یک چشم بینای حاضر
پای صحبت‌های رضا طاهرخانی، مستندساز، به بهانه سالروز شهادت سید مرتضی آوینی
«می دانی به کجا می روم، به فکه؛ همانجایی که رزمندگان ما با چشم خود، تحویل نفوس شهدا توسط فرشتگان را مشاهده می کردند». این پاسخی بود که سید اهل قلم دو روز قبل از عزیمت به منطقه فکه در جواب به این سۆال که به کدام منطقه می روی گفته بود.
سال 1326 شمسی در کنار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی، نوزادی دیده به جهان گشود که نامش را سید مرتضی گذاشتند. شهید آوینی، اندیشمندی بود دل نگران هویت ها و اصالت هایی که در معرض خطر واژگون شدن است؛ متفکری که خالصانه در پی گوهر هستی و جوهره خدایی انسان بود. او شنیده بود، دالانهایی در منطقه فکه پیدا شده که پیکر دهها رزمنده ایرانی در آنجا مدفون است. در 20 فروردین 1372 او و همکارانش به آن منطقه رفتند. نزدیک کانال کمیل در فکه پای سید مرتضی آوینی روی یک مین خنثی نشده رفت و صدای مهیب انفجار، سکوت منطقه را شکست، در اثر انفجار، یک پای او قطع شد و بر اثر شدت خون‌ریزی در راه بیمارستان، آخرین روایت سید مرتضی از فتح، او را به آرزوی دیرینه شهادت در این منطقه رساند. مهندس سعید یزدان‌پرست نیز در این حادثه شهید شد. پیکر پاک شهید پس از تشییع باشکوه، در بهشت زهرا به خاک سپرده شد و روز شهادت این شهید هنرمند، «روز هنر انقلاب اسلامی» نامگذاری شد. به همین منظور پای صحبت های رضا طاهرخانی، مستندساز در باره مستندسازی جنگ توسط شهید سید مرتضی آوینی نشستیم.
آقای طاهرخانی درباره مستندسازی و بخصوص مستندسازی جنگ در ایران توضیح دهید.
قبل از انقلاب كار مستندسازی در ایران جدی نبود و كارهای پراكنده‌ای توسط فیلم‌سازان غیرایرانی ساخته شده بود كه مضمون آن را عشایر، جایگاه‌های دیدنی و تمدن ایران به تصویر كشانده بود. پس از انقلاب اتفاق مهمی رخ داده بود و انقلاب ایران بار خبری داشت، رویكرد به مقوله مستندسازی بعد از سال 1357 جدی‌تر شد، با وجود اینكه ایران شرایط تثبیت نشده‌ای داشت و به لحاظ شورش‌های كردستان، تركمنستان و... چالش‌های برنامه‌ریزی نشده‌ای كه ایجاد شد هنرمندان ایرانی جایگاهی پیدا نكردندو تنها مستنداتی از فضای اجتماعی بعداز انقلاب توسط عیاری در سال‌های 57 و 58 به تصویر كشیده شد. اما مستند جنگ به صورت حرفهای و بیان واقعیت‌ها توسط شهید سیدمرتضی آوینی جدی گرفته شد.
شهید آوینی یك سال قبل از وقوع جنگ در پی تشكیل جهاد سازندگی در سال 1358 به فعالیت در جهاد سازندگی مشغول شد و جهت مرتفع ساختن مشكلات روستائیان به روستاها عزیمت كرد؛ اما از مشاهده ظلم و ستمی كه به این قشر از جامعه از طرف رژیم سابق وارد شده بود، وی برای جمع‌آوری انگیزه و نیروی مردمی هدفمند فیلم‌سازی برای جهاد سازندگی را شروع كرد و اولین كار خود را در مجموعه تلویزیونی «خان گزیده‌ها» كه در ارتباط با غائله خسرو قشقایی بود، به تصویر كشاند. سال بعد به عنوان نماینده جهاد سازندگی به گروه تلویزیونی جهاد پیوست و مجموعه فیلم‌های «روایت فتح» را كه خلقتی زیبا از هنر به یاد ماندنی رزمندگان اسلام بود، به یادگار گذاشت. شهید هنرمند بیش از صد فیلم مستند را تدوین و كارگردانی كرد. یك قسمت از سیل خوزستان، قسمتی از مزد جهاد شهادت، یك قسمت از فراق یار، یك قسمت از دیار فراموش شده بشاگرد و هفتاد قسمت روایت فتح.
شهید آوینی از سال 1371 با تاكید مقام معظم رهبری ساخت سری جدید روایت فتح را آغاز كرد و همزمان با فعالیت گروه‌های تفحص جهت كشف و شناسایی پیكرهای شهیدان، تصاویر جدید «روایت فتح» را جهت بازگویی حقانیت این شهیدان و بیان مظلومیت آنها به ثبت رساند.
جنگ در آثار شهیدآوینی چگونه نمود پیدا می‌كند؟
شهید بر خلاف بسیاری از مدعیان، حرفهای اساسی و جهان بینی و نگرشی قوام یافته و سامان مند نسبت به سینما دارد. وی از پیشگامان هنرمند اهل انقلاب و جنگ است، شخصیت او تلفیق هنر و تخصص است و از جنس رزمندگان است و شعار زده نیست و وصله جوری برای اسلام، متخصص و هنرمند قابلی برای روایت فتح است.
شهید آوینی در بازترسیم مستندها از چه المان‌هایی استفاده می‌كرد؟
سید به سراغ المان نمی‌رود؛ مستند سندیت دارد، در حالی كه المان انتزاعی است.
شهید آوینی یك چشم بینای حاضر بود كه بدون اغراق، رفتارهای تملق‌آمیز، دروغ، كلیشه وسیاه و سفید كردن، صادقانه و با برنامه عمل می‌كرد.
به تصویر كشیدن حوادث توسط شهید آوینی چه تاثیری در جنگ ایران و عراق داشت؟
فعالیت‌های فرهنگی نقش بسیار مهمی در جریانات اجتماعی جنگ دارند. روحیه دادن، تشدید استقامت و انگیزه دادن برای ادامه نبرد، همچنین ترسیم چشم‌اندازهای روشن پایان مبارزه از رسالت‌های فرهنگ و هنر است كه این امر شاخصه كارهای شهید آوینی است.
تاثیر آثار شهید بر نسل بعدی چیست؟
شهید آوینی پس از شهادت شناخته شد اما عده‌ای با اشتباه خودآوینی انگاری دچار توهماتی شدند، دوربین، قلم و ژست حزب‌اللهی گرفته‌اند هرگز از دل شهید آوینی برنخاسته‌اند چرا كه او شاخصه هنرمندان متدین است و تاثیر گذار بر خیل هنرمندان بوده است. كسانی به جریان اصیل انقلاب پیوند می‌خورند كه مسیر شهادت را طی كرده‌اند.
فرآوری: سامیه امینی
بخش فرهنگ پایداری تبیان
منابع: روزنامه تهران امروز / پایگاه اطلاع رسانی حوزه
