الفاظ قرآن همچون دانه‌های یک تسبیح‌اند!
قرآن مجموعه‌اى کامل از معارف، فضایل اخلاقى، قوانین اجتماعى، قصص، تاریخ، اخبار غیبى و ... است که طىّ 23 سال در حالات و شرایط و مکان هاى مختلف (مکه، مدینه، حضر، سفر، جنگ، صلح و. . .) نازل شده‌است. ولیكن كوچكترین اختلاف و تناقض و فساد مضمون و سخافت بیان در آن یافت نمیشود و حسن اسلوب و سلاست و حلاوتى كه در اول آن مشاهده میگردد؛ تا پایان آن حفظ گشته است.
سیر در قرآن این حقیقت را آشکار می سازد که معانى آن با هم تعارض ندارند. همه آنچه را که قرآن بدان مى‌پردازد و از زمین و زمان و آسمان و ... مى‌گوید، به منزله دانه‌هاى تسبیحى است که آن ها را به نظم کشانده باشند.
قرآن با حقایق بیرون خود نیز همخوان و همساز است و با علم و عقل اصطکاکى ندارد. اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدیثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی ... 1 خدا زیباترین سخن را [به صورت] كتابى متشابه، متضمّن وعده و وعید، نازل كرده است 2... اگر در برخى آیات آن اجمالى باشد، آیات دیگر آن را شرح مى‌دهند.
دلایل اعجاز در هماهنگی قرآن کریم
1- جغرافیا و جامعه‌اى که قرآن در آن نازل شده، زیرا جزیرة العرب و مردم ساکن در آن، هنگام نزول قرآن از هرگونه فرهنگ و تمدّن دور‌بودند. امام على علیه السلام مى‌فرماید: خداوند پیامبر صلى الله علیه وآله را در میان مردمى نادان که به بدترین نحو زندگى مى‌کردند و قتل و غارت و فساد و فحشا در میانشان رواج داشت برانگیخت. حال چگونه مى‌توان قرآن را با آن همه برجستگى، برآمده از چنین جامعه‌اى دانست؟
2- پیامبر صلى الله علیه وآله انسانى امّى بود و در جزیرة العرب با اهل جاهلیت بسر برده و یتیم و بدون مربى بوده؛ 40 سال در چنین جامعه‌اى رشد کرد و تاریخ زندگى وى بسیار روشن بود, قرآن همین مطلب را شاهد وحیانى بودن خود مى‌داند ... فَقَد لَبِثتُ فیکُم عُمُرًا ... 3 قطعاً پیش از [آوردن] آن، روزگارى در میان شما به سر بردهام ... 4 و این دلیل محكمى است بر اینکه قرآن به نحو اعجاز نازل شد و معجزه باقیه آن حضرت است تا آخر دنیا . 5
عرب زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله توقع معجزه حسی داشت و این کتاب الهی را معجزه نمی دانست. اما گویی خداوند جل جلاله با معجزه خاتم انبیاء خویش، به گونه ای متفاوت به هدایت انسان ها پرداخته و به مخاطب خویش فرمان تدبر در آیات الهی را صادر نموده است . زیرا خاتم انبیاء، آورنده دین اکمل و جاودان است و با تغییر سیستم هدایت بر پایه عقل، آن هم عقلی از جنس کلام، هر زمان حرفی تازه برای گفتن دارد
3- تنها چیزى که از آن زمان گزارش شده و بعدها نیز مخالفان دیگر اسلام به ویژه خاورشناسان آن را پى گرفته‌اند, طرح مسئله ناسخ و منسوخ در قرآن به عنوان تناقض است، در حالى که در جاى خود ثابت شده که نسخ، همان تغییر حکم به سبب دگرگون شدن شرایط و مصالح است و در کتابهاى آسمانى دیگر نیز سابقه داشته است.
افلا یتدبرون القرآن ...6
این آیه شریفه انسان را به یک موضوع فطری و وجدانی رهبری می کند و آن این که:
هر کس در ادعا و گفتار خویش بر کذب و دروغ متکی باشد، در نظریاتش اختلاف و در بیانش تناقض، ظاهر و آشکار خواهد بود و چون در کلام الله مجید این اختلاف و تناقض وجود ندارد، پس بنابراین قرآن ساخته و پرداخته فکر بشر نبوده، بر پایه دروغ و افترا بنیان نشده است .
و این کلام الله مجید در هر دو صورت اعجاز خود را حفظ نموده است:
- آن روز که قطعه قطعه نازل می شد؛ در همان متفرق بودنش معجزه بود .
- زمانی هم که از حالت قطعه قطعه بودن خارج و در یک جا جمع آوری شد، جنبه دیگر اعجاز را به خود گرفت.
ناتوانى عرب هاى معاصر نزول که با زبان قرآن به خوبى آشنا بودند و به شدت با آن مبارزه مى‌کردند، دلیل روشنى بر بطلان این ادعاست. لذا به بانگ بلند فریاد میزند أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ تدبر و تفكر و تامل و نظر و تفهم نمی كنند, در این كتاب آسمانى كه از جانب ذات اقدس ربوبى صادر شده است.
عرب زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله توقع معجزه حسی داشت و این کتاب الهی را معجزه نمی دانست. اما گویی خداوند جل جلاله با معجزه خاتم انبیاء خویش، به گونه ای متفاوت به هدایت انسان ها پرداخته و به مخاطب خویش فرمان تدبر در آیات الهی را صادر نموده است. زیرا خاتم انبیاء، آورنده دین اکمل و جاودان است و با تغییر سیستم هدایت بر پایه عقل، آن هم عقلی از جنس کلام، هر زمان حرفی تازه برای گفتن دارد.
در جاى خود ثابت شده که نسخ، همان تغییر حکم به سبب دگرگون شدن شرایط و مصالح است و در کتابهاى آسمانى دیگر نیز سابقه داشته است
نتیجه آن که:
قرآن از مخاطب خویش می خواهد که در آیات الهی تدبر کند؛ تدبر بر حالات روحی ما اثر می گذارد و ناظر بر قلوب مخاطبین خویش است. آن هم نه بر روی هر قلبی، بلکه قلب اولالباب، كتاب أنزلناه إلیك مبارك لّیدّبّروا ءایاته و لیتذكّر أولوا الألباب 7
قلب صاحبان خردی که موانع پذیرش حق را یکی پس از دیگری از صفحه جانشان می زدایند ( خود را گناهان پاک سازیم. ) و با کمک ابزار فهم قرآن, یعنی آشنایی با لغت عرب و عصر نزول و . . . آیات الهی را آن چنان که باید درک می نمایند و حق تلاوت این کلام آسمانی را ادا می نمایند.
... یتلونه حق تلاوته ... 8
[و] آن را چنان كه باید مىخوانند.9
پی نوشت ها :
1- الامام فخرالدین رازی, نهایة الایجاز فی درایه الاعجاز, تحقیق و دراسه : بکری شیخ امین, بیروت : دار العلم للملایین, 1985 م, چاپ اول, ص57.
2- ابن حمزه العلوی, یحیی, الایجاز لاسرار کتاب الطراز فی علوم حقائق الاعجاز من العلوم المعنویه و الاسرار القرآنیه, تحقیق : بن عیسی باطاهر, بیروت : دار المدار الاسلامی, 2007 م, عبد العظیم, مناهل‌العرفان فی علوم القرآن, حققه ک بدیع السید اللحام, محل نشر : دارالقتیبه, چاپ دوم, 1422 ه ق، ج2، ص634ـ635.
3- سوره مبارکه یونس, آیه 16.
4- فولادوند, محمد مهدى، ترجمه قرآن، تحقیق: هیئت علمى دارالقرآن الكریم( دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، تهران : دار القرآن الكریم( دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى)، 1415 ق، چاپ: اول, ج 1, ص 210.
5- طیب سید عبد الحسین, اطیب البیان فی تفسیر القرآن, تهران : انتشارات اسلام, سال چاپ: 1378 ش, چاپ دوم, ج 6, ص 361.
6- سوره مبارکه محمد، آیه 24 .
7- سوره مبارکه ص، آیه 29.
8- سوره مبارکه بقره، آیه 121.
9- فولادوند،پیشین، ج 1، ص 19.
فاطمه سرفرازی
بخش قرآن تبیان
