گناهی که برتر از کار نیک است!!
گاه انسان مرتکب عمل خیری می شود و بدان جهت امید به پاداش دارد بدین صورت که یک قدم به خدای خویش نزدیکتر گردد و این در حالی است که عمل خیر او نه تنها سبب خیر نگشته بلکه موجب شر نیز شده و او را از خدای خویش دورتر ساخته است. امام علی علیه السلام فرمود: گناهى كه تو را پشیمان كند بهتر از كار نیكى است كه تو را به خودپسندى وا دارد
غرور و خودپسندی
غرور یکی از صفاتی است که منشأء اکثر آفات و شرور است و اصل معنی غرور، به معنی فریب خوردن است و مراد از آن فریفته شدن به شبهه و خدعه شیطان است، در ایمن شدن از عذاب خدای تعالی و مطمئن گشتن به امری که موافق هوا و هوس و ملایم طبع باشد.( معراج السعادة/ 534) یکی از اقسام غرور خودپسندی است.
آفت هاى خودپسندى فراوان است، زیرا كه خودپسندى انگیزه خودخواهى مىشود، چه آن یكى از عوامل خودخواهى است، از خودپسندى، خودخواهى، و از خودخواهى، آفات زیادى پدید مىآید كه بر كسى پوشیده نیست! این خودپسندى است نسبت به مردم؛ امّا نسبت به خدا، خودپسندى، باعث فراموشى گناهان و ساده گرفتن آنها مىشود، در نتیجه انسان به بعضى از گناهان توجّه نمىكند، و آنها را ترك نمىگوید، و به فراموشى مىسپارد، و آنچه را هم كه مورد توجه قرار مىدهد، كوچك مىشمارد و اهمیّت نمىدهد، در نتیجه براى جبران و تلافى آنها كوشش نمىكند، بلكه گمان مىبرد كه خداوند از آنها مىگذرد! امّا عبادات و اعمال خود را بزرگ مىشمارد، دلخوش است، و بر خدا به خاطر انجام آنها منّت دارد و نعمتهاى الهى از قبیل حیات، قدرت، و امكانات عبادت را فراموش مىكند. وقتى هم كه خود پسند شد از دیدن آفات كور مىشود، و هر كس آفات عمل را دور نكند، بیشتر تلاشش تباه و بیهوده است.
آدم خودپسند، به خود مغرور است و تصوّر مىكند كه در نزد خدا مقامى دارد، و خود پسندى او را وادار مىكند تا خود را ستایش و تعریف كند و به فكر و عمل و عقل و خردش ببالد و در نتیجه از استفاده و مشورت با دیگران و درخواست و پرسش مطلبى خوددارى مىكند و مستبد و خود رأى بار مىآید، و از پرسش مشكلات از آن كسى كه داناتر است خوددارى مىكند، و چه بسا به نظر غلطى كه از ذهنش گذشته است، مغرور، و دلخوش است كه از جمله نظرات اوست، نه نظرات دیگرى، و پافشارى مىكند و به نصیحت و اندرز گوش نمىدهد، بلكه به دیگران به چشم حقارت مىنگرد، این چیزها و نظایر اینها از آفات خودپسندى است.( مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر / 393 )
شخص عالم و دانشمندى عابدى را ملاقات كرد و از او پرسید. وضع نماز شما چگونه است؟ عابد با یك حالت عجب و خودبینى گفت. از نماز من سۆال میكنى با اینكه من مدتها است مشغول عبادتم؟ عالم گفت گریه شما چگونه است؟ گفت من به حدى گریه میكنم كه اشك چشمم جریان پیدا میكند. عالم گفت خنده تو در حال خوف و ترس از خدا بهتر است از گریه تو در حالى كه فخر كنى و بخود بنازى. كسى كه به عمل خود بنازد اعمالش به طرف خدا بالا نمیرود اصلا
روایات و مسأله خودپسندی
امام على «علیه السلام »فرمودند: خودپسندى انسان را از افزونسازى (كارهاى خوب و كمالات نفسانى) باز مىدارد. و از خود راضى ابله است، و خود محور زیانكار.
امام صادق «علیه السلام » فرمودند: سه چیز پشت را مىشكند: مردى كه عمل خود را زیاد شمارد، و گناهان خود را فراموش دارد، و مجذوب رأى و نظر خود شود. امام هادى «علیه السلام » فرمودند: كسى كه خودبینى به او راه یابد هلاك مىشود. (الحیاة / ترجمه احمد آرام/ج1/ 539) امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ كس تكبر و سركشى نكند مگر به خاطر پستى و ذلتى كه براى خود احساس مىكند. رسول خدا صلی الله علیه فرمود: واى بر آنكه با غرور و تكبر در روى زمین راه رود (و با این عملش) به اجبار و سرفراز آسمانها و زمین (خداوند متعال) به عناد و ستیزه برخیزد. (جهاد النفس وسائل الشیعة/ترجمه صحت/ 275 ) نضر از محمد بن سنان از اسحاق بن عمار از حضرت صادق علیه السّلام كه فرمود: شخص عالم و دانشمندى عابدى را ملاقات كرد و از او پرسید. وضع نماز شما چگونه است؟ عابد با یك حالت عجب و خودبینى گفت. از نماز من سۆال میكنى با اینكه من مدتها است مشغول عبادتم؟ عالم گفت گریه شما چگونه است؟ گفت من به حدى گریه میكنم كه اشك چشمم جریان پیدا میكند. عالم گفت خنده تو در حال خوف و ترس از خدا بهتر است از گریه تو در حالى كه فخر كنى و بخود بنازى. كسى كه به عمل خود بنازد اعمالش به طرف خدا بالا نمیرود اصلا. (بحار الأنوار- ترجمه جلد 67 و 68 / ترجمه موسوى همدانى / ج2 / 241 )
امام على «علیه السلام »فرمودند : خودپسندى انسان را از افزونسازى (كارهاى خوب و كمالات نفسانى) باز مىدارد. و از خود راضى ابله است، و خود محور زیانكار
راه بیرون رفتن از غرور
امام صادق علیه اسلام فرمودند: تو بیرون نمىتوانى آمد از كدورتهاى غرور و فریب شیطان لعین و آرزوهاى نفس، مگر به صدق انابه و رجوع و بازگشت به جناب احدیّت، و به تضرّع و زارى، و راه بردن به عیبهاى نفس و راههاى فریب او، كه در غایت خفا و دقّت است.(مصباح الشریعة/ترجمه و شرح عبدالرزاق گیلان/ 244) و اگر مغرور شوی و به خود راضی باشی، به هر حال که در آن هستی هیچ احدی از تو شقیتر و عمر ضایع کنندهتر نخواهد بود و در روز قیامت حسرت و ندامت خواهی یافت.
مریم پناهنده
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
1. نهج البلاغه / ترجمه دشتی
2.معراج السعادة / ملا احمد نراقی
3. مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان
4. بحار الأنوار- ترجمه جلد 67 و 68 / ترجمه موسوى همدانى / ج2
5. جهاد النفس وسائل الشیعة / ترجمه صحت
6.الحیاة / ترجمه احمد آرام / ج1
7. مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام / ترجمه تنبیه الخواطر