اگر طبقات ارث را نمی دانید بخوانید!!
هرگاه مرد مسلمانی عمداً زن مسلمانی را بکشد، محکوم به قصاص است؛ لیکن باید ولیّ زن قبل از قصاص قاتل نصف دیه مرد را به او بپردازد. همینطور دیه قتل زن مسلمان خواه عمدی و خواه غیر عمدی نصف دیه مرد مسلمان است.
از مباحث ارث در احکام چند پرسش و پاسخ را انتخاب کردیم که در این مقاله تقدیم شما عزیزان می کنیم:
سوال: آیا مجلس شورای اسلامی می تواند قوانین ارث و دیه را تغییر دهد؟
قوای جمهوری اسلامی به سه قوه مجریه، قضائیه و مقننه تقسیم میشود. وظیفه قوه مقننه همانطور که از اسم آن پیدا است، قانونگذاری است؛ یعنی تمام قوانین جمهوری اسلامی باید در مجلس شورای اسلامی قانونگذاری شود، ولی در کنار آن شورای نگهبان وجود دارد که قوانین مجلس را از نظر تطابق با قانون اساسی و شرع مقدس اسلام بررسی میکند؛ لذا گفته شده است که قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران شامل مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان است.
بنابراین، وقتی قانونی در مجلس شورای اسلامی به تصویب میرسد، برای برخورداری از وجاهت شرعی و قانونی و ضمانت اجرایی، باید به تصویب فقها و حقوق دانان شورای نگهبان برسد. مجلس شورای اسلامی همیشه درصدد بوده که قوانین مخالف شرع در آن مطرح نشده و یا به تصویب نرسد.
درباره دیه زن و مرد و با توجه به روایات، تصریح شده است که دیه نفس زن، نصف دیه نفس مرد است (بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج 5، ص 480) و همانطور که امام صادق (علیه السلام) فرمودهاند (کافی، ج 1، ص 58) حلال و حرامی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) آوردهاند و تشریع کردهاند باید تا قیامت بدون تغییر بماند.
علاوه بر اینکه دو ماده از مواد قانون مجازات اسلامی تصریح به این دارد که دیه زن مسلمان نصف دیه مرد مسلمان است. این مواد میگوید:
ماده 209:هرگاه مرد مسلمانی عمداً زن مسلمانی را بکشد، محکوم به قصاص است؛ لیکن باید ولی زن قبل از قصاص قاتل نصف دیه مرد را به او بپردازد.
ماده 300: دیه قتل زن مسلمان خواه عمدی و خواه غیر عمدی نصف دیه مرد مسلمان است.
با توجه به موارد گفته شده، مجلس شورای اسلامی نمیتواند قانونی بر خلاف قانون شرع تصویب کند، در چنین مواردی، با هماهنگیهای قبلی اگرچه برابری دیه زن و مرد تصویب میشود، ولی این قانون تنافی با قانون اولیه ندارد، و بر طبق قانون اولیه همچنان دیه زن نصف دیه مرد است، ولی دولت اسلامی میتواند مابه التفاوت دیه زن را جهت تکمیل و برابر سازی آن با دیه مرد، از بیت المال تأمین کند؛ یعنی در صورتی که زنی توسط مردی کشته شود، و خانواده زن به دیه رضایت دهند، مرد فقط همان نصف دیه مرد را به خانواده زن پرداخت میکند و حکومت اسلامی ما به التفاوت آنرا از بیت المال یا صندوق ذخیرهای که برای این امر در نظر میگیرد، به خانواده زن پرداخت میکند.
اما به چه علت، حکومت اسلامی و بر اساس چه مصالحی میتواند چنین پرداختهای از بیت المال داشته باشد، موضوعی است که قبل از تصویب چنین قوانینی باید تبیین شده و در صورت صلاحدید حکومت اسلامی، اجرایی شود.
به عنوان نمونه، یکی از دلایلی که برای این موضوع بیان میشود، آن است که در بیمههای شخص ثالث، مرد و زن هر دو به یک اندازه حق بیمه پرداخت میکنند پس باید منفعتی که از جانب بیمه عاید آنان میشود نیز برابر باشد.
جواب: كسانی كه ارث میبرند سه دسته هستند: 1) پدر و مادر و اولاد میت و با نبودن اولاد، اولادِ اولاد هر چه پائین روند هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث میبرد و تا یك نفر از این دسته هست دسته دوم ارث نمیبرند. 2) جد یعنی پدربزرگ و پدر او هر چه بالا رود و جدهّ یعنی مادربزرگ و مادر او هر چه بالا رود پدری باشند یا مادری و خواهر و برادر و با نبودن خواهر و برادر، اولاد ایشان هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث میبرد و تا یك نفر از این دسته هست دسته سوم ارث نمیبرند. 3) عمو و عمه و دایی و خاله هر چه بالا روند و اولاد آنان هر چه پایین روند و تا یك نفر از عموها و عمهها و دائیها و خالههای میت زندهاند، اولاد آنان ارث نمیبرند. (توضیح المسائل دوازده مرجع, ج2, م2728)
سۆال: اگر وارث میت فقط یك نفر از دسته اول باشد آیا همه ارث به این یك نفر میرسد یا خیر؟
جواب: اگر وارث میت فقط یك نفر از دسته اول باشد مثلاً پدر و مادر یا یك پسر یا یك دختر باشد همه مال میت به او میرسد و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همه مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود، و اگر یك پسر و یك دختر باشد مال را سه قسمت میكنند، دوقسمت را پسر و یك قسمت را دختر میبرد و اگر چند پسر و چند دختر باشند مال را به طوری قسمت میكنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد. (توضیح المسائل حضرت امام (ره), ص2731)
سۆال: آیا مسلمان از كافر ارث میبرد؟ عكس مسأله چطور؟
جواب: مسلمان از كافر ارث میبرد ولی كافر اگر چه پدر یا پسر میت باشد از او ارث نمیبرد. (توضیح المسائل حضرت امام (ره) ص2783)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت اندیشه قم
توضیح المسائل حضرت امام (ره)
توضیح المسائل دوازده مرجع, ج2