کتـاب،بهانه‌ای برای تعـامل بیشتر
گاهی اوقات با یک برنامه‌ریزی اصولی و صحیح می‌توان به نتایجی بزرگ دست یافت. نتایجی که نه تنها خودمان شاهد به ثمر نشستن آنها خواهیم بود بلکه آیندگان هم از منافع آن سود خواهند برد. یکی از این برنامه‌ریزی‌ها، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب از سوی ایران در کشورهای دیگر است. نمایشگاه کتاب ایران در تاجیکستان یکی از همین موارد است که از قضا زمان چندانی هم از پایان یافتنش نمی‌گذرد. نمایشگاهی 6 هزار جلدی که به مناسبت فرا رسیدن نوروز در خانه ایران و در کشور موردنظر برپا شده بود.
نمایشگاه‌هایی از این قبیل هرازگاهی از سوی متولیان فرهنگی در کشورهای دیگر برپا می‌شوند. نمایشگاه‌هایی که مسئولان برگزاری آنها داعیه تلاش برای دست پیدا کردن به اهدافی چون تعامل هر چه بیشتر میان اهالی قلم و دوستی بیشتر میان کشورمان با کشورهای دیگر را دارند. یکی از مهم‌ترین اهدافی که معمولاً در برپایی چنین نمایشگاه‌هایی دنبال می‌شود؛ معرفی داشته‌های فرهنگی و علمی اهالی کتاب ایران زمین به دیگر ساکنان این کره خاکی است.
البته در ارتباط با این مسأله که مسئولان برگزارکننده این نمایشگاه‌ها تا چه اندازه در دستیابی به اهداف خود موفق بوده یا نبوده‌اند؛ حرف و حدیث‌های بسیاری میان اهالی کتاب را موجب شده است. حرف و حدیث‌هایی که امروز از منظر چند تن از اهالی فرهنگ به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
بدون برنامه‌ریزی به جایی نمی‌رسیم
فیروز زنوزی جلالی در ارتباط با این که برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در کشورهای دیگر چه ثمراتی برای ما به دنبال خواهد داشت می‌گوید: «نفس برگزاری نمایشگاه‌هایی این”ٹچینی خوب است و نمی‌توان منکر آن شد. حداقل فایده‌ای که از این طریق برای ما حاصل می‌شود فراهم شدن فرصتی برای عرضه آثار منتشر شده در کشورمان در آن سوی مرزها است.
شاید بد نباشد به تجربه‌ای که در سفر به چند کشور به دست آورده‌ام اشاره‌ای کوتاه داشته باشم؛ تجربه‌ای که حاکی از اشتیاق مردم دیگر کشورها در ارتباط با آشنایی آنها با ادبیات داستانی ایران است. قبل از درگیری‌های سوریه سفری به شهر حلب داشتم. در این سفر و برخورد با نویسنده‌های عرب متوجه اشتیاق آنها برای آشنایی با ادبیات داستانی کشورمان شدم؛ تجربه‌ای که در سفر به کشور ترکمنستان هم مشابه آن را داشتم. آنها هم علاقه بسیاری به مطالعه آثار ادبی فارسی داشتند و این در حالی بود که شناخت آنها در خصوص ادبیات ما تنها به رمان «تهران مخوف» محدود می‌شد.
آنها ادبیات داستانی ما را تنها با آن اثر می‌شناختند. این در حالی است که «تهران مخوف» حدود 80 سال قبل نوشته شده و با ادبیات معاصر امروز کشورمان تفاوتی به اندازه زمین تا آسمان دارد.
در همان تعاملی که با نویسنده‌های کشور ترکمنستان داشتم؛ متوجه شدم در سال‌های گذشته قراری مبنی بر ترجمه آثار داستانی از زبان فارسی به زبان ترکمنی و بالعکس گذاشته شده است. اهالی قلم ترکمنستان از عملی نشدن قول مورد نظر دلگیر بودند و می‌گفتند که ما به قولمان عمل کردیم و آثار فاخری را به فارسی بازگرداندیم ولی این اتفاق در مورد آثار شما رخ نداد. متاسفانه تلاش چندان قابل توجهی در این زمینه صورت نمی‌گیرد. برگزاری نمایشگاه کتاب در کشورهای دیگر تنها 30 درصد کار به شمار می‌آید و 70 درصد باقیمانده زمانی حاصل می‌شود که در زمینه ترجمه آثار فاخری که در کشورمان منتشر می‌شوند اقدام‌های درستی صورت پذیرد، در غیر این صورت اگر ما نمایشگاه برگزار کنیم فایده چندانی نخواهد داشت. این که هر کسی تنها ساز خود را بزند و برنامه‌ریزی صحیحی در خصوص نحوه برگزاری نمایشگاه‌ها در کشورهای دیگر انجام نشود ما را به جایی نخواهد رساند.
به عنوان یکی ازاهالی قلم معتقدم برای موفقیت در اقدام‌هایی چون برگزاری نمایشگاه کتاب قبل از هر کاری نیاز به تشکیل گروهی کارشناس در این زمینه احساس می‌شود. در صورتی که تیمی قدرتمند به بررسی ادبیات معاصر کشورمان حداقل در طول سه دهه اخیر بپردازد ما شاهد آثاری گلچین شده از این دوران خواهیم بود. آن وقت است که می‌توان برای ترجمه آنها و ارائه‌شان در کشورهای دیگر دست به کار شد.
البته نکته بسیار مهمی که در همین رابطه نباید ازآن غافل شد این است که مسئولان باید حواسشان باشد در انتخاب آثار، گرفتار اغماض و رابطه نشوند. در غیر این صورت حتی اگر سالانه 100 نمایشگاه هم برگزار شود فایده‌ای جز ارائه آمار و ارقام درباره این که ما فلان کار را کرده‌ایم نصیبمان نمی‌شود. آن وقت است که مصداق ضرب‌المثل آب در هاون کوبیدن عایدمان می‌شود.
با بررسی به نتایج بهتری خواهیم رسید
دکترعباسعلی وفایی، رئیس مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی هم در همین باره می‌گوید: برگزاری نمایشگاه کتاب در کشورهای دیگر کار فرهنگی بسیار زیبایی است که پیش‌تر از این هم هر ازگاهی شاهد آن بوده‌ایم.
خوشبختانه زبان فارسی در اغلب کشورهای جهان طرفداران خاص خود را دارد؛ علاقه‌مندانی که امکان خرید کتاب‌های فارسی زبان برای آنها از داخل ایران کار چندان ساده‌ای نیست به ویژه که هزینه ارسال کتاب از ایران به کشورهای دیگر مبلغ بسیار هنگفتی می‌شود که شاید متحمل شدن آن برای خیلی‌ها مقدور نباشد. با این وجود حضور ایران در محافل فرهنگی جهان بیانگر روح فرهنگی و علمی مردم ایران زمین است، حضوری که همواره بوده و ادامه هم خواهد یافت. در همین ارتباط شاید بد نباشد که اشاره‌ای هم به یکی از بزرگترین نمایشگاه‌های کتاب جهان داشته باشیم، نمایشگاهی که کشور خودمان در اردیبهشت هر سال برگزاری‌اش را برعهده داشته و معمولاً مهمانان خارجی در این نمایشگاه را مبهوت خود می‌کند. چنین اقدام‌هایی به ویژه در کشورهایی که دارای اشتراکات فرهنگی با ما هستند اقدام بسیار موثری به شمار می‌آید بویژه در کشورهای اطراف خودمان یا محدوده کشورهای شبه قاره، بنگلادش، هند و... که دانشجویان بسیاری مشغول به تحصیل در شاخه‌های مختلف زبان و ادبیات فارسی هستند. در یکی از نمایشگاه‌هایی که چندی قبل در کشور ازبکستان برگزار کردیم با مراجعه کنندگان بسیاری روبه‌رو شدیم که علاقه‌مند به آشنایی با فرهنگ و داشته‌های علمی و فرهنگی ایران بودند.
شاید بهتر باشد مسئولان برگزاری نمایشگاه‌ها قبل از برپایی به بررسی کوتاهی در میان کشورهای مورد نظر بپردازند. به عنوان نمونه برخی کشورها ممکن است به مطالعه تاریخ کشورمان و برخی دیگر هم به مباحث فلسفی شکل گرفته در ایران علاقه‌مند باشند. زمانی که ما از این علاقه‌مندی‌ها اطلاع بیشتری داشته باشیم به‌طور قطع استفاده‌های بسیاری در موفقیت برگزاری نمایشگاه از آنها خواهیم داشت. یکی دیگر از نکاتی که شاید بد نباشد به آن اشاره شود این است که با عرضه آثار منتشر شده در کشورمان می‌توان به معرفی نویسندگان ایرانی در دیگر نقاط جهان بپردازیم و از این راه ادبیات فارسی را به جهانیان عرضه کنیم. البته ترجمه هم یکی از مباحث بسیار مهمی است که در این ارتباط نباید از آن غافل شد. البته نیازی نیست که تمام آثار ارائه شده در این نمایشگاه‌ها ترجمه شده باشند چراکه خود زبان فارسی هم علاقه‌مندان بسیاری در کشورهای دیگر دارد. مسئولان اجرایی و متولیان فرهنگی باید حواسشان باشد از فرصت‌هایی این چنینی غافل نشوند؛ فرصت‌هایی که راهکارهایی مثبت برای معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی کشورمان در اختیارمان می‌گذارد. باز هم تاکید می‌کنم در صورتی که با برنامه‌ریزی اصولی دست به کار شویم می‌توانیم از تمام پتانسیل‌های موجود در این قبیل فعالیت‌ها بهره ببریم و شرایطی برای همکاری خود اهالی قلم و کتاب را هم فراهم سازیم.
کپی‌رایت، سنگ قدیمی پیش روی اهالی کتاب
مجید راستی رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان هم در خصوص ثمراتی که برگزاری این نمایشگاه‌ها برای ما خواهد داشت می‌گوید: برگزاری نمایشگاه کتاب از سوی ایران در کشورهای دیگر موجب پر رنگ‌تر شدن روابط میان کشورها و در نتیجه آشنایی بیشتر میان آنها می‌شود.
به همین دلیل برگزاری هر گونه نمایشگاه یا هر اقدام فرهنگی‌ای که به شکل‌گیری و عمیق شدن این آشنایی‌ها و دوستی‌ها کمک کند را مفید می‌دانم. در کنار برگزاری نمایشگاه‌هایی نظیر نمایشگاه کتاب در کشورهای دیگر شاید بهتر باشد به برنامه‌های جنبی آنها هم توجه بیشتری شود، از جمله برگزاری نشست و میزگرد‌های مرتبط با موضوع برپایی نمایشگاه‌های مورد نظر. یکی از راهکارهایی که در این زمینه می‌توان از آن استفاده کرد حضور پیدا کردن نویسنده‌ها در این نمایشگاه‌هاست.
در صورتی که چنین امکانی فراهم شود، زمینه‌های بیشتری برای آشنایی نویسندگان خارجی با نویسندگان کشور خودمان فراهم می‌شود. از همین رو معتقدم ارائه کتاب در این نمایشگاه‌ها به تنهایی فایده چندانی برای ما ندارد. آن اقدام‌هایی که برای ما منجر به نتایجی مثبت می‌شود حضور یافتن نویسنده‌ها و اهالی قلم در کشورهای مورد نظر است. این حضور در صورت ادامه یافتن منجر به آشنایی و همکاری هر چه بیشتر میان نویسندگان دو کشور می‌شود.
با پر رنگ‌تر شدن این روابط برای اهالی کتاب فرصت‌هایی نظیر امکان نشر کتاب در کشورهای دیگر و انعقاد قرارداد با ناشران و موسسات فرهنگی خارجی فراهم می‌شود. علاوه بر نویسنده‌ها بهتر است شرایطی مهیا شود که علاوه بر نویسنده‌ها، ناشران و حتی تصویرگران کتاب‌ها هم در نمایشگاه‌ها حضور پیدا کنند. یکی دیگر از نکاتی که نباید از آن غافل شد سنگ بزرگی است که قانون کپی رایت پیش روی ما گذاشته است. مشکلی که برای حل آن دولت‌ها باید به تلاش بپردازند. متاسفانه نپیوستن به این قانون مشهور و زیان‌هایی که به موجب آن متوجه اهالی کتاب است باعث می‌شود با موانع بسیاری روبه‌رو شویم.
زیانی دو سویه که هم متوجه ما می‌شود و هم متوجه دیگر کشورها. زمانی که این مشکل حل شود آن وقت است که می‌توان دست به کار شده و به این مسأله بپردازیم که چگونه به برگزاری هر چه بهتر نمایشگاه‌هایی از این قبیل بپردازیم. من هم مانند دیگر همکاران و دوستان معتقدم برپایی نشست‌ها و میزگردهایی میان نویسنده‌های ایرانی و کشورهای مورد نظر از اهمیت بسیاری برخوردار است. هنگام انجام چنین فعالیت‌های فرهنگی‌ای قادر به بهره گرفتن از منافع اقتصادی هم خواهیم بود. متاسفانه در حوزه‌های فرهنگی ازجمله ادبیات معاصر کم کاری‌های بسیاری صورت گرفته است؛ بخشی از فرهنگ و تمدن کشورمان که با اقدام‌هایی از این قبیل می‌توان به معرفی هر چه بهتر آن پرداخت.
منبع: روزنامه ایران- مریم شهبازی
