نقش روحانیت در سینما

برپایی نخستین جشنواره همایش روحانی در قاب سینما

سابقه حضور سینما در كشورمان به اواخر دوران قاجار باز می‌گردد، زمانی كه به دلیل گسترش رابطه ایرانیان با غرب اسباب زندگی غربی و سرگرمی‌های رایج در غرب به ایران سرازیر شد. از همان زمان به دلیل اینكه سینما در میان مردم به عنوان سوغات ینگه دنیا شناخته می‌شد روحانیت به عنوان پاسداران دین و مذهب به دلیل ترسی كه از هجوم فرهنگ غرب به سرزمین‌های اسلامی وجود داشت، از پا گرفتن چنین اسباب سرگرم‌كننده‌ای ناراضی بودند.

در طول حیات حكومت پهلوی كه سیاست‌های فرهنگی بر مبنای مخالفت با روحانیت برنامه‌ریزی شده بود، سینما به طور كامل نقش روحانی را از فیلمنامه‌ها كنار گذاشت و در زمان ضرورت برای نشان دادن شخصیت مذهبی از كاراكتر‌هایی مانند میرزا كه شامل افراد متدین و معتمد محلی است استفاده می‌شد.

در دوران پهلوی فساد رایج در فیلم‌های سینمایی و پدیده فیلمفارسی كه به شكل مبتذلی در حال گسترش بود، باعث شد تا روحانیون مردم را از سینما رفتن منع كنند و حتی در جریان انقلاب اسلامی سینما‌ها به عنوان یكی از مراكزی بودند كه انقلابیون برای نشان دادن مخالفت خود با نظام شاهنشاهی به آنها حمله می‌كردند. این دوره را می‌توان جدایی و مقابله روحانیت و سینما دانست؛ دورانی كه با پیروزی انقلاب اسلامی به پایان رسید.

با ‌آنكه بسیاری از انقلابیون تحت تأثیر جو حاكم در نظام ستمشاهی، سینما را به عنوان بازوی فرهنگی حكومت برای از بین بردن مظاهر اسلامی قلمداد می‌كردند و خواستار تعطیلی كامل سینما در ایران بودند، اما نظر امام خمینی و سخن معروف ایشان مبنی بر عدم مخالفت با سینما و تفكیك قائل شدن میان سینمای سالم و سینمای فاسد مروج فحشا، باعث شد تا سینمای ایران نه تنها از خطر فراموشی برهد، بلكه دوران نوینی را نیز آغاز كند. در این دوره است كه برای نخستین بار شاهد حضور نقش‌های روحانی در فیلم‌ها هستیم؛ نقش‌هایی كه دارای فراز و فرود‌های فراوانی هستند. به طوری به گفته حجت‌الاسلام سرلك دبیر جشنواره روحانیت در قاب سینما، گاهی شخصیت روحانی آنقدر ماورایی و معصوم‌نمایانه به تصویر كشیده می‌شد كه فاصله زیادی با روحانیت واقعی داشته و گاهی پرداختن به آن جنبه كاسب‌كارانه داشته است.

در میان همه نقش‌های كوتاه و بلندی كه از حضور روحانیت در سینما به یاد داریم، چند نمونه بیش از همه خودنمایی می‌كند. حتی در سال های اخیر برخی از روحانیون علاوه بر ورود به مقوله سینما به عنوان كارشناسان فرهنگی و منتقدین هنر هفتم، خود رأساً فیلم سازی را آغاز كرده‌اند. امسال جشنواره- همایش روحانی در قاب میزبان فیلم های ساخته شده توسط روحانیون فیلم ساز است.

كپی‌كاری كه بحث بر انگیز شد

فیلم امریكایی «ما فرشته نیستیم» با بازی رابرت دنیرو و شان پن در مورد سوءاستفاده دو خلافكار از لباس كشیش‌ها است كه ماجرا‌های زیادی را به وجود می‌آورد. كسانی فیلم امریكایی «ما فرشته نیستیم» با بازی رابرت دنیرو و شان پن در مورد سوءاستفاده دو خلافكار از لباس كشیش‌ها است كه ماجرا‌های زیادی را به وجود می‌آورد. كسانی كه این فیلم را دیده‌اند، بعد از تماشای «مارمولك» ساخته كمال تبریزی بر مشابه‌سازی شدن فیلم امریكایی و بومی‌سازی آن توسط تبریزی اذعان دارند كه این فیلم را دیده‌اند. مارمولك را می‌توان نخستین و خط شكن‌ترین فیلم ساخته شده بر اساس نقش محوری یك روحانی دانست. این فیلم در سال 82 ساخته شد. ساخت این فیلم را نتیجه سیاست تساهل و تسامح دولت اصلاحات می‌دانند.

«مارمولك» با آنكه اكرانش همراه با حواشی زیادی بود اما مخاطبان خود را به سرعت پیدا كرد. این فیلم خواسته یا ناخواسته باعث شكستن تابوی پرداختن به نقش روحانی در سینما شد. بعد از این فیلم بود كه شاهد پرداختن چند فیلم سینمایی به موضوع روحانی مردمی و در عین حال شوخ طبع بودیم كه ادامه این خط را می‌توان در «رسوایی» ده نمكی نیز دید.

مارمولك اولین فیلمی بود كه باعث شد تا روحانیت در قالب یك گروه اجتماعی به آن اعتراض كنند. سینمای ایران نمونه‌های مشابهی از اعتراضات صنفی به برخی از فیلم‌ها را در پرونده خود دارد كه مثلاً وكلا، پرستاران، پزشكان و صنوف دیگر از اینكه از صنفشان چهره‌ای نامطلوب در سینما ارائه شده است، ناراضی شده‌اند.

روحانیت در بطن زندگی

رضا میركریمی پیش از آنكه شهرت كنونی را داشته باشد، در اوج گمنامی « زیر نور ماه» را ساخت. این فیلم كه داستان زندگی یك طلبه در آستانه معمم شدن و درگیری وی با مسائل اجتماعی است را یكی از نمونه‌های موفق فیلم دینی و نشان‌دهنده تصویری واقعی از زندگی روحانیون می‌دانند. زیر نور ماه سكوی پرتاب میركریمی شد. این كارگردان سینما بعد از آن هم باز سراغ كاراكتر روحانی در فیلم هایش رفت. یكی از نقش‌های كلیدی فیلم « یه حبه قند» كه توسط فرهاد اصلانی اجرا شد، نقش روحانی مردم داری بود كه مورد احترام تمامی اعضای خانواده بود.

این سبك از فیلم‌ها كه نشان‌دهنده روحانیت مردمی و در كنار توده‌های مردم به دور از تكلف است، در فیلم تحسین شده « طلا و مس» به كارگردانی همایون اسعدیان تكرار شد. این فیلم‌ها باعث شدند تا كارگردان‌ها از به تصویر كشیدن نقش روحانی در فیلم هایشان ترسی نداشته باشند و مردم نیز در فیلم‌های اجتماعی به داشتن یك نقش روحانی عادت كنند. طی چند ساله اخیر فیلم‌های زیادی را می‌توان نام برد كه نقش روحانی یكی از چند نقش كلیدی داستان بوده است كه برخی از آنها مانند «پنج‌شنبه آخر ماه» با اعتراض‌هایی روبه‌رو شده‌اند.

برخی مانند «رسوایی» همراه با آمادگی كه توسط كارگردان در اذهان روحانیت به وجود آمد، توانستند بی‌حاشیه اكران شوند و برخی نیز مانند «فرزند صبح» هنوز اكران نشده‌اند تا واكنش‌ها نسبت به آنها مشخص شوند.

جشنواره سی و یكم فیلم فجر شاهد پرداخت چند فیلم به موضوع روحانیت بود. «رسوایی»،«گهواره‌ای برای مادر» و «آفتاب، مهتاب، زمین» فیلم هایی بودند كه كاراكتر روحانی در آنها نقش‌های محوری داشت. از سوی دیگر جشنواره سی‌و‌یكم با استقبال و توجه روحانیون همراه بود به طوری حجت‌الاسلام آقا تهرانی رئیس كمیسیون فرهنگی مجلس در مصاحبه ای از اعزام چند طلبه و روحانی به جشنواره فجر برای رصد جشنواره و ارائه گزارش به وی خبر داد.

نگرانی‌هایی كه باید جدی گرفته شوند

حجت‌الاسلام سرلك، دبیر نخستین جشنواره- همایش روحانی در قاب سینما در نشست خبری خود از اینكه برخی از نقش‌هایی كه از روحانیت نشان داده می‌شود بدون شناخت از روحانیت است و حتی بازیگر نتوانسته در ظواهری چون عمامه به سر كردن به روحانی واقعی نزدیك شود، خواستار آسیب‌شناسی و رفع این مشكل شده است؛ مشكلی كه ناشی از همان راحت به تصویر كشیدن روحانیت در فیلم‌هاست. نمایش یك روحانی بدون پرداخت صحیح به آن،علاوه بر آنكه اعتراض روحانیان و متدینین جامعه را به همراه دارد، بر خلاف سایر صنوف كه عدم تصور‌سازی مناسب از آنها تنها باعث اعتراضات درون صنفی می‌شود، آسیب های اجتماعی و عواقب ناهنجاری را به دنبال می‌آورد. این نگرانی را می‌توان یكی از دلایل اصلی برپایی جشنواره- همایش روحانی در قاب سینما دانست، حركتی كه در صورت به ثمر رسیدن می‌تواند باعث تصحیح روابط میان روحانیون و سینما گران شود و با تعامل میان این دو قشر تأثیرگذار، شاهد تعالی سینمای اخلاق‌مدار ایران باشیم.

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منبع: جوان آنلاین