زیارت قبور و بهانه‌های واهی وهابیت (1)
وقتى انسان، كسى را از دست مىدهد كه با او پیوندى- خونى، عاطفى، دینى و جز آن- دارد، پیوسته به مناسبتهاى گوناگون از او یاد نموده و در بزرگذاشتش مىكوشد. این بدان رو است كه مرگ، راه ملاقات جسمانى را بر آنان مىبندد و بازماندگان به تذکار و یادآوری معنوى بسنده نموده، بر سر مزار شخص از دست رفته و با برگزای مراسمی به یاد شخص درگذشته، وی را گرامى مىدارند. مساله اندوه در فراق عزیزان و همایش بر سر مزارشان، سنّتى همگانى است،که شاید بتوان آن را برخاسته از فطرت آدمى و ناشی از احساسات پسندیده وی نسبت به مساله هم نوع دوستی و مانند آن دانست، این رویه از دیرباز تا کنون مورد تایید بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی بوده بطوریکه که آنرا در زمره یکی از رفتارها و سنت های اجتماعی معقول و پسندیده جامعه اسلامی قرار داده است.
این مساله افزون بر اینكه در فطرت آدمى ریشه دارد، سنّت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز بر آن صحّه مىگذارد. روایاتى از پیامبر بزرگ آسمانى (صلی الله علیه و آله) نقل كردهاند كه این عمل را تأیید مىكنند.در مقابل آراء و نظریات طیف حداکثری امت اسلامی، فرقه وهابیت مسائلی مانند حرکت جهت زیارت قبور،سوگواری در کنار مزار، آبادانی قبور،ساخت مسجد کنار قبور انبیاء و صلحا و نذر و گریستن برای آنان را به عنوان شرک تلقی کرده و از این تفکر به عنوان بهانه و دستاویزی جهت ایراد اتهام ناروای شرک و کفر به امت اسلامی بهره جسته اند. پیش از طرح و پاسخگویی به شبهات وهابیت، مساله زیارت قبور را در ساحت تاریخ واندیشه اسلامی مورد بررسی قرار داده و برخی از آثار و فوائد آن را نیز بازگو می کنیم.
تشویق و توصیه رسول خدا پیرامون زیارت قبور
در متون اسلامى، علاوه بر لزوم اصل ایمان به آخرت، ضرورت ذكر و یاد مرگ نیز مورد تاكید قرار گرفته است واز جلوه هاى یاد آورى قیامت، زیارت قبور است كه داراى آثار اخلاقى و تربیتى فراوانى است، از جمله سبب عبرت و درس آموزى و قطع وابستگیهاى مادّى و آمادگى براى آخرت و انجام مسۆولیتهاى الهى، مى باشد.از این رو در روایات اسلامی توصیه های زیادی درمورد زیارت قبور و اثرات معنوی آن به چشم می خورد.
حضرت فرمود: «قبور را زیارت کنید، چون شما را به مرگ یاد آور می کنند .رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مردم را ابتدا به دلیل نزدیکى به دوران جاهلیت نهى فرمود و هنگامى که پایه هاى اسلام در جامعه استقرار و شهرت یافت آنان را به زیارت قبور امر فرمود»
عده ای اشکال می کنند که روایات معارضی با روایاتی که مساله دعوت به زیارت قبور می کند، وجود دارد که مفهوم نهی و تحریم این عمل از آنها برداشت می شود. وهابیان نیز این قبیل روایات را مستمسک اصرار و پافشاری خویش در نهی مساله زیارت قبور قرار داده، و از آنها به عنوان ادله خویش بهره می جویند. در حالیکه این قبیل روایات گویای نهی موقت پیامبر گرامی اسلام در مساله زیارت قبور بوده است.چرا که تازه مسلمانان برسر مزار درگذشتگان مشرک خویش حاضر گشته و برای آنان طلب رحمت و استغفار می نمودند،بر همین اساس آیاتی نازل شد که مسلمانان را از این رفتار برحذر داشته و آنرا بیهوده عنوان نمود. به تبع کلام وحی نیز پیامبر خدا در مقطعی کوتاه، مسلمانان را از زیارت قبور و طلب استغفار برای احفاد و گذشتگانی که در حال شرک از دنیا رفتند، نهی نمودند. در حالیکه پس ازگسترش اسلام و رسوخ ایمان در دل مسلمانها این نهى برداشته شد و پیامبر خدا جواز زیارت اهل قبور را صادر نمود. ذکر این نکته شایان توجه است که فحوی و لحن موضع گیری پیامبر خدا در این زمینه نه تنها دلالت بر جواز دارد، بلکه از دعوت و تشویقی حکایت دارد که گویای منافع تربیتی و آثار معنوی این رفتار می باشد.
چنانکه رسول خدا (ص) فرمود: «كُنْتُ نَهَیْتُكُمْ عَنْ زِیارَةِ الْقُبُورِ فَزُورُوها فَإِنَّها تُزَهِّدُ فِى الدُّنْیا وَتُذَكِّرُ لِلْاخِرَةِ» (1)
من شما را از زیارت قبور نهى مى كردم، ازاین به بعد آنها را زیارت كنید، زیرا زیارت قبورشما را نسبت به دنیا بى اعتنا مىسازد و آخرت را به یاد مى آورد.
سیره اندیشمندان و صحابه در مساله زیارت قبور
در زیارت قبور و بزرگذاشت آنها ، آثاری مترتب است که هر خردمندی با اندکی بینش ودرایت، به آثار فردی و اجتماعی آن رهنمون شده و آنرا در زمره سنتهای نیکوی اجتماعی و انسانی به شمار می آورد؛تا جائیکه برخی از اندیشمندان اهل سنت آنرا مورد تاکید قرار داده ، و حتی احتمال وجوب این سنت نیکو را مطرح می سازند، که به برخی از این اقوال اشاره می کنیم:
1ـ شافعى مى نویسد: «زیارت قبور اشکالى ندارد، مالک از ربیعة بن ابى عبدالرحمان از ابو سعید خدرى خبر داده است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) فرمود: در گذشته شما را از زیارت قبور نهى مى کردم ولى اکنون آنها را زیارت کنید»(2)
2ـ محمّد بن شبرینى مى نویسد: «مستحب است که زائر به بقیّه شاهد (مکان هاى شریف) در مدینه نیز برود و آنها حدود سى موضع است که اهل مدینه مى شناسد و زیارت بقیع و قبا نیز مستحب است»(3) در جاى دیگر مى گوید: «زیارت قبور مسلمانان براى مردان به طور اجماع مستحب است در گذشته زیارت قبور نهى شده بود. پس نسخ شد به دلیل فرمایش پیامبر(صلى الله علیه وآله) که فرمود: در گذشته شما را از زیارت قبور نهى مى کردم; ولى اکنون آنها را زیارت کنید». رسول خدا(صلى الله علیه وآله) همواره به سوى بقیع مى رفت و مى فرمود: سلام به شما اى سرزمین گروه مومنان! به خواست خدا به شما خواهیم پیوست، خدایا اهل بقیع را بیامرز! و روایت شده که حضرت فرمود: «قبور را زیارت کنید، چون شما را به مرگ یاد آور می کنند .رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مردم را ابتدا به دلیل نزدیکى به دوران جاهلیت نهى فرمود و هنگامى که پایه هاى اسلام در جامعه استقرار و شهرت یافت آنان را به زیارت قبور امر فرمود»(4)
3ـ بریدة بن حصیب از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) که فرمود: من در گذشته شما را از زیارت قبور نهى میکردم اکنون آنهارا زیارت کنید(:چون آنها آخرت را یاد آورتان مى شوند و زیارت آنها خیر شما را زیاد مى کند پس هر کس خواست، آنها را زیارت کند ولى سخن بیهوده و باطل نگویید) این روایت را مسلم(5)،ابوداوود(6)، بیهقى(7)، نسائى(8)، و احمد(9)، نقل کرده اند .
4ـ سمهودى مى نویسد: غزالى گفته است: «هر کس که دیدن او در حال حیات موجب تبرک شود بعداز مرگ نیز دیدن او موجب تبرّک مى شود و جایز است سفر براى زیارت او براى این غرض(10) و نیز در جاى دیگر مى گوید: «علما بر استحباب زیارت قبور براى مردها اجماع کرده اند و این اجماع را نووى نیز نقل نموده است . بعضى از علماى ظاهریّه به وجوب زیارت قبور هستند»(11)
5ـ محبّ الدین طبرى درکتاب ریاض النضره (12) حدیث طولانى را درباره حادثه ابواء که در سفر حج بین عمر بن خطاب و پیر مردى که از او فریاد خواهى نمود رخ داد نقل می کند :وقتى عمر از حج بازگشت و به این مکان رسید از حال آن پیر مرد جویا شد دید که مرده است راوى گوید: عمر را دیدم که با گام هاى بلند به سوى قبر آن پیر مرد مى شتافت تا این که بر قبر او ایستاد و بر او درود فرستاد، سپس قبر او را به آغوش گرفت و گریه کرد» اگر براى مثل عمر ایستادن در قبر یک فرد عادى و به آغوش گرفتن آن و گریه بر آن جایز است پس چگونه امت را از وقوف بر قبر رسول گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) و در آغوش کشیدن و گریه بر آن حضرت و عترت پاکش(علیهم السلام) باز مى دارند؟ در حالى که خداوند مى فرماید: «آنها کسانى هستند که خداوند آنان را هدایت کرده پس باید به هدایتشان اقتداکرد(13)»(14)
فوائد، آثار و برکات زیارت قبور
نخستین فایده بزرگداشت گذشتگان، نگهدارى حرمت آنان پس از وفات و قدرشناسى از آنان است ، که یكى از نشانه هاى عزّت و شرف انسانى است،
دوّمین اثر، گرفتن درس هاى عبرت از قبور خاموش امّا گویاى آنها، و زدودن زنگار غفلت از آیینه قلب انسان و بیدارى و هشیارى در برابر زرق و برق تخدیر كننده دنیا، و كاستن از سیطره هوا و هوسهاست، و به تعبیر امیرمۆمنان على(علیه السلام) مردگان بهترین واعظانند.
مساله زیارت قبور، بر خلاف زعم و پندار وهابیت که آنرا دستمایه توسل و ارتباط به شخص در گذشته و در نتیجه نفی توحید افعالی می دانند ،امریست که از دیرباز مورد توجه پیامبر خدا ،صحابه و صلحا از صدر اسلام تا کنون دارد که آثار و فوائد تربیتی قابل توجهی را بر شخص و جامعه می گذارد
سوّمین اثر، تسلّى خاطر بازماندگان است، چرا كه مردم در كنار قبور عزیزان خود آرامش بیشترى احساس مى كنند. گویى در كنار خود آنها هستند و این زیارت ها از شدّت آلام آنها مى كاهد، به همین دلیل حتّى براى آنها كه مفقودالاثر هستند، شبیه قبرى درست مى كنند و در كنار آن به یاد آنان هستند.
چهارم این كه بزرگ شمردن قبور بزرگان پیشین ، یكى از طرق حفظ میراث فرهنگى هر قوم و ملّت است، و اقوام روزگار به فرهنگ كهن خود زنده اند. مسلمانان جهان فرهنگ غنى و عظیمى دارند كه بخش مهمّى از آن در قبور و آرامگاه هاى شهدا و علماى بزرگ و پیشروان علم و فرهنگ و به خصوص در مشاهد پیشوایان بزرگ دین نهفته است. حفظ و یادآورى و بزرگداشت آنها سبب حفظ اسلام و سنّت پیغمبر اكرم(صلى الله علیه وآله) است.
پنجمین اثر این كه زیارت قبور پیشوایان بزرگ دین، و تقاضاى شفاعت در پیشگاه خدا از آنان كه آمیخته با توبه و انابه به درگاه الهى است، اثر معنوى فوق العاده اى در تربیت نفوس و پرورش اخلاق وایمان دارد و بسیارى از گنهكاران آلوده، در جوار بارگاه ملكوتى آنان توبه كرده و مى كنند، و براى همیشه اصلاح مى شوند، و صالحان نیز به مقام هاى والاترى از صلاح مى رسند.
خلاصه سخن
از آنچه گذشت به دست می آید که مساله زیارت قبور، بر خلاف زعم و پندار وهابیت که آنرا دستمایه توسل و ارتباط به شخص در گذشته و در نتیجه نفی توحید افعالی می دانند ،امریست که از دیرباز مورد توجه پیامبر خدا ،صحابه و صلحا از صدر اسلام تا کنون دارد که آثار و فوائد تربیتی قابل توجهی را بر شخص و جامعه می گذارد .
پی نوشتها:
1- سنن ابن ماجه ج 1 ص 500
2- شافعى، کتاب الأم، ج 1، ص 317
3- مغنى المحتاج، ج 1، ص 512
4- همان ص 365
5- صحیح مسلم ج 3، ص 1563،و ج 2 ،ص 627
6- صحیح سنن ابى داوود ج 3، ص 218، 332
7- سنن بیهقى ج 4 ص 77
8- سنن نسائى ج 4 ص 89 و ج 7 ص 334
9- مسنداحمد بن حنبل، ج 5، ص 350، 355، 356، 361
10- وفاالوفاء ج 4ص 1363
11- وفاالوفا ج 4 ص 1362
12- همان ج 2، ص 54 12
13- انعام (6)، آیه 90
14- الغدیر ،ج 5، ص 156 14
سیدحامدحسینی
بخش اعتقادات شیعه تبیان
