تاثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی

تاثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی. دکتر عباس زمانی. انتشارات اساطیر. چاپ اول. تهران.1390. 1100 نسخه.296 صفحه .12000 تومان.

«محراب مسجد جمعه نائین از سه طاق نما که قوس هر یک در بالای قوس دیگری است، تشکیل می شود. یکی از این طاق نماها در ته محراب واقع و به سادگی از گچ پوشیده شده است. این طاق نما را دو ستون کور که قوس طاق نمای دوم را تحمل می کند در بر گرفته است. سر ستون های این ستون های کور دیگری که قوس طاق نمای سوم را تحمل می کند، با پالمت های متفاوت دم بلند مزین شده است و پالمت های طاق بستان و کاخ کیش را به خاطر می آورد و از طرف دیگر با تزیینات گیاهی روی یک ظرف نقره ساسانی که در موزه ارمیتاژ لنین گراد است مشابه می باشد.»[1]

کتاب تاثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، رساله دکترای باستان شناسی عباس زمانی در دانشگاه سوربن پاریس است و در ابتدا به زبان فرانسوی نوشته شده است و بعد ها توسط خود نویسنده دوباره به زبان فارسی برگردانده شده. البته نویسنده در مقدمه کتاب اشاره کرده است که بخش ابتدایی کتاب اصلی درباره تاریخ و جغرافیا و مذاهب مختلف ایران بوده که چون در ایران از این دست کتاب ها بسیار زیاد است این بخش ترجمه نشده است و چنانکه لازم بوده در پاروقی به آن پرداخته شده. این کتاب درباره تاثیرات هنر ساسانی بر هنر اسلامی است و قاعدتا می بایست  از مرز های ایران خارج نشود. اما نویسنده اشاره می کند چون 777 سال پایتخت ایران از جمله حکومت اشکانی و ساسانی در تیسفون و بین النهرین بوده و درخت کهن فرهنگ و تمدن و هنر ایرانی در این منطقه بارور شده و ثمراتش نصیب عالم اسلام شده است، و همچنین حدود یک قرن پایتخت عالم اسلام در دمشق بوده و آنجا مرکز جذب هنرمندان مسلمان بوده و هنرمندان درجه یک ایرانی در ایجاد آثار تاریخی شرق دریای مدیترانه موثر بوده اند، قبل از آغاز بحث درباره ایران فعلی، دوره اموی و عباسی نیز مورد توجه قرار گرفته است. در این کتاب به دو سبک ایرانی و سبک عرب دقت نظر زیادی شده و بررسی های مستدلی انجام گرفته است. در داخل مرزهای فعلی ایران نیز بررسی ها به تفکیک رشته های مختلف صورت گرفته است. در هنرهایی چون گچ بری، فلزکاری، بافندگی و سفالکاری قویا به جزییات توجه شده است.

نکته ای باید مد نظر خواننده قرار بگیرد و آن این که نویسنده  کتاب متاسفانه پیش از انتشار آن بر اثر تصادف جان خود را از دست داده و از این جهت نتوانسته است کار خود را به پایان برساند. این کتاب به دلیل اهمیتش برای انتشار آماده شده و تکمیل جزییات از جمله تصحیح و تنظیم کتاب، و تهیه فهرست اعلام را مسعود گودرزی به عهده گرفته است. مسعود گودرزی که خود مدتی با نویسنده همکاری داشته است، در پیشگفتار کتاب می نویسد: مرگ نابهنگام مولف امان نداد که بر آنچه نوشته بود یک بار دیگر به تامل نظر کند، مطالبی بر آن بیفزاید یا چیزی بکاهد، یا اصلاحی در آن به عمل آورد. از این رو شاید در برخی موارد مثلا در ضبط اسامی آشفتگی های مختصری پیش آمده باشد. من فرصت داشتم و رفع کردن آنها را می توانستم اما به خود اجازه ندادم. ناچار از این کار گذشتم و کتاب همچنانکه بود به طبع رسید.

تاثیر هنر ساسانی بر هنر اسلامی حاوی یازده فصل است که عبارتند از:1- تاثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی ایران 2- خصوصیات عمومی هنر اسلامی3- وضعیت معماری ایران در قرون اولیه اسلامی4-تاثیر روش های ساسانی در گچ بری دوران اسلامی5- تاثیر هنر ساسانی در سکه های اسلامی6- تاثیر هنر فلزکاری ساسانی در فلزکاری دوران اسلامی7- رابطه بافندگی ساسانی و اسلامی8- سفال دوره اسلامی و رابطه آن با دوره ساسانی9- کاشی و موزائیک10- تاثیر هنر نقاشی ساسانی در هنر نقاشی اسلامی11- تداوم روش های ساسانی پس از قرن هفتم هجری.

در پایان کتاب فهرست عمومی و نام ها و نشانه ها و همچنین فهرست شکل ها و نقشه ها ضمیمه شده است.

«ذوق و هنر بافندگی در دو دسته از بافته ها، قالی و پارچه های ابریشمی بیشتر جلوه گر شده است. کشفیات شورویها که در پازیریک سیبری به عمل آمده وجود قالی های گره دار را در قرن پنجم پیش از میلاد تایید می کند به این معنی که ردنکو دانشمند شوروی یک قطعه از این قالیهای قدیمی را بررسی کرده و بافت آن را به ایران نسبت داده است. با توجه به این بررسی و تایید می توان تصور کرد که در دوره هخامنشی بافت قالی های گره دار معمول بوده است. »[2]

پی نوشت:

[1] صفحه 142 کتاب

[2] صفحه 189 کتاب