شرط اولیه اعتقاد داشتن!

معصیت و گناه یکی از محرمات قطعی است که ارتکاب بدانها سبب می شود انسان به تدریج چهره ی ملکوتی و نورانی خویش را تبدیل به سیاهی و ظلمت نماید و بدین ترتیب بسیاری از توفیقات و رحمات خاص الهی از او سلب شود. شاید مهمترین اثر گناه بر نفس انسان جدای از عذاب الهی و از دست رفتن صفای باطنی و سلب توفیق ، سست شدن اعتقادات باشد که سبب می شود حیات انسانی تبدیل به حیات حیوانی گردد!

گناه زمین لغزنده!

گناه سبب می شود انسان نتواند به مقامات عالی برسد و عرصه ی گناه در زندگی انسان مانند زمین لغزنده ای است که مانع می شود که برروی آن به راحتی راه برود یا بدود چه بسا برخی از گناهان انسان را به زمین بزنند که دیگر قادر به ایستادن دوباره نخواهد بود!

اگر کسی بخواهد برروی زمین لغزنده ای مانند زمینی که برروی آن برف باریده و یا یخ زده و منجمد شده است حرکت کند به ناچار باید خود را مجهز به وسائلی کند که به سهولت بتواند حرکت نماید. مهمترین قوایی که انسان خود را بدانها مجهز می کند اراده ی قوی و توکل به خدای متعال و توسل به اهل بیت(علیهم السلام) است تا با اطمینان بتواند براین زمینهای لغزنده که علاوه برلغزندگی آنها ، دشمنانی مانند نفس اماره و شیطان وجود دارند که در کمین نشسته اند تا از مسیر اصلی انحراف ایجاد کنند و به دره ی سقوط اخلاقی بیندازند قدم گذارد.

تجهیزات حرکت!

تجهیزات حرکت برای مقابله با گناه همانا اراده قوی است که با توکل به خدای متعال اطمینان بخش می شود و توسل به اهل بیت (ع) سرعت دهنده و کمک کننده ی خوبی است زیرا بزرگترین دشمن در حرکت برروی زمین لغزنده گناه ، نفس اماره است . نفس اماره حتی از شیطان نیز قوی تر عمل می کند و قدرت منحرف کردن انسانها توسط نفس اماره از شیطان قوی تر است. اگر شیطان بخواهد کسی را منحرف کند و مثلاً او را امر به چشم چرانی نماید آن شخص می تواند در مقابل شیطان مقاومت کند و چشم چرانی نکند ولی با این وجود شیطان از او دست برنمی دارد و از راه دیگری وارد می شود، مثلاً او را وادار به غیبت کردن می کند و اگر باز هم موفق نشد او را به گناه دیگری مجبور می کند تا بالاخره موفق گردد.

تاکتیک نفس اماره!

ولی نفس اماره چنین نیست اگر او بخواهد به کسی امر کند که چشم چرانی کند آن قدر پافشاری می کند تا موفق شود گرچه سالها بگذرد مگر اینکه با اراده ی قوی و توکل به خدا و توسل به اهل بیت (ع) مقاومت کند و خداوند هم چون استقامت را در او ببیند براو رحم نماید، همچنان که در قرآن کریم فرموده ا ست: "إن النفَّسَ لاَمّارةٌ بالسّوء إلا ما رَحم ربّی، همانا نفس آدمی بسیار به بدی امر می کند مگر آنچه را که پروردگار رحم نماید." (یوسف/53)

برای مقابله با نفس اماره که از درون خود انسان اورا به سوی گناه امر می کند همانا اراده ی قوی در کنار توکل به خدا می تواند راه ساز باشد و البته توسل به اهل بیت (ع) که دستگیر و مدد دهنده هستند.

نفس اماره یا شیطان؟

در مورد اینکه نفس اماره بیشتر انسان را مرتکب گناه می کند یا شیطان باید گفت توجه به فرمایش قرآنی نشان می دهد که برخلاف نفس اماره که تنها با رحم و عنایت پروردگار شخص، قادر به مهار آن خواهد بود در مورد شیطان و مکر او می فرماید: "إنّ کَید الشیطانِ کان ضعیفاً، همانا کید و مکر شیطان ضعیف است." (نساء/76)

این موضوع نشان می دهد آنچه سبب انحراف شخص در اثر گناه می شود بیشتر به واسطه ی نفس اماره خود است تا وسوسه های شیطان ، امیرالمۆمنین علی (ع) در حدیثی درباره ی آنکه نفس یا شیطان کدام یک قوی تر است می فرماید: مَن خالََف نفسَه فقد غلب الشیطان، هر کس با نفس خویش مخالفت کند برشیطان غلبه می یابد." در واقع شیطان نیز از طریق نفس اماره برانسان تسلط می یابد و او را به گناه می اندازد و گرنه خود شیطان به تنهایی نمی تواند کاری از پیش ببرد!

برترین دشمن!

در همین راستا در حدیث شریفی از رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرمودند: "أعدی عدوک نفسک التی بین جنبیک، دشمن ترین دشمن تو نفسی است که میان دو پهلویت قرار دارد." پس با وجود چنین دشمنی قوی که شیطان نیزاو را همراهی و معاضدت می نماید باید همواره با هوش و آگاه بود که انسان در دام آنها گرفتار نشود. زیرا کار هر دوی آنها تشویق و ترغیب به گناه است و گناه از هر کس صادر شود زشت و ناپسند است.

تصفیه روح با ترک گناه!

بدین ترتیب یکی از مواردی که می توان از تصفیه روح و نتایج عالی آن بهره برداری کرد ترک گناه است و همین ترک گناه از شرائط مهم موفقیت در تحصیل توفیقات الهی است. انسانی که گناه می کند به مرور قلبش سیاه می شود و قابلیت تابیدن نور الهی در او گرفته می شود. امام صادق (ع) فرمودند: "إذا أذنب الرّجلُ خَرَج فی قلبه مکتةٌ سَوداءٌ فإن تابَ إنمَحَت و إن زادَ زادَت حَتّی تغلِِب علی قلبه فلا یُفلحُ بعدَها أبداً، هر گاه آدمی گناه کند نقطه ی سیاهی در دلش نمودار می گردد اگر توبه کند سیاهی محو می شود و اگر برگناهان بیفزاید سیاهی بیشتر می شود تا بردلش غلبه می یابد، از آن پس هرگز رستگار نخواهد شد."

براین اساس لازم است برای تأمین شرایط حصول رستگاری در قدم اول ترک گناه و معصیت انجام شود. به نظر می رسد با توجه به آنکه اثرات گناه سبب سلب توفیقات انسان می شود و به تدریج حتی اعتقادات انسان را نیز سست می نماید، لازم است برای حفظ اعتقادات نیز از گناه خودداری نمود و آن را ترک کرد!

سخن پایانی ...

اعتقادات آدمی ریشه های بسیار مستحکمی را نیاز دارند تا بتوانند انسان را در مسیر صحیح سعادت مندی سوق دهند و شاید بتوان گفت نخستین قدم برای ایجاد چنین ریشه های محکمی جز ترک گناه و معصیت نخواهد بود. از این رو ترک گناه نه تنها از بُعد اخلاقی بلکه از جهت عقیدتی نیز لازم و پیش نیاز است.

منابع و مآخذ:

1-    آفات الطلاب، شکر برخوردار

2-    تفسیر المیزان، علامه طباطبایی (ره)

3-    جهان بینی توحیدی، شهید مطهری

4-    اخلاق در قرآن، آیت الله جوادی آملی

5-    اسرار الآیات، صدرالدین شیرازی (ملا صدرا)