سفرعشق / ورود امام(ع) به سرخس

با توجه به هدف مأمون از فراخوانی امام(ع)، بعید به نظر می‌رسد كه روایات یاد شده به همین سفر نظر داشته باشد. اگر براستی حبس یا محدودیتی برای امام(ع) در سرخس رخ داده باشد، با شرایط سفر دوم كه همان بازگشت امام(ع) از مرو می‌باشد، سازگارتر است، زیرا چنان كه در مباحث آینده اشاره خواهیم داشت در سفر دوم، شرایط و اوضاع سیاسی دگرگون شده بود.

امام رضا(ع) پس از گذر از طوس و سناباد به سوی سرخس رفتند. آنچه درباره سفر امام(ع) به سرخس شایان درنگ است، سخن بعضی راویان مبنی بر محبوس بودن حضرت رضا(ع) در آن شهر است.

شیخ صدوق با نقل حدیثی از عبدالسلام بن صالح هروی آن را یادآور شده، می‌نویسد:

«عبدالسلام بن صالح هروی گفت: در شهر سرخس نزد خانه‌ای رفتم كه امام رضا(ع) در آن زندانی و در بند بود. از زندانیان دیدار امام(ع) را خواستار شدم. او نپذیرفت و اظهارداشت هیچ راهی برای ملاقات با امام(ع) وجود ندارد. علت را جویا شدم، زندانبان گفت: امام(ع) همواره مشغول عبادت است به گونه‌ای كه تنها در ابتدای روز و نزدیك ظهر و نیز هنگام غروب آفتاب از نماز فارغ می‌شود، در این مواقع نیز به مناجات می‌پردازد.

راوی می‌گوید از او خواستم تا در چنین مواقعی اجازه ملاقات گیرد. به دنبال آن بود كه زمانی بر حضرت وارد شدم و ایشان در حال مخصوص خود در مصلی نشسته بودند.»

علاوه بر مرحوم صدوق دیگرانی نیز از زندانی شدن حضرت در سرخس خبر داده‌اند. از جمله صاحب كتاب وفاه الامام(ع) الرضا می‌نویسد:

نقد و بررسی

هر چند در این دو نقل به زندانی شدن امام(ع) تصریح شده است، ولی روشن نیست كه زندانی شدن حضرت مربوط به همان سفر تاریخی و قبل از جریان ولایتعهدی است و یا به بعد از آن و هنگام بازگشت حضرت از مرو مربوط می‌شود.

با توجه به هدف مأمون از فراخوانی امام(ع)، بعید به نظر می‌رسد كه روایات یاد شده به همین سفر نظر داشته باشد. اگر براستی حبس یا محدودیتی برای امام(ع) در سرخس رخ داده باشد، با شرایط سفر دوم كه همان بازگشت امام(ع) از مرو می‌باشد، سازگارتر است، زیرا چنان كه در مباحث آینده اشاره خواهیم داشت در سفر دوم، شرایط و اوضاع سیاسی دگرگون شده بود. فضل بن سهل كه چهره برجسته سیاسی دربار بود، در همین سرخس قربانی این تغییر سیاست گردید و به قتل رسید. در فاصله كوتاهی، شخص حضرت رضا(ع) نیز در همین جهت به شهادت رسید.

البته این احتمال نیز وجود دارد كه در همان سفر نخست، محدودیتی برای ملاقات امام(ع) و رفت و آمد مردم رخ داده باشد، اما نه به صورت زندانی شدن، بلكه با كنترل ملاقات‌ها و جلوگیری از ارتباط مردم با امام(ع)، زیرا دستگاه بدین وسیله خواسته است تا آنچه در نیشابور رخ داد و علاقه مردم به امام(ع) و شكوه اهل بیت(ع) را به نمایش گذاشت، در سرخس تكرار نشود. این محدودیت به اندازه‌ای بوده است كه راوی آن را با عنوان «زندان شدن» و «در بند قرار گرفتن» یاد كرده است.

منبع: آستان قدس رضوی

بخش حریم رضوی