سینما و زندگی ایرانی

فیلم‌های ایرانی تا چه اندازه به نیازهای جامعه پاسخ مثبت می‌دهند؟

نگاهی به مجموعه تولیدات سینمای ایران در سال‌های اخیر نشان می‌دهد كه به سختی می‌توان پاسخ مثبت به این سۆالات داد.

فاصله گرفتن سینما از زندگی مردم دلایل متنوعی دارد و مقصر هم فقط فیلمسازان نیستند. در واقع مجموعه‌ای از دلایل موجب شده‌اند تا فیلم‌‌های سینمایی نتوانند چنانكه باید تصویری باورپذیر از سبك زندگی ایرانی ارائه دهند. نتیجه‌اش هم اكران ناموفق بسیاری از فیلم‌هاست كه مخاطب علاقه‌ای به تماشای آنها نشان نمی‌دهد چون نسبتی میان خود و آنچه بر پرده سینماهاست نمی‌یابد.

نگاهی به آثار جریان‌ساز و موفق سینمای ایران از سال‌های دور تا به امروز نشان می‌دهد كه این فیلم‌ها به دلیل پاسخ دادن به روح زمانه خود موفق به جذب تماشاگر گسترده و تأثیرگذاری بر آنها شده‌اند. یافتن روح زمانه هم به نكته‌سنجی و موقعیت‌شناسی فیلمساز نیاز دارد و هم به شرایط پیچیده‌ای كه از مرحله نگارش فیلمنامه تا دریافت پروانه ساخت و اجازه اكران طی می‌شود.

در این باره با تعدادی از سینماگران گفت‌وگو كرده‌ایم.

فروزش: دغدغه‌های امروز مردم كه در روابط‌شان جاری است می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

ابراهیم فروزش گفت: باید آسیب‌های اجتماعی را از بین برد تا مردم به نشستن روی صندلی سینما علاقه‌مند شوند.

كارگردان «خمره» در این باره بیان داشت: اگر تمام فیلمنامه‌هایی كه تبدیل به فیلم می‌شوند نگاهشان را معطوف به زندگی مردم كنند، حتماً در خلال این زندگی‌ها تمام مسائلی كه می‌تواند به عنوان یك قصه از درام اجتماعی برخیزد می‌تواند توجه مردم را به خودش جلب كند. یعنی به زندگی روزمره مردم دقت كردن و پیگیری مسائلی كه می‌تواند وجوه دراماتیك این نوع قصه‌ها را به صورت بارزتری به نمایش بگذارد. اگر نگاه كنید انواع و اقسام آسیب‌های اجتماعی، مسائل اقتصادی، خانوادگی، سیاسی و... جامعه ما می‌تواند بردهایی باشد برای اینكه ما بتوانیم به آنها بپردازیم، اما اینكه پرداختن به این موضوع تا چه حد می‌تواند مجوز داشته باشد، یعنی ما را به خطوط قرمز نزدیك نكند و بتوانیم راحت آنها را بیان كنیم خودش می‌تواند مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

 به هر حال من فكر می‌كنم دغدغه‌های امروز مردم ما كه در روابط اجتماعی‌شان ساری و جاری است می‌تواند مورد توجه فیلمسازان قرار گیرد. حالا اینكه چقدر سینما به این امر می‌پردازد را نمی‌دانم! یكی از مهم‌ترین مسائل مورد علاقه مردم، رویكرد فیلم‌ها به این نوع موضوعات است. در كنارش سینما می‌تواند در ژانرهای مختلف حركت‌های خودش را داشته باشد و مسائل آرمانی، دینی، تاریخی و... همگی كاربردهای خود را دارد. ولی وقتی انتهای این مسائل را نگاه كنیم باز باید بار اجتماعی خودش را به دوش بكشد.

یعنی در حقیقت در جامه دیگری به ابراز مطالبی می‌پردازد كه به زندگی انسان دقت می‌كند. حالا چقدر این سینما به این مسائل می‌پردازد باید به نوع فیلم‌هایی كه در این زمینه ساخته می‌شود توجه كنیم. شما می‌توانید آیینه تمام سال را روی پرده سینماها ببینید كه چقدر به این مسائل می‌پردازد و چقدر مردم به آن توجه می‌كنند. این یك طرف قضیه است و از آن طرف هم می‌بینیم كه سالن‌های سینما آن طور كه باید و شاید تماشاگر جذب نمی‌كند. این به آن معنا نیست كه فیلم‌های درخور توجه اكران نمی‌شوند. امروز وقتی مخاطب یك CD می‌خرد صاحب تمام فیلم است و می‌تواند با خیال راحت و با هزینه كم آن را در خانه‌اش ببیند. البته اگر بخواهیم می‌توانیم این مسئله را در تمام دنیا تعمیم دهیم كه مردم می‌توانند در منازلشان فیلم را ببینند، ولی نكته‌ای كه در اینجا حائز اهمیت است این است كه در كشورهای دیگر برای سینما صف می‌كشند. بنابراین باید ریشه‌های این قضیه را دریافت و با یك سیاست‌گذاری همه‌ جانبه‌ به این قضیه نگریست و این آسیب اجتماعی را از بین برد تا مردم به نشستن روی صندلی سینماها علاقه‌مند شوند.

فروزش در پاسخ به اینكه سینمای فعلی در انعكاس سبك زندگی مردم ایران چقدر موفق بوده، توضیح داد: در تولیدات سالیانه خودمان كمابیش در قالب‌ها و ژانرهای متفاوت سینمایی اثری می‌بینیم. یعنی طی سال فیلم‌های متفاوتی روی پرده می‌آیند كه مسائل مختلف زندگی مردم را به تصویر می‌كشد. البته صحبت كردن در این باب بستگی به مدیریت سینما دارد كه تا چه حد مجوزی را صادر كند كه این فیلم‌ها حرف خودشان را بزنند ولی اینكه چقدر دراین امر موفق هستیم یا نه مقوله دیگری است.

طالبی: در چند سال اخیر مسۆولان سعی كردند سینما كاملاً از دغدغه‌های مردم و فضای اجتماعی جدا شود

محمدعلی طالبی فیلم‌های بی‌كیفیت فعلی را حاصل ریل‌گذاری مدیران و مسۆولان سینمایی دانست.

كارگردان «چكمه» در پاسخ به اینكه سینمای امروز ایران چقدر همسو با دغدغه‌های مردم و جامعه است  گفت: در چند سال اخیر، دوستان در وزارت ارشاد و به خصوص بخش نظارت تمام تلاششان را كردند تا این سینما كاملاً از دغدغه‌های مردم و فضای اجتماعی جدا شود. به عبارت دیگر نوعی ریل‌گذاری انجام شد تا این سینما ریل‌اش كاملاً برود جایی كه هیچ ربطی به مسائل و مشكلات زندگی مردم ندارد.

وی ادامه داد: به خصوص در 4 سال اخیر برنامه‌ریزی شد كه فیلم‌هایی ساخته شود كه هیچ ارتباطی با زندگی اجتماعی مردم ندارد. حتی خود من حدود 2 سال پیش فیلمنامه‌ای به نام «تنهایی دریا» را به وزارت ارشاد ارائه دادم كه فیلمنامه‌ای اجتماعی در مورد زندگی چای‌كاران شمال كشور بود و رد شد! تنها به این دلیل كه فیلمنامه‌ای اجتماعی بود، راجع به نحوه زندگی مردم آن ناحیه! البته فیلم‌های من هیچ كدام سیاسی نیستند و فقط بازتابی‌اند از زندگی اجتماعی مردم. این فیلمنامه را تیم سجادپور رد كردند و هیچ دلیلی هم برای كارشان نیاوردند و همه‌جا هم گفتند كه ما دلایلمان را به خود ایشان (یعنی من) توضیح دادیم!

من اطلاع دارم كه آن فیلمنامه هنوز در وزارت ارشاد موجود است، بدون اینكه حتی یك خط از دلایل ردش روی آن نوشته شده باشد! در همان زمان حدود 12-10 فیلمنامه با بودجه‌های نسبتاً خوب برای ساخت به من پیشنهاد شد كه من چون هیچ ربطی به زندگی مردم ما نداشتند و هیچ مسئله‌ای را در هیچ بخشی (اعم از كودك و نوجوان، بزرگسال و...) بازتاب نمی‌كردند از ساخت آن صرف‌نظر كردم و متعجب بودم كه چرا این جریان حاكم بر سینما تلاش می‌كند كه ما هیچ فیلمی راجع به زندگی مردم خودمان نسازیم!

از زندگی مردم طبقه متوسط، مسائل و دغدغه‌های كودكان و نوجوانان و...! حتی تلاش می‌شد كه فیلمسازان را به خارج از كشور بفرستند و آنها در مورد زندگی مردم آن كشورها فیلمسازی كنند و عملاً گاهی اوقات بعضی از مسۆولان به فیلمسازان می‌گفتند كه فعلاً در مورد ایران فیلمسازی نكنید! چون سیاست بر این بود. به هر حال یك ریل‌گذاری شده بود كه معلوم نشد چطور از جاهای دیگر سر در آورد!

نهایتاً این برنامه هم این شد كه شما با یك سینمای بی‌بو و بی‌خاصیتی مواجه شدید كه هیچ ربطی به زندگی مردم ندارد و البته طی این مدت یك تعداد فیلم فاخر هم ساخته شد كه بودجه هنگفتی را هزینه كرد. نتیجه تمام این اوضاع این بود كه فیلمسازانی مثل بنده به اجبار برای اینكه بتوانیم به حداقل نوع فیلمسازی خودمان برسیم با تلویزیون و تله‌فیلم همكاری كنیم و با بودجه‌های حدود 130-100 میلیون تومان (كه البته كمترین رقم موجود است) فیلم‌سازی كنیم ولی لااقل فیلم‌هایی بسازیم كه به آن علاقه داریم.

طالبی همچنین افزود: امیدوارم جریانی كه تا به حال این سینما را به این وضعیت كشانده خیلی محترمانه كنار برود. چون این جریان طی این مدت سعی كرده كسانی كه تجربه كمتری دارند را سر كار بیاورد و این واقعاً به ضرر سینما تمام شده است. آرزو می‌كنم یك تغییرات مثبتی در این زمینه صورت گیرد و ما بتوانیم فیلمنامه‌‌هایی كه به آن توجه نشده را دوباره مطرح كنیم.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منبع: بانی فیلم