عصبانیت، فقط به مقدار لازم!

از دوستم عصبانی شدم ،

خشمم را بروز دادم ، خشم به پایان آمد

از دشمنم عصبانی شدم ،

خشم را به دل ریختم ، خشمگین تر گشتم

صدای خشم

هر زبان ( و از جمله زبان فارسی )  مجموعه ای غنی از واژه هایی است که هر کدام به شکلی خشم را توصیف می کند و از آن جمله اند : ناراحت ، عصبی ، آزرده ، گرفته ، برافروخته ، هیجان زده ، داغ و سرکش ، و...

خشم ، چشم انداز انسان را رنگین می سازد . هنگام عصبانیت ، رنگ پریده و گاه از شدت غضب سرخ و ارغوانی می شویم . همه جا را سرخ می بینیم و به اصطلاح خون جلوی چشمانمان را می گیرد . توان دیدن را از دست می دهیم ، چشمانمان کور یا شرربار می شود . کبود می شویم ، اختلالی در روانمان به وجود می آید ، اخم می کنیم ، شرمگین می شویم ، مشت هایمان را گره می کنیم ، پرّه های بینی مان از باد پر می شود ، گوشها سنگین و خونمان به جوش می آید ، حالی به حالی می شویم : دود می کنیم ، می سوزیم ، جز می زنیم ، کباب می شویم ، می جوشیم ، شعله ور می شویم ، منفجر می گردیم ، ...

برخورد با خشم

در میان قضایای زندگی چیزی عجیب تر از برخورد ما با خشم نیست . به دایرة المعارفی از کلمات خشم آلود مجهزیم و با این حال سعی می کنیم بر خشم فائق شویم . به زعم بسیاری از پدرها و مادرها ، خشمگین شدن خلاف اخلاق است . از بدو طفولیت به کودکان القاء می کنیم که خشم احساسی نادرست و مستوجب عقوبت است . در نتیجه کودک عصبانی شدن را معادل بد بودن می پندارد و با این توهم بزرگ می شود .

احساسات کهنه فراموش شدنی نیستند . روی زندگیمان اثر می گذارند ، تاثیری گاه خوب ، گاه بد دارند . راه برخورد با عصبانیت ، استدلال ، توضیح ، انکار ، تهدید و پند و اندرز نیست . احساس عصبانیت با منع و نهی از بین نمی رود . از منطق آرایی هم کاری ساخته نیست . باید نیرویش را تجدید سازمان بدهیم و آن را در مسیر خیر و صلاح به حرکت درآوریم .

عصبانیت ، احساس ماندگار

برای برخورد با عصبانیت خود باید به طیب خاطر قبول کنیم که عصبانیت احساسی ماندنی است . میلیونها پدر و مادری که در دنیا زندگی می کنند و از دست فرزندانشان عصبانی می شوند ، لزوما همه در اشتباه نیستند . عصبانیت ما نشانه علاقه و توجه ماست . در مواردی عصبانی نشدن ، نه نشانه عشق و محبت که علامت بی تفاوتی است .

عصبانی نشدن ، گاهی به ضرر تربیت است

شکیبایی بیش از اندازه به خصوص در برابر نوجوانها ، کار درستی نیست . وقتی از درون رنجیده خاطر هستیم و با این حال به روی خود نمی آوریم ، یه جای محبت کارمان نوعی دورویی است . به جای پنهان کردن رنجش می توانیم آنرا به گونه ای موثر و سازنده ابراز کنیم . پدری می گفت : « سعی می کنم عصبانی نشوم . از درون می لرزم ، اما خویشتن داری می کنم . از عصبانی شدن می ترسم . اگر جلوی خودم را نگیرم ، ممکن است به پسرم لطمه ای بزنم . » این خویشتن داری را دوامی نیست . عصبانیت ، مثل نفس عمیق ، چیزی نیست که بتوان آن را به طور نامحدود نگهداشت و بروز نداد . دیر یا زود ، ناگزیر از بروز آن می شویم .  وقتی خویشتن داری مان تمام می شود ، وقتی عصبانیت خود را ابراز می کنیم ، موقتا تلخ می شویم ، خطرناک می شویم ، به اطرافیانِ مورد علاقه خود حمله می کنیم ، ناسزا می گوئیم ، حرفهایی می زنیم و کارهایی می کنیم که اگر با شخصی به غیر از فرزندان و عزیزانمان روبه رو بودیم ، از انجامش خودداری می کردیم . وقتی نبرد تمام می شود ، احساس تقصیر می کنیم و با خود پیمان می بندیم که از این به بعد خویشتن داری را از کف ندهیم . اما دیری نمی گذرد که شعله های خشم مجددا زبانه می کشد تا بی محابا برکسانی که زندگیمان را وقف رفاه و خیر و صلاح آنها کرده ایم بتازیم .

چگونه عصبانی بشویم ؟

پدر و مادرگرامی ، به جای سرکوب خشم ، می توانند آن را به گونه ای سازنده و غیر مخرب بروز دهند ، تا از یک سو اسباب تسلای خاطر خود و از سوی دیگر موجب بصیرت فرزندان نوجوان را فراهم کنند و هر دو از لطمات احتمالی مصون بمانند . در ابراز خشم باید با آگاهی از به حرکت درآوردن امواج پشت سر هم عصبانیت خودداری کنیم . هدف ، انتقال خواسته ای است و متعاقب آن باید طوفان خشم فرو نشیند .

برای برخورد با لحظات تشویش و اضطراب باید به نکاتی توجه کنیم :

**قبول کنیم که به حکم طبیعت ، از دست نوجوان خود ، عصبی ، ناراحت ، آزرده و خشمگین می شویم .

**حق ماست که بدون احساس تقصیر ، افسوس و شرمندگی عصبانی شویم و آن را بروز دهیم .

** البته باید یادمان باشد که حق تحقیر شخصیت و منش های خصلتی فرزندمان را نداریم .

برخورد با عصبانیت ، راه های مختلفی دارد . باید به وضوح بفهمیم که هر موقعیت ناخوشایند چگونه بر ما اثر می گذارد :

مثلا وقتی پسر نوجوان ما ، مدام چنگال را به بشقاب می کشد و صدای ناهنجاری ایجاد می کند ، اگر مادرش به او بگوید :« صدا اعصابم را خراب می کند »، پسر2 یا 3 بار دیگر اینکار را می کند و سپس چنگال را آرام روی بشقاب می گذارد . در این ثورت ، مادر بی آنکه به پسرش دستوری بدهد ناراحتی خود را ابراز کرده و فرض مسلم را بر این گذاشته که پسرش حرف او را گوش خواهد داد . حالا این برخورد را با برخورد دیگری مقایسه کنید :

«ـ  چه ات شده ؟ کار بهتری سراغ نداری ؟ نمی توانی آرام بنشینی ؟ مثل اینکه قسم خورده ای سر مرا به درد بیاوری . بس کن ، بس کن لطفا ، لطفا .»

باید توجه داشت که کودک نمی تواند به محض درخواست مادر،کارش را متوقف کند . باید لحظاتی عمل ناخوشایند را در ذهن بسنجد . متوقف کردن این قبیل اعمال به کمی وقت نیاز دارد .

خشم ناگهانی 

اگر کاسه صبرمان لبریز شود چی ؟ اگر دامن خویشتن داری را کف دادیم و اسیر احساسات کنترل نشده شدیم چه می توانیم بکنیم ؟ در این موقع :

** آنچه را که می بینید وصف کنید

**احساستان را بروز دهید .

**به کاری که باید انجام شود اشاره کنید .

**از حمله شخصی خودداری کنید .

مثلا اگر دیدیم نوجوان ما حوله ی حمام خود را روی زمین یا روی تخت انداخته ، می توانیم بگوئیم :

وقتی حوله ی خیس و تمیز حمام را روی فرش می بینم ، دیوانه می شوم ، عصبانی می شوم ، خونم به جوش می آید . جای حوله که روی زمین نیست ، باید به جا حوله ای آویزان شود .

والدین با گفتن این جملات روحیه بهتری پیدا می کنند . بدون سرزنش و بی آنکه به شخصیت فرزندشان حمله کرده باشند ، نظر خود را با صدای بلند و واضح اعلام کرده اند .

بهتر است اینگونه نگوئیم : « چه پسر شلخته ای ! اگر دوستانت بفهمند رویت را نگاه نمی کنند . » و بعد هم پشیمان از حرفی که زده لابد می گفت : « البته منظور بدی نداشتم ، تو پسر آنقدر بدی هم نیستی . »

عصبانیت بدون توهین

ابراز عصبانیت و در عین حال توهین نکردن ، آسان نیست . با این حال باید یاد بگیریم که بدون تحقیر و توهین به عزیزانمان ، ناخشنودی خود را نشان دهیم . پدرها و مادرهایی که به این مهارت مجهز می شوند ، خویشتن داری شان بیشتر می شود . می توانند در عین ابراز احساسات خود ، فرزندانشان را بهتر تربیت کنند .

فرایند تغییر

تغییر عادت عصبانی شدن کار ساده ای نیست . "آموختن" ، وقت گیر و پر زحمت و مستلزم عزم و اراده است .

نکات زیر مراحل تغییر کردن از زبان والدین می باشد :

**به فرزندت توهین می کنی ، درباره اش که فکر می کنی ناراحت می شوی .

** بار دیگر صدای خودت را می شنوی که بد و بیراه می گویی . نومیدانه به کلماتی که از دهانت خارج می شود گوش می دهی .

** می دانی که هم اکنون حرفهای توهین آمیز خواهی زد ، اما نمی توانی خویشتن داری کنی . از خودت ناراحت می شوی . تصمیم می گیری هر طور که شده خودت را اصلاح کنی .

**باز هم صحنه ناراحت کننده ای پیش می آید . نمی توانی از شیوه های قبلی ات استفاده کنی ، اما هنوز راه برخورد درست را  نمی دانی ، باید چه کار کنی ؟

** احساس ناراحتی می کنی و بار دیگر موقعیت را در ذهنت مرور می کنی . به خودت می گویی :« اگر می گفتم ...بهتر بود .» چندبار این حرف  را تکرار می کنی .

** حالا ، مترصد حادثه ای می نشینی تا بتوانی از شیوه ی جدیدی که آموخته ای استفاده کنی . خیلی زود به خواسته ات می رسی . این بار مجهز هستی . می خواهی به زبان تازه ای حرف بزنی ، زمان مناسبی است . همه تعجب می کنند ، اما هنوز آن طور که باید و شاید آماده نیستی .

** به صراحت و بدون تحقیر و توهین و حمله ، عصبانی می شوی . به تدریج این روش ، بخشی از شخصیت شما می شود .

** از کارت لذت می بری ، بچه ها واکنش مثبت نشان می دهند .

** افسوس که انسان هستی و لاجرم اشتباه هم می کنی . تنها در بعضی از مواقع می توانی از این روش استفاده کنی . با همه نیت خوب و مهارتی که پیدا کرده ای ، باز هم در مواقعی به خصوص وقتی اوضاع بر وفق مرادت نیست ، اشتباه می کنی .

** حالت بهتر می شود ، پیشرفت می کنی ، هر روز که می گذرد تجربه بیشتری کسب می کنی و نکات تازه ای یاد می گیری . به خود می گویی : هیچ روشی کامل نیست ، اما این بهترین روشی است که یاد گرفته ام.

مطالب مرتبط:

راه و روش های ابراز خشم

احساس خشم می کنم

چگونه خشم خود را مهار کنیم

قدم اول درکنترل خشم

نحوه ی صحیح ابراز خشم