کشف چاپ

میان تمامی هنرشناسان و اساتید تاریخ هنر این عقیده مشترک است که نخستین بار چینیان چاپ را ابداع کردند و به کار بستند. این اختراع ، چاپ برجسته بود؛ یعنی ابتدا فضای اطراف تصویری را که روی سطحی هموار ترسیم شده بود می تراشیدند و سپس سطح برجسته را به مرکب آغشته کرده برای انتقال این تصویر برجسته روی کاغذ ، صفحه کاغذی را روی آن قرار داده مالش می دادند.

درباره اختراع چاپ دو نظریه وجود دارد :

طبق نظریه اول می توان گفت که استفاده از مهر حک شده برای ایجاد "نشان هویت" توسعه یافت و به چاپ منجر شد.

از اوایل قرن سوم ق.م برای ایجاد نقش در گِل نرم از مهر یا استامپ استفاده می کردند غالبا باریکه ی چوب یا خیزران را که حامل نوشته بود در پارچه ابریشم پیچیده و سپس با گِلی که نشان داشت مهر می زدند.

در دوره پادشاهی هان(قرن سوم میلادی) با کنده کاری حروف خوشنویسی روی سطح هموار یشم ، نقره ، طلا یا عاج، مهرهایی به نام "انگ" درست کردند.

سطح هموار مهر را در مرکب قرمز خمیر مانندی که از "شنگرف" می ساختند فرو کرده و بعد "انگ" را بر زیر لایه فشار می داند. نتیجه کار ، شبیه نشانی بود که امروزه با استامپ مالشی بوجود می آید، نشان به جا مانده علامتی سفید رنگ را در خمیر قرمز نمایان می ساخت.

در حدود سال 500م انگهایی ساختند که صنعتگر ابتدا فضای منفی دور علامت را خالی می کرد و بدین ترتیب می توانستند علامت قرمز را بر زمینه ی سفید کاغذ چاپ کنند. در این مرحله اسلوب اساسی برای چاپ قالبی به دست آمد.

نقاشی بز و گوسفند متعلق به دوره یوان چو منگ فو در قرن چهارم میلادی هر دو نوع مهر چاپی را در بر دارد . چاپ حروف سفید گود نقش بر زمینه ی رنگی و حروف نقش برجسته بر زمینه ی سفید.

نظریه دوم درباره منشا چاپ، متکی بر کوششهای چینیان عهد باستان برای ایجاد سایشهای مرکبی از دست نبشته های تراشیده شده روی سنگ است. در سال 165ق.م آثار کلاسیک کنفوسیوس را برای صحت و دوام بیشتر بر روی سنگ می تراشیدند. عیب عمده ی این "کتابهای سنگی" وزن و حجم زیاد آنها بود. نگهداری الواح یک اثر تاریخی ، اگر مانند سنگهای قبر ردیفی چیده می شد، نزدیک به سیزده "اَکر" (حدودا 5/17 متر ) جا لازم داشت؛ بنابراین از دست نوشته های مورد نظر ، نسخه هایی از طریق سایش مرکبی تهیه کردند.

طرز کار چنین بود که نخست ورق کاغذ نازک نم داری روی سنگ قرار می داند . سپس آن را با قلم سفت بر تورفتگیهای دست نبشته می فشرند و پارچه ی آغشته به مرکب را به آرامی روی سطح برآمده می مالیدند تا از دست نبشته تصویری مرکبی به دست آید. اگرچه روی برآمدگی کاغذ بیشتر مرکب قرار می گیرد تا نقش برجسته، اما این فرایند به چاپ برجسته مربوط است.

از همان اویل قرن دوم میلادی سایشهای مرکبی را از طریق تندیسهای برجسته سنگهای پیشکشی یا سنگ قبر می ساختند . این نقوش برجسته از جهتی به نقاشی نزدیک ترند تا به پیکرتراشی؛ زیرا پیکره هایی که در این طرح های پیچیده دیده می شود به صورت اشکال سایه نمای تخت با جزییات خطی و اندک کوششی جهت عمق نمایی ساخته شده اند.

در نگاهی به گذشته درمی یابیم که این پیشکشها و سنگهای قبر حکاکی شده نه پیکرتراشی بلکه بیشتر به لوح برجسته چاپ قالبی شباهت دارند.

هنوز مشخص نیست که چاپ برجسته از "انگ" پدید آمده یا سایش روی دست نبشته های سنگی یا ترکیبی از هر دو اسلوب . حتی مخترع، زمان و مکان آغاز چاپ برجسته نیز در ابهام است. اما می توان در این نظر قاطع بود که هنر چاپ برجسته که چینیان نخستین بار آن را ابداع و به جهان عرضه کردند توانست در ادوار بعدی تاثیری شگرف در تولید آثار هنری و خلق پرده های نقاشی گرانبها به یادگار بگذارد.

منابع:

تاریخ طراحی گرافیک/ فیلیپ بی.مگز

تاریخ هنر جنسن/سرمترجم دکتر فرزان سجودی

سی قرن طراحی گرافیک با نگاهی به تاریخ چاپ/ جیمز کرایگ