تبیان، دستیار زندگی
ساختن مسجد در کنار قبور اولیای الهی اگر به قصد شرک نباشد و غالب مردم نیز این نیت را از خواندن نماز در آن مساجد نداشته باشند. اشکالی در ساختن آن مساجد نیست؛ اگرچه ممکن است که برخی هنگام نماز این نیت را داشته باشند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : حامد حسینی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ساختن مسجد بر روی قبور حرام(3)

وهابیت


مقاله های گذشته که به بررسی اشکال حرمت ساخت مساجد بر روی قبور می پرداخت، به تحلیل نظام روایی و قرآنی این شبهه پرداخته و سست و پوچ بودن این شبهه وهابیت را از دو منظر قرآن و احادیث اثبات کرد. از دیگر مسائلی که ذیل این دو شبهه بدان پرداخته می شود استدلال فقهی ابن قیم جوزی که از شاگردان ابن تیمیه و مورد وثوق عالمان وهابی است، که با ذکر دلیلی تحت عنوان سد ذرایع، ساخت مسجد بر قبور را تحریم نموده و حتی در برخی از آثار خویش فتوا به انهدام مساجد کنار قبور را صادر می کند.


در این گفتار مساله سد ذرایع مورد بررسی قرار گرفته و ابطال می شود، بخش دوم این مقاله نیز به سیره صحابه، همسران، و تابعین امت اسلامی نسبت به این مساله اختصاص یافته که ریشه دار نبودن نظر وهابیت در طول تاریخ اسلام ،و در نتیجه بدعت گذار بودن آنها در دین خدا را بر همگان اثبات می سازد.

وهابیت و استدلال به قاعده سدّ ذرایع

یکی دیگر از ادله وهابیون بر حرمت بناء مسجد در جوار قبور اولیای الهی استدلال به قاعده سدّ ذرائع است.

طبق این قاعده: اگر عملی فی نفسه مباح یا مستحب باشد، ولی منجر به حرام شود آن عمل نیز حرام است، تا کسی به سبب آن به سوی حرام سوق داده نشود.

ابن قیم جوزی در استدلال به این قاعده، به برخی از ادله  روایی و عقلی نیز برای اثبات سدّ ذرایع تمسک کرده است. (1)

در جواب می گوییم: در بحث مقدمه واجب گفته شده که تنها مقدمه موصله واجب، واجب است نه هر مقدمه ای ،یعنی آن مقدمه ای که ما را مستقیماً به واجب می رساند واجب است؛ مثلاً اگر بودن بر بالای بام بر ما واجب است و آن متوقف بر نصب پله باشد، نصب آن پله که ما را به بالای بام می رساند واجب می شود. همین مطلب را عیناً در مقدمه حرام می گوییم. یعنی خصوص آن عملی که ما را به حرام رسانده، از باب مقدمه حرام است.

بنابراین ساختن مسجد در کنار قبور اولیای الهی اگر به قصد شرک نباشد و غالب مردم نیز این نیت را از خواندن نماز در آن مساجد نداشته باشند. اشکالی در ساختن آن مساجد نیست؛ اگرچه ممکن است که برخی هنگام نماز این نیت را داشته باشند. اگر این مطلب را نپذیرفتیم بسیاری از معاملات روزمره نسبت به آلات مشترکه باطل و حرام خواهد بود، زیرا ممکن است که برخی از مردم از آن سوء استفاده نمایند؛ مثلاً کسی که چاقو میخرد یا رادیو میخرد ممکن است کسی از آن سوء استفاده نموده و در راه فساد استفاده کند، ولی هیچ کس چنین معامله ای را حرام و باطل نکرده است، بلکه تنها فروش آنها را به قصد فساد، باطل می دانند.

عایشه ،همسر پیامبر عمری را در منزل خود و در كنار قبر پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) بدون هیچگونه دیوار یا حایل دیگری نماز گزارد . پس از دفن عمر بود كه دیواری بین منزل عایشه و قبور پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) ، ابی بكر و عمر كشیدند

بازنگری به سیره مسلمین در بنای مسجد در کنار قبور

سیره و رفتار مسلمانان در طول تاریخ ، حكایت از بنای مساجد بر قبرصالحین و شایستگان دارد . مخصوصاً كسانی كه درقلب مسلمانان جای دارند و از آثارشان تبرك می جویند . شواهد زیر گویای این مطلب است :

الف . پیكر پاك پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) در خانه آن حضرت و در كنارمسجد النّبی به خاك سپرده شد . با ازدیاد جمعیت مسلمانان و تنگ شدن عرصه مسجد ، قسمت شرقی مسجد ـ كه خانه پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) یا مدفن آن حضرت و خانه همسران ایشان بود ـ به محدوده مسجد النّبی افزون شد و نمازگزاران در اطراف قبر آن حضرت به نماز می ایستادند.  چنانکه طبری در مورد حوادث سال 88 هـ . ق می نویسد : « در ماه ربیع الاوّل سال 88 ق ، نامه ای از ولید به دست عمربن عبدالعزیز رسید كه حاوی دستور ولید مبنی بر تخریب دیواره های مسجد النبی و اضافه كردن حجره های رسول خدا به مسجد بود . او دستور داده بود با خرید زمینهای اطراف مسجد ، به توسعه آن از اطراف بپردازند . عمر ابن عبدالعزیز ده تن از فقهای سرشناس و مردم مدینه را از نامه ولید آگاه كرد و از آنان نظر خواست. آنان، باقی ماندن حجره ها را به حالت اولیه برای پند آموزی مسلمین و زهد گرایی آنها در اقتدا به زندگی پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) ترجیح دادند. عمر ابن عبدالعزیز نظر آنان را برای ولید فرستاد . ولید درنامه ای دوباره، بر تخریب مسجد تأكید نمود . بنی هاشم از این ماجرا برآشفتند و به گریه و زاری پرداختند . اما عمر دستور ولید را اجرا كرد و حجره عایشه را به فضای مسجد اضافه نمود . بدین ترتیب قبر رسول خدا ( صلی الله علیه وآله وسلم ) و حجره های همسران پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) داخل محدوده مسجد النّبی واقع شد و بر اساس دستور ولید ، سقفی بلند برای آن ساختند ». (2)

حضرت محمد

در جایی كه این عمل در جلوی دیدگان فقهای دهگانه مدینه و عموم مسلمانان و در پیشاپیش چشم تابعین ، امام زین العابدین و امام محمد باقر علیمها السَّلام كه احدی در مقام علمی و زهد و عرفان آنان تردید ندارد واقع شود و مخالفتی با آن صورت نگیرد ؛ بهترین دلیل بر جایز بودن مسجدسازی در كنار مزار انبیاء و صالحین ، و نمازگزاردن در آن خواهد بود .

ب . سمهودی در مورد فاطمه بنت اسد مادر گرامی امام علی علیه السَّلام می گوید :

« پس از رحلت فاطمه بنت اسد رسول خدا دستور داد برای او قبری آماده كنند. به دنبال این دستور مردم در مكان مسجدی كه امروزه به آن قبر فاطمه گفته می شود قبری حفر كردند » . (3)

مطابق این عبارت ، مسجد پس از به خاك سپاری فاطمه بنت اسد ساخته شده است .

وی در جای دیگری می نویسد : « مصعب ابن عمیر و عبد اللّه بن جحش ، در مسجدی كه روی قبر حمزه عموی پیامبر بنا شده بود، دفن شدند » . (4)

ج . عایشه ،همسر پیامبر عمری را در منزل خود و در كنار قبر پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) بدون هیچگونه دیوار یا حایل دیگری نماز گزارد. پس از دفن عمر بود كه دیواری بین منزل عایشه و قبور پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) ، ابی بكر و عمر كشیدند . (5 )

د . بیهقی درباره حضرت فاطمه علیها السَّلام می نویسد : « فاطمه علیها السَّلام به زیارت قبر عمویش حمزه می رفت و می گریست و در كنار آن نماز می خواند » (6 )

حاكم ، به نقل از سلیمان ابن داود ، از امام صادق علیه السَّلام ، از امام باقرعلیه السَّلام از امام سجاد علیه السَّلام از امام حسین علیه السَّلام روایت می كند : « فاطمه علیها السَّلام دخت پیامبر هر جمعه قبر عمویش حمزه را زیارت می كرد و در كنار آن به گریه و نماز می پرداخت ».

ساختن مسجد در کنار قبور اولیای الهی اگر به قصد شرک نباشد و غالب مردم نیز این نیت را از خواندن نماز در آن مساجد نداشته باشند. اشکالی در ساختن آن مساجد نیست؛ اگرچه ممکن است که برخی هنگام نماز این نیت را داشته باشند

وی بر این مطلب اصرار ورزیده  و می گوید : « راویان این حدیث ، موثّق تر از سایر احادیثند » . ذهبی گفته او را تایید می كند و بیهقی در كتاب سنن خود ، به نقل آن می پردازد . (7)

مطابق این حدیث ساختن مسجد بر روی قبر حضرت حمزه و نمازخواندن در آن ، در زمان حیات پیامبر رُخ داده است .

هـ . پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) در معراج خود ـ كه از مسجد الاقصی آغازشدـ در مدینه و طورسینا و بیت لحم فرود آمد و به نماز ایستاد . جبرئیل به پیامبر ( صلی الله علیه وآله وسلم ) گفت : « در مدینه طیّبه نماز گزاردی ، زیرا محل هجرت تو بود ؛ در طور سینا نماز خواندی ، زیرا در آنجا خداوند با موسی علیه السَّلام سخن گفته بود ، و در بیت لحم نماز گزاردی ، زیرا كه محل تولد عیسی ابن مریم علیه السَّلام بود » . (8)

بنابراین ، تفاوتی بین نماز گزاردن در محل تولد یا محل دفن انبیاء الهی نیست و هدف از آن ، تبرّك جستن از انسان نمونه ای است كه جسم پاك او با این خاك و این محل تماس داشته است ، چه در ابتدای عمر و چه در انتهای آن !

علاوه بر سیره مسلمین از زمان رحلت رسول خدا ( صلی الله علیه وآله وسلم ) تاكنون ؛ قرآن ، دلیل قاطع و محكمی است كه هر دلیلی مخالف با آن باشد ، متشابه محسوب شده و باید در پرتو محكمات قرآن تبیین و تفسیر شود .

نتیجه :

آنچه تقدیم حضور خوانندگان گرامی شد، نمونه اندکی از ادله ای است که در مساله ساخت مساجد بر قبور بزرگان و عبادت در آنها، به آنها استدلال می شود؛ و ما با توجه به وسعت کلام و ضیق مجال به همین مقدار بسنده نمودیم تا صرفا سست بودن ادله فرقه ضاله وهابیت را در این مورد نیز به اثبات رسانیم.

پی نوشتها:

1-      اعلام الموقّعین، ج 3، ص 148 –زیارةالقبور ص 28

2-      تاریخ طبری،ج5، ص22 - البدایة و النهایة ،ج8، ص65

3-      وفاء الوفاء ،ج3،ص897

4-      همان،ج3،ص922

5-      همان، ج2 ص، 541

6-      السنن الكبری،ج 4، ص78

7-      مستدرك حاكم،ج1، ص377

8-      الخصایص الكبری ،ج1، ص154

سید حامد حسینی      

بخش اعتقادات شیعه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.