جلوگیرى از ضرر ظنى كه به واسطه نا آگاهى از معرفت خداوند واردمى شود، به حكم عقل واجب است، و وجوب جلوگیرى از این ضرر مستلزم وجوب شناخت خداوند است.[2]
2. لزوم شكر منعم
از نظر عقل، شكرگزارى از كسى كه به انسان نعمتى مى بخشد، كارى پسندیده و لازم است، و ترك آن نكوهیده وناروا است؛ ازسوى دیگر، انسان در زندگى دنیوى خود از نعمت هاى فراوان بهره مند است، كه اگر فقط احتمال دهد، این نعمت ها، ولىّ نعمت و بخشنده اى دارد، بر او لازم است، از ایجاد كننده و بخشنده نعمت ها، تشكر كند؛ بنابراین، لازم است درباره وجود یا عدم منعم بحث كرد، تا آفریننده نعمت ها را شناخت و از او شكرگزارى كرد.[3]
محقق بحرانى در این باره مى گوید: «انسان عاقل اگر در آفرینش خود بیندیشد، نشانه هاى نعمت را بر خود آشكارمى یابد، و وجوب شكر منعم، مقتضاى خِرَد اوست، پس باید شكر منعم را به جاى آورد؛ بنابراین، معرفت او واجب است».[4]
از جمله آیاتى كه برخى از دانشمندان براى لزوم شناخت خداوند به آن تمسك جسته اند آیه ذیل است كه مى فرماید: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابِى لَشَدِیدٌ»؛[5] اگر شكر گزارى كنید (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى كنید مجازاتم شدید است!.»
افزایش نعمتهاى خداوند كه در این آیه به شكرگزاران وعده داده شده، تنها به این نیست كه نعمت هاى مادى تازه اى به آن ها ببخشد، بلكه نفس شكرگزارى كه توأم با توجه مخصوص به خدا و عشق تازه اى نسبت به ساحت مقدس او است، خود یك نعمت بزرگ روحانى است كه در تربیت نفوس انسان ها و دعوت آنان به اطاعت فرمان هاى الهى، فوق العاده موءثر است. بلكه شكر ذاتا راهى است براى شناخت هر چه بیشتر خداوند، به همین دلیل یكى از راه هاى اثبات «وجوب معرفة اللَّه» (شناخت خدا) همان وجوب شكر «منعم» (نعمت بخش) مى باشد.[6]
3. فطرت حقیقت جویى
حسّ كنجكاوى از حس هاى نیرومند آدمى است، بحث و جست وجو از علت حوادث و پدیده ها از مظاهرآشكار این حسّ فطرى است. به مقتضاى این تمایل فطرى، انسان هر حادثه اى را كه مى بیند، و از علل اسباب و پیدایش آن مى پرسد. این حسّ فطرى انسان را بر مى انگیزد تا درباره علت یا علل مجموعه حوادث هستى نیز به جست وجو بپردازد.
آیا همان گونه كه هر یك از حوادث و پدیده هاى طبیعى یا غیر طبیعى داراى علت یا علت هایى است،مجموعه حوادث و پدیده هاى هستى نیز علت یا علت هاى ماوراى طبیعى دارند؟ از این جهت بحث از وجود آفریدگارجهان، پاسخ گویى به یك نیاز و احساس فطرى، یعنى فطرت سبب شناسى است.
علامه طباطبایى در این باره چنین گفته است:
«اصل بحث از آفریدگار جهان، فطرى است؛ زیرا بشر، جهان را در حال اجتماع دیده، و به صورت یك واحد مشاهده مى نماید، و مى خواهد بفهمد
كه آیا علتى كه با غریزه فطرى خود در مورد هر پدیده اى از پدیده هاى جهان اثبات مى كند، در مورد مجموعه جهان نیز ثابت مى باشد؟»[7]
پی نوشت:
[1]. الالهیات، جعفر سبحانى، ص 24.
[2]. قواعد المرام فى علم الكلام، میثم بحرانى، ص 28.
[3]. كشف المراد فى شرح تجرید الاعتقاد، العلامة الحلى، تحقیق: السید إبراهیم الموسوى الزنجانى، ص 260.
[4]. قواعد المرام فى علم الكلام، میثم بحرانى، ص 28.
[5]. ابراهیم/7.
[6]. تفسیر نمونه، مكارم شیرازى، ج 10، ص 282.
[7]. اصول فلسفه و روش رئالیسم، علامه سید محمدحسین طباطبایى، ج 5، ص 4.
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پرسمان قرآنی
