این چند کارگردان

«سیدرضا صائمی» در تحلیل و آسیب شناسی سریال سازی مناسبتی ویژه ماه رمضان گفت: نزدیك به دو دهه است كه تلویزیون به ساخت مجموعه های مناسبتی روی آورده و یكی از مهمترین بخش های این گرایش، سریال سازی در ماه مبارك رمضان است.

وی درباره اهمیت مجموعه های ماه مهمانی خدا گفت: گرچه بخشی از نیاز مخاطبان به تماشای این سریال ها برآمده از خواست مردم به سرگرمی است، اما سریال های ماه رمضان فراتر از پركردن وقت مخاطب و ایجاد تفریح هستند، از این رو كار در این بخش از اهمیت بسیاری برخوردار است.

این منتقد سینما وتلویزیون افزود: این تجربه چند ساله باعث شده كه صدا وسیما به صورت كلی در موضوع سریال سازی مناسبتی در ماه رمضان به لحاظ مضمون و درون مایه و همچنین ساختار و فرم دستاوردهایی بدست آورد.

به گفته صائمی، بطور كلی كارهای پخش شده در این ماه در بستر اجتماعی - اخلاقی با تاكید بر نگاه خانوادگی، كارهای ماورایی و از همه مهمتر سریال های طنز و كمدی تولید می شوند كه هر كدام دارای ویژگی ها و نقاط ضعفی هستند.

این منتقد سینما افزود: نخستین نتیجه سال ها سریال سازی در ماه رمضان، ایجاد گونه جدید در این عرصه بوده است. البته شاید نتوان به معنای واقعی عنوان «گونه» و یا «ژانر» را برای سریال سازی این عرصه تعریف كرد، اما به صورت كلی می توان به تعیین یك قالب مشخص برای كارهای ماه رمضان رسید.

صائمی ادامه داد: پرداختن به موضوعات ماورایی و فرازمینی از جمله این موارد است كه محصول كارهای این ایام است. در واقع تا پیش از آن و در سایر ماه های سال، هرگز شاهد نمونه هایی از این دست نبوده ایم. همین امر به رشد جلوه های ویژه متناسب با بیان مضامینی چون شیطان و یا روح در این مجموعه ها كمك كرده است.

وی افزود: البته تكرار این موضوع در چند سال متوالی باعث اشباع شدن و نارضایتی مخاطبان شد. در واقع این شیوه بیان به ورطه تكرار افتاد كه به ریزش مخاطب منجر شد؛ البته در دو سه سال اخیر دیگر شاهد توجه به مفاهیم ماورایی در سریال ها نیستیم.

صائمی دیگر دستاوردهای بسیار مهم سریال های ماه رمضان در یك دهه اخیر را دستیابی كارگردانان به تجربه ای با عنوان «كمدی موقعیت» دانست و گفت: در واقع كارهای قبلی بیشتر جنگ آیتمی، مجموعه های 90 شبی و یا كمدی كلامی بودند و نمونه موفق چندانی در این زمینه نداشتیم.

این منتقد سینما وتلویزیون، كمدی موقعیت را یكی از دشوارترین نمونه های این گونه توصیف كرد و ادامه داد: این نمونه سریال ها با وجود بیان طنز، حاوی پیام های اخلاقی هستند كه نمونه های بسیاری از آنها در سال های گذشته از شبكه های مختلف تلویزیون پخش شده است.

صائمی گفت: از دیگر موارد مثبتی كه سال ها سریال سازی ماه رمضان به آن دست یافته، ایجاد نقطه عطفی به نام موسیقی تیتراژ است كه از مجموعه «گمگشته» ساخته رامبد جوان با صدای مجید اخشابی آغاز و تا امروز ادامه داشته است. نكته ای كه در نظرسنجی های اخیر نیز بر موفقیت آن تاكید شده است.

وی تاكید كرد: براساس این نظرسنجی ها از نظر بسیاری از مخاطبان، موسیقی تیتراژ سریال ها و حتی برنامه های تولیدی دیگر ماه رمضان چون «ماه عسل» از جمله كارهای ماندگار این عرصه بوده است كه تولیدات سیروس مقدم و رضا عطاران اوج آنها بوده اند.

صائمی یادآور شد: آزمون و خطا در ساخت مجموعه های رمضان، كارگردانان را به این دستاورد رساند كه به جای پرداختن به مفاهیم اخلاقی، دینی و ارزشی به صورت شعاری و اغراق شده، از فرم و قصه اثرگذار و قالب های دراماتیك برای بیان مفاهیم ارزشی استفاده كنند. در واقع فیلمسازان در این سال ها دست به تمرین این سبك فیلمسازی زده اند كه محصولات خوبی خلق شده است.

به گفته وی، توجه به این شیوه بیان باعث شده نه تنها دافعه برای مخاطبان ایجاد نشود، بلكه كاركردهای تربیتی و اخلاقی این سریال ها افزایش پیدا كند.

صائمی افزود: پیوند بین فضای دراماتیك و مفاهیم دینی باعث شكل گیری، نقشی به عنوان مشاور مذهبی شد كه در بسیاری از كارهای این ماه از نگاه مشورتی آنها استفاده می شود و به فضای ساخت آثار كمك بسیار می كند.

فراهم شدن بستری برای شكوفایی و معرفی برخی كارگردانان و بازیگران در قالب كارهای مناسبتی از جمله دستاوردهای دیگر سریال سازی ماه رمضان است كه صائمی به آنها اشاره كرد.

وی در این باره گفت: زضا عطاران در مقام كارگردان، محصول سریال های مناسبتی است كه با كارهای موفقی چون «متهم گریخت»، «خانه به دوش»، «ترش و شیرین» و «بزنگاه» توانست با كمدی های موقعیت خود را اثبات كند. علاوه برآن برخی بازیگران نیز از همین سریال ها معرفی شدند و یا به شهرت رسیدند كه بعدها بسیاری از آنها به سینما راه یافتند.

در واقع فیلمسازی در این روزها، فرصت طلایی برای كارگردانان و همین طور بازیگرانی چون امیرجلالی و حامد كمیلی فراهم كرد تا دیده شوند.

صائمی در بخش دیگری از آسیب شناسی آثار تلویزیونی به مخاطب خاص مجموعه های ماه رمضان اشاره كرد و گفت: بسیاری از مردم به خاطر فضای معنوی این ایام، آمادگی برای دریافت پیام های اخلاقی و معنوی را بیشتر از سایر روزهای سال دارند و این موضوع تاثیرگذاری مفاهیم ارزشی این آثار را بیشتر می كند. مثل برنامه «ماه عسل» كه نزدیك لحظه های افطار فضای احساسی بیشتری دارد. از این رو باید مسوولان صدا وسیما به خوبی مخاطب خود را بشناسند.

به گفته وی، رسانه ای مثل تلویزیون در پس فرمی كه ارائه می كند، به تربیت و تاثیرگذاری بر ذائقه مخاطب و همچنین تعیین سطح انتظارات آنها نیز می پردازد. به عنوان مثال سریال های «زیرزمین» یا كارهای رضا عطاران باعث شد انتظار و توقعات مخاطب بالا برود به همین علت كارهای ضعیف كمدی چند سال اخیر چندان رضایت آنها را برآورد نكرده است.

صائمی افزود: دو دهه سریال مناسبت سازی باعث شد فعالان این عرصه بیاموزند كه چگونه با زبان هنر و سینما برای بیان مفاهیم اخلاقی و معنوی استفاده كنند.

این منتقد سینما و تلویزیون، فرم، ساختار و زبان بیان را مهمتر از مضمون دانست و گفت: در واقع اگر قرار است درباره نماز، راستگویی و یا قرآن صحبت شود، نوع نمایش و بازنمایی آن اهمیت دارد. در غیراین صورت كلیدی ترین و بهترین مفاهیم با شیوه بیان نامناسب، اگر تاثیر منفی نداشته باشد در خوشبینانه ترین حالت اثر خنثی بر مخاطب خواهد داشت.

وی یادآور شد: در كنار موارد یاد شده، تلویزیون اشتباهاتی نیز داشته است كه مهمترین آن حذف كامل مجموعه های طنز از فهرست كارهای ماه رمضان بود كه باعث افت مخاطبان شد. دلیل این امر نیز این بود كه مدیران صدا وسیما تصوری كه از ماه رمضان داشتند، چیزی مشابه ماه محرم بود، در حالیكه در كشورهای اسلامی این ماه رحمت، بركت و مهمانی خدا همواره با شادی و جشن همراه است.

وی افزود: در نهایت مدیران این رسانه ذائقه مردم و نیاز مخاطبان به كارهای طنز را شناختند و نمایش دو مجموعه «دودكش» و «خروس» در مجموعه های شبانه امسال نیز در این راستاست. این به معنی این است كه مسوولان گونه مورد نظر مردم را تشخیص داده اند؛ البته نباید فراموش كرد كه گونه كمدی های خانوادگی در میان كارهای طنز بیشتر از سایرین مورد توجه مردم است.

صائمی بر لزوم استفاده از قصه های تازه و جذاب در كارهای مناسبتی این ماه تاكید كرد و گفت: البته طبیعی است وقتی كه فیلم سازی در انحصار تعدادی مشخصی از كارگردانان باشد، بتدریج سوژه ها و شیوه بیان تكراری می شود؛ بنابراین صدا وسیما لازم است برای جلوگیری از ریزش مخاطبان خود به باز شدن فضای كار بپردازد و با سپردن كار به كارگردانان جدید، به فرم، مضمون و دیدگاه های تازه تری برسند.

وی افزود: با وجود انتقادات مطرح شده، نباید فراموش كرد كه سریال های ماه رمضان باعث آشتی دادن بخشی از مخاطبان با این رسانه تلویزیون شد زیرا فعالیت در این بخش تجربه و الگوی جدید از تولید مجموعه را ایجاد كرد.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منبع: ایرنا