بهشتی میان کویر

عمر باغ دولت آباد یزد، به حدود 260 سال می رسد. این باغ محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ میرزا و کریم خان زند بوده‌است و به همین دلیل یکی از بی نظیرترین بناهای تاریخی کشور را می توانید در این باغ ببینید. بنایی که اگرچه توسط میراث فرهنگی تملک شده اما در حال حاضر زیر نظر محمد علی معزالدینی (داماد نماینده ولی فقیه) اداره می‌شود.

مجموعه باغ دولت آباد از دوره‌های افشاریه و زندیه به جا مانده که این روزها اگر گذارتان به دیدنش بیفتد، خواهید دید که عمارت سردر، ساختمان هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آئین و تالار آینه، عمارت تهرانی، آب انبار دو دهانه و باغ ناصر یادگارهای همان دوران هستند. فضای سبز باغ درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنین گل‌های محمدی و سرخ نیز در باغ دیده می‌شوند.

در بیشتر اتاق‌های این بنا حوض می بینید و این به جز حوض مرکزی مجموعه است که در باغ قرار دارد. در یکی از اتاق‌ها هم بادگیر معروف دولت آباد قرار دارد که با ارتفاع زمین 33 متر از زمین بلندترین بادگیر این شهر به حساب می آید و مثل یک کولر قوی می‌تواند خنکی ساختمان را تامین کند

کجا برویم؟

برای دیدن باغ دولت آباد یزد باید به خیابان شهید رجایی این شهر بروید و از در اصلی که در این خیابان قرار گرفته‌است وارد شوید. البته این مجموعه در دیگری هم دارد که در بلوار دولت آباد قرار دارد اما عبور و مرور از این در انجام نمی شود. زمان ورود از در اصلی، شما از یک هشتی نسبتاً بزرگ می گذرید که در همان جا هم صنایع دستی به فروش می رسد. بعد از آن باغی است که در شب با فانوس روشن می شود و در میان آن ساختمان اصلی به چشم می خورد. ساختمانی با درهای چوبی کنده کاری شده و پنجره های رنگی که در روز منظره فوق العاده ای را مقابل چشمانتان به وجود می آورند.

در بیشتر اتاق‌های این بنا حوض می بینید و این به جز حوض مرکزی مجموعه است که در باغ قرار دارد. در یکی از اتاق‌ها هم بادگیر معروف دولت آباد قرار دارد که با ارتفاع زمین 33 متر از زمین بلندترین بادگیر این شهر به حساب می آید و مثل یک کولر قوی می‌تواند خنکی ساختمان را تامین کند.

باغ دولت آباد، به روایت قدیمی‌ها

باغ دولت آباد جزو باغ های اصیل و معروف کشور است که پای آن به کتاب ها و روایت های تاریخی هم باز شده است. در یادگارهای یزد، نوشته ایرج افشار آمده است: «این باغ بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سر سلسه خاندان خوانین یزد و مرد مقتدر آن عهد است. او ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات باغ دولت آباد را به وجود آورد. قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است.»

مۆلف جامع جعفری ذیل عنوان «ذکر قنات مبارکه دولت آباد یزد ایراد وقف نامه آن از منشـآت عالم ربانی آقای سید احمد اردکانی...» و پس از عبارت پردازی ای زیاد می نویسد: «... تخمیناً معادل پانصد درب باغ  و مساوی دوهزار جریب زمین از آن آب شاداب است... منبع و مظهر آن هر دو در بلوک مهریجرد است و ... و در ساحت نه فرسنگ زمین قمری به جهت آن آب حفر فرموده از بلوک مهریجرد به حوالی ولایت کشانیدند و در حومه شهر به زراعت رسانیدند و آسیابی در قریه محمدآباد چاهوک که واسطه میان مهریجرد و شهرت بنا فرموده، از آن آب دائر ساختند ... بالجمله بنای قنات مزبور بر چهار رشته قنات است... رشته اول قنات مسمی به باقر آبادست که در اصل مرغابی بود و بعد از انتقال به نواب جنت مآب خان مغفور سعید آبی بر روی کارش آمد... رشته دوم قنات مسمّی به مهدی آبادست... رشته سیم قنات مسمّی به ... است ... رشته چهارم نصفه از قنات قدیمه بغداد آبادست که منتقل به خود فرموده ... و این چهار رشته قنات را بر روی هم مسمّی به قنات دولت آباد ساخت از ساحت مهریجرد به عرصه حومه شهر چنانکه مسطور گشت جاری گردانیده و در موضع آبشاهی ربع از قنات دولت آباد را مفروز نموده و به اولاد فرخنده نهاد خود بخشیده اند و سه ربع دیگر را به حومه آورده ربعی از آن سه ربع را به ضمیمه باغ دولت آباد که نیز از ابنیه آن بزرگوارست با اراضی تابعه باغ مزبور وقف بر چهارده معصوم فرموده اند که متولی شرعی آن (نام متولی را ازنسخه خطی زدوده اند)...»

مۆلف جامع جعفری سپس به نقل متن وقفنامه پرداخته است و بلافاصله پس از اتمام آن توصیف عمارات مربوطه به باغ را موضوع سخن خود قرار داده و تلخیص آن بدین صورت است:

«یکی دیگر از بناهای نزهت انتمای آن بزرگوار باغ دولت آبادست که متصل به دروازه چهار منار و خارج شره واقع است و از آب قنات دولت آباد مشروب می شود... فضای باغ به حسب طول به بسط ... و به حسب عرض ... و در سمت شرقی عمارتی به طرح هشت ... طرح ریزی کرده اند... حیاض حوضخانه ها هشتی طرحش... آب حوض فلک را... برباد داده و اعجوبه بادگیر عیوق طرحش ... راه آمد شد با کیوان گشاهد ... مقابل آن عمارت در سمت غربی که بدایت باغ است طرح عمارت دیگر ریخته اند...»

رستم زاد

بخش گردشگری تبیان