این چند تای ماندگار

بررسی سریال‌های ماندگاری كه در دهه 80 به مناسبت محرم ساخته شد

از همان زمان بود که تقسیم‌بندی موضوعی برای شبکه‌ها شکل گرفت و ساخت سریال‌های مناسبتی به رقابتی برای مدیران شبکه‌ها تبدیل شد. گرچه تا قبل از این دهه هم سریال‌سازی مناسبتی وجود داشت ولی آنقدر منسجم نبود كه بخواهیم نام «ژانر» بر آن بگذاریم! تا قبل از آن با داشتن فقط دو شبکه، دست مدیران برای گنجاندن همه جور برنامه‌ای وجود نداشت. حتی با اینكه از اواسط سال 74 شبكه‌های سه و پنج هم شروع به كار كردند. اما همه چیز از آغاز دهه هشتاد شروع شد. ساخت سریال‌های مناسبتی برای ماه رمضان و ماه محرم از همین سال شروع شد و دیگر جزو كارهای روتین صداوسیما و یكی از عرصه‌های رقابتی آنها محسوب شد. در این گزارش به موج سریال‌سازی برای ماه محرم می‌پردازیم. موجی كه با سریال «شب دهم» شروع شده و هنوز هم ادامه دارد.

شروع یك جریان

دقیقا همان سالی بود كه عید سال 80 و محرم 1423 با هم مقارن شده بودند. پس سریالی باید ساخته می‌شد كه هم حال و هوای محرمی داشت و هم حال و هوای عید را. كار مشكل شده بود و برنامه سازان و فیلمسازان باید كاری می‌كردند كه مردم را راضی كنند. اگر سریال ساخته شده موفق می‌شد، موج سریال‌سازی محرم شروع می‌شد وگر نه، این موج در نطفه خفه می‌شد! اولین كسی كه دست به كار شد، «حسن فتحی» به همراه تهیه كننده همیشگی آثارش، «حسن بشكوفه» بود. داستان سریال، درامی عاشقانه درباره عشق جوانی لوطی مسلك به‌نام حیدر به دختری اشراف زاده از خاندان قاجار بود. دختر؛ شرط ازدواج را اجرای 10شب تعزیه در زمان ممنوعیتی که از سوی رضاخان برای اجرا مراسم مذهبی معمول داشتند قرار می‌دهد. حیدر هم به اتفاق دوستانش این 10شب را برگزار می‌كند. او در جریان این 10 شب از عشقی زمینی به عشقی بالاتر می‌رسد و در آخر هم كشته می‌شود.

بسیاری، این سریال را بهترین سریال مناسبتی این 10سال گذشته دانسته‌اند. سریالی كه حسن فتحی یك بار درباره‌اش گفته: «همه از این سریال به‌عنوان یك سریال مناسب و خوب یاد می‌كنند. اما جالب این است كه بدانید تصویب یا عدم تصویب فیلم‌نامه شب دهم فقط به یك مو بند بود. یادم نمی‌رود كه در سال 80 كه فیلم‌نامه را ارائه دادم برخی از دوستان در شورای نظارت موضع‌گیری وحشتناكی داشتند و معتقد بودند مضمون این سریال بد و مفسده است. حتی خبر داشتم كه آن جلسه به تشنج كشیده شده بود و عده‌ای مخالف و عده‌ای موافق بودند و كار به جایی كشید كه آن زمان مدیر وقت شبكه دو نفر را به عنوان حَكَم قرار داد تا حكم نهایی را درباره ساخت یا عدم ساخت این سریال ارائه دهند.»

بازی‌های خوب بازیگران، فیلم‌نامه منسجم، داستان قوی، صدای خوب «علیرضا قربانی» را هم در تیتراژ پایانی به آن اضافه كنید تا راز ماندگاری‌اش را بفهمید. موفقیتی كه این سریال در جذب مخاطب به دست آورد باعث شد روند سریال‌سازی محرم ادامه پیدا كند و هر سال هر شبكه برای خودش سریالی آماده پخش برای دهه اول محرم داشته باشد.

در همان سال «باران عشق» به كارگردانی «احمد امینی و فریدون حسن‌پور» هم پخش شد. داستانی كه با وجود بازی «خسرو شكیبایی» در آن، نتواست ماندگار شود.

این چند ماندگار

سال 81

یك سال بعد از «حیدر خوش مرام» در شب دهم، محرم سال 1381 مجموعه تلویزیونی «سفر سبز» به كارگردانی «محمدحسین لطیفی» و نویسندگی «حسین پاكدل» روی آنتن شبكه3 رفت. برگ برنده سریال، بازیگران آن و داستان بدیعش بود. بازیگرانی چون: «پارسا پیروزفر، علی نصیریان، محمدرضا شریفی نیا، مجید مظفری، حمیده خیرآبادی، امین تارخ، لادن مستوفی و...» بودند. سریال، داستان «دانیل وسپرگ»(پیروزفر) جوانی خوش‌پوش با ظاهری آراسته است که در ایران متولد شده، ولی از همان کودکی به آلمان منتقل و تحت سرپرستی خانواده‌ای آلمانی قرار می‌گیرد. او بعد از دیدن خوابی مشكوك تصمیم می‌گیرد به ایران بیاید و خانواده واقعی‌اش را پیدا كند. در طول مسیر پیدا كردن مادرش با ماجراهای فرعی زیادی روبه‌رو می‌شود تا اینکه نهایتا گذشته دانیل کشف می‌شود و معلوم می‌شود او فرزند زن و شوهری دانشجو و مبارز در زمان انقلاب بوده كه توسط كسی به ساواك معرفی می‌شود و فرزندشان(كه همان دانیل است) هم به آلمانی‌ها فروخته می‌شود. این سریال هم مخاطبان زیادی داشت ولی درجه كیفی‌اش از شب دهم بسیار پایین‌تر بود. طبق نظرسنجی‌هایی كه همان سال برای این سریال انجام شد، 65 درصد بینندگان این سریال، خانم‌ها بودند!

سال 82

بعد از آن سال، «معصومیت از دست رفته» به كارگردانی «داوود میرباقری» روی آنتن شبكه سه رفت. داستان سریال داستانی انتزاعی مربوط به عاشورای سال 61 هجری قمری است. زمانی كه «شوذب»(امین تارخ) خزانه‌دار درگیر عشق قدیمی به «حمیرای یهودی»(سارا خوئینی‌ها) می‌شود در حالی كه زنش «ماریای نصرانی»(فریبا كوثری) است. كشمكشی بین عقل و عشق و اعتقادات، محور داستانی می‌شود كه 20 سال بعد به جنون شوذب می‌انجامد. این سریال هم با روایت میرباقری كه تبحر خاصی در روایت داستان‌های تاریخی دارد به مذاق مخاطب خوش آمد و ماندگار شد. در همان سال سریالی هم به كارگردانی «جواد هاشمی» به‌نام «افسون» پخش شد كه نتوانست نظر مخاطب را جذب كند. در سال 83 هم «غریبانه» به‌كارگردانی «قاسم جعفری» از شكبه تهران5 پخش شد. سریالی كه بیش از اینكه ماندگار شود، آهنگ تیتراژ پایانی‌اش با صدای «احسان خواجه‌امیری» ماندگار شد! یك سال بعد از آن «روزهای اعتراض» به كارگردانی «حسین سهیلی‌زاده» و تهیه كنندگی «مهران رسام» محرم سال 1384 از شبكه 2 سیما پخش شد. در این سریال هم بازیگرانی چون «پژمان بازغی، مینا لاكانی، سارا خوئینی‌ها، كیهان ملكی، فرشید زارعی فر، عبدالرضا اكبری و مهری ودادیان» بازی می‌كردند. «روزهای اعتراض» از جایی شروع می‌شود كه یكی از اهالی شهر سال‌های قبل از انقلاب به قتل می‌رسد. این مسئله با برخوردهای متفاوتی از سوی اهالی روبه‌رو می‌شود. در جریان این قتل شخصی به اتهام قتل دستگیر و برای محاكمه آماده می‌شود اما اهالی شهر دست به اعتراض گسترده‌ای می‌زنند و قصد دارند از این كار جلوگیری كنند.

سال 86

سال 85 سالی بود كه به غیر از «جابربن حیان» كه از شبكه 3 به‌كارگردانی «جواد افشار» پخش شد، سریال دیگری ساخته نشد. این سریال هم درباره زندگی جابربن حیان یكی از شاگردان امام صادق(ع) بود. در این سریال، «حسن جوهرچی» و «علی‌رام نورایی» ایفای نقش می‌كردند. اما یك سال بعد، یعنی در سال 86، «پریدخت» روی آنتن شبكه دو رفت كه توانست خوش بدرخشد. این سریال به‌كارگردانی «سامان مقدم» و بازی «لیلا حاتمی» و «علی مصفا» درباره دختری به همین نام است که زندگی‌اش در سه مقطع زمانی سال‌های 1314 و وقایع مسجد گوهرشاد در سال 1320، واگذاری قدرت از پهلوی اول به محمدرضا و سال 1334 بعد از کودتای 28مرداد می‌گذرد. این سریال با صدای سالار عقیلی روی تیتراژ پایانی‌اش توانست ماندگار شود.

سال 87

در این سال چند سریال از چند شبكه مختلف پخش شد. «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد»، اپیزودهایی به‌کارگردانی «راما قویدل، احمد معظمی و محمودمعظمی» از شبكه تهران، «آخرین دعوت» به‌كارگردانی «حسین سهیلی‌زاده» از شبكه 2 و «طفلان مسلم» به كارگردانی «مجتبی ‌یاسینی» از شبكه 3. «آخرین دعوت» درباره زندگی استاد دانشگاهی به‌نام یوسف زمانی‌فر بود که نماینده سابق مجلس بوده و برای یافتن اسنادی عازم زادگاهش در غرب کشور می‌شود اما طی حادثه ای سر از کوفه در سال 61 هجری در می‌آورد. برگ برنده این سریال هم حامد بهداد بود. هرچند كه كارگردان نتوانسته بود این سریال را با وجود برگ برنده‌هایش خوب از آب در بیاورد.

سال 90

از سال 87 تا سال 90، سریال‌های درخور توجهی كه بتواند برای سال‌های بعد ماندگار شود ساخته نشد. در سال 88، «فرید سجادی، حسینی» با سریال «بانو» و بازی «داریوش ارجمند، سیاوش طهمورث، فریبا کوثری، ساره بیات و...» به شبكه 3 آمد. داستان سریال درباره کشف حجاب در دوره رضا خان است. یك سال بعد از آن یعنی در سال 89، «خون‌بها» به‌كارگردانی «جواد مزدآبادی» از شكبه یك پخش شد. داستان سریال با مرگ یک نفر شروع می‌شود که برادرش به‌دنبال قاتل او می‌گردد. بازیگرانی چون «پولاد کیمیایی، سیاوش طهمورث، پوراندخت مهیمن، کاظم افرندنیا، لیلا اوتادی و...» است. سال بعدش، یعنی در سال 90 كارگردانی وارد سریال‌سازی شد كه در همان سال سعادت آبادش توانسته بود در گیشه فروش خوبی به دست آورد. «مازیار میری» در اولین تجربه سریال‌سازی‌اش «فرات» را ساخت. سریالی كه داستان دو دوست قدیمی را به تصویر می‌کشد که بر اثر حادثه‌ای، رفاقت دیرینه آنها جای خود را به دشمنی می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که آن دو را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد. این سریال از شبكه2 پخش شد. در همان سال، «تا رهایی» هم از شبكه یك پخش شد به كارگردانی «حسین تبریزی» كه داستانش درباره یک چمدان حاوی قرص‌های روانگردان بود كه در فرودگاه با یک چمدان دیگر سهوا عوض می‌شود. واردکنندگان این قرص‌ها یکی از افراد خود را نزد صاحب چمدان می‌فرستند تا چمدان حاوی مواد را از او پس بگیرد. فرات تنها سریال خوب محرمی از سال 87 به این طرف است.