چگونه روی نفس را کم کنیم ؟

برای مبارزه با هواها و خواسته های افراطی ومنفی  چند راهكار اساسی وجود دارد :

1. تفكر و اندیشه :

یكی از موانع مهم تهذیب نفس و یكی از علل انجام گناه غفلت و بی‌خبری است . امام‌ خمینی‌ می‌گوید: اوّل‌ شرط‌ مجاهده‌ با نفس‌ و حركت‌ به‌ جانب‌ حق‌ تعالی‌، تفكر است‌ .

اگر ما در شبانه روز سرگرم زندگی دنیا باشیم ، و یاد خدا و مرگ را فراموش كنیم . و اگر ساعتی در كارهای خود و عواقب آن اندیشه نداشته باشیم ، به احتمال زیاد گرفتار گناه و معصیت می‌شویم .

و اگر به دستورات الهی توجه داشته باشیم،شرایط سخت پس از مرگ و عالم برزخ و حساب و كتاب قیامت را همواره در نظر داشته باشیم . مسلماً خود را آلوده به گناه و معصیت نخواهیم كرد . ونفس ما شروع به رشد و بالندگی خواهد كرد.

حضرت علی علیه السلام فرمود: هر كس كه قلبش را با تداوم فكر، آباد سازد افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد.(غررالحكم ، ص 690)

2. ترس از خداوند:

برترین افسار و لگامی كه نفس بدان پیش رانده میشود ، ترس از خداوند عزوجل است :

« وَ أمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهیَ النَّفْسَ عَنِ الْهَوَی* فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأَوَی --- و اما آن كسی كه از جاه و مقام پروردگار خود ترسیده باشد، و نفس را از هوی و هوس باز داشته باشد، قطعا بهشت جایگاه (او) است».(نازعات:40)

ابزارها و وسایل فراهم سازی ترس از خداوند بسیارند ، كه در رأس آنها بسیار به یاد مرگ بودن است .

3. توجه به كرامت ذات و تقویت ارزش‌های انسانی :

اگر انسان توجه كند كه ، موجود گرانبهایی است . و از علم و كمال و جمال الهی برخوردار است . و مقامی بس بلند و رفیع دارد. اخلاق رذیله و ارتكاب گناه را دون شأن خویش می‌داند . و طبعاً از آنها بیزار خواهد بود. ودر این راه پایدار خواهد بود .

وقتی فهمید روح انسان ، موجودیت حقیقی انسان الهی است . و از عالم بالا آمده ، شهوت‌ها و خواسته‌های حیوانی در نظرش بی‌ارزش و تمایل به فضایل اخلاقی در وجودش احیاء خواهد شد .

علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند : هر كس كه نفس خودش را گرامی بدارد ، شهوت‌ها برایش كوچك و بی‌ارزش خواهد بود . (نهج البلاغه ،قصار، ص 449)

4. ترك معاشرت با بدان :

انسان موجودی است ، اثر پذیر و مقلد . بسیاری از صفات و آداب و رفتارش را از انسان های دیگری كه با آنها در ارتباط است ، فرا می‌گیرد. مخصوصاً دوستان نزدیك تأثیر شگرفی بر نفس و رفتار انسان می‌گذارند . بنابراین تا جای كه امكان دارد با افرادی كه نفسهای خود را آلوده كرده اند ، كمتر معاشرت كند .

حضرت علی علیه السلام فرمود: « از دوستی با افراد فاسق جداً اجتناب كنید زیرا شرّ به شرّ ملحق خواهد شد» (غرر الحكم ،ص 147)

حضرت علی ـ علیه السّلام ـ فرمودند : «از همنشینی با دوست بد جداً اجتناب كن كه همنشینِ خود را به هلاكت می‌رساند، و به آبرویش لطمه می‌زند». (غررالحكم ،ص 142)

5. مشارطه ‌:

در اوّل‌ روز انسان‌ با خود شرط‌ كند كه‌ امروز بر خلاف‌ امر الهی‌ رفتار نكند.

6. مراقبه‌:

انسان‌ در طول‌ روز مراقب‌ اعمال‌ خود باشد. این‌ مرحله‌ از مهمترین عوامل رشد وتربیت نفس و دوری از گناه به‌ شمار می‌رود. قرآن‌ مجید بر این‌ نكته‌ تأكید دارد كه‌ خداوند بر احوال‌ و اعمال‌ شما نظارت‌ دارد:«إنّ اللّه‌ كان‌ علیكم‌ رقیباً --- خداوند بر شما مراقبت‌ دارد.» (نساء:1)

كسی‌ كه‌ از آیه‌ فوق‌ درس‌ گرفته‌ باشد ، همواره‌ خدا را ناظر بر كارهای‌ خود می‌داند و از غفلت‌ و گناه‌ اجتناب‌ می‌وزرد. واین امر سبب رشد وبالندگی نفس می گردد. ودر این مسیر صبر خواهد ورزید .

7. محاسبه‌:

برای‌ تزكیه‌ نفس‌ لازم‌ است‌ ، از اعمال‌ روزانه‌ حساب‌ رسی‌ به‌ عمل‌ آید. امام‌ علی‌ ـ علیه السّلام ـ می فرماید:«هر كس‌ نفس‌ خود را به‌ حساب‌ بكشد ، بر عیوبش‌ واقف‌ می‌گردد و به‌ گناهانش‌ پی‌ می‌برد، پس‌ از گناهانش‌ توبه‌ می‌كند و عیوبش‌ را اصلاح‌ می‌نماید ». (مستدرك‏الوسائل ،ج 12 ص ، 154)

واگر این محاسبه و اعمالی كه را كه انجام داده است ، را در جای ثبت كند. وهر شب به آن رسیدگی كند ، خواهد فهمید بعد از چند روزی كه چه گناهی را بیشتر مرتكب شده است .

و نقطه قوت و ضعف نفس خویش را بهتر می داند . و برای رفع آن موفق تر می تواند عمل كند . واین نكته در رشد نفس بسیار موثر است. و یك خود آگاهی روشنی فرد نسبت به خود پیدا می كند .

8. مۆاخذه‌ و مجازات‌ :

پس‌ از محاسبه‌ لازم‌ است‌ نفس‌ به‌ خاطر عمل‌ زشتی‌ كه‌ انجام‌ داده‌ ، تنبیه‌ و مجازات‌ شود تا ، از تكرار آن‌ جلوگیری‌ گردد.

در آغاز، نفس خودمان را مورد خطاب و تهدید قرار دهیم كه : من تصمیم گرفته‌ام ، كه فلان گناه را ترك كنم . اگر در این كار با من همكاری نكنی و مرتكب گناه شوی، فلان مجازات را درباره‌ات اجرا می‌كنم . مثلاً اگر به نامحرم نگاه كنی ، یك روز روزه می‌گیرم .

اولیای‌ الهی‌ به‌ منظور تنبیه‌ و تأدیب‌ خویش‌، تكالیف‌ و انجام‌ اموری‌ را برخود الزام‌ می‌كردند. از قبیل‌ شب‌ زنده‌ داری‌ ، گرسنگی‌، روزه‌ داری‌ كم‌ گویی‌، اطعام‌ و غیره ‌. حضرت علی( علیه السّلام) فرمودند: « گرسنگی برای به اسارت در آوردن نفس و شكستن عادت‌های بد ، كمك خوبی است. » (غررالحكم ،ص 773.)

9. دعا و توسل :

كمك و استعانت از خدا در رشد و تهذیب نفس ضروری است . زیرا بدون استعانت خداوند متعال هیچ كسی نمی تواند در این مسیر موفق شود .

و توسل به ائمه هدی (علیهم السلام ) بسیار موثر، بلكه لازم است .. هنگامی كه پیراهن حضرت یوسف ( علیه السلام ) شفاء می دهد ، یك نظر وتوجه امام زمان (علیه السلام ) كه جانها به فدایش باد چه خواهد كرد .

10. پایداری :

هیچ صفتی یك باره در وجود آدمی پدید نمی آید و از بین نمی رود .

برای اینكه دچار گناه نشویم لازم است به مواردی كه در بالا ذكر شد توجه و تأمل كنیم. و براثر مداومت به انجام ندادن گناه ، ملكه ترك گناه درنفس ما پدید می آید. ودیگر به راحتی از گناه فاصله می گیریم. البته در ابتدا مشكل به نظر می رسد . اما بعد از گذشت مدتی به خوبی تغییراتی را در خود می توان مشاهده كرد .

كه لازمه این موفقیت و سعادت ، پایداری انسان است . هنگامی این پایداری از ما سر می زند كه ، به كار و برنامه خود ایمان و اعتقاد كامل داشته باشیم . دیگر اینكه به پیامد دوری از گناه كه همان رسیدن به كمال و سعادت حقیقی خود در این دنیا و بهشت وقرب الهی در آخرت است ، فكر كنیم .

ونكته آخر اینكه بدانیم ما نهایتا صد سال در این دنیا می خواهیم زندگی كنیم، و برای همیشه از این دنیا می رویم . وتا بی نهایت در آخرت خواهیم بود . توجه به این امور عزم و اراده و قدرت ما را در ترک گناه تضمین خواهد كرد ان شاء الله .

فرآوری : محمدی