روشهایی برای استخاره
«استخاره» در لغت به معنی «طلب خیر از خداوند كردن» است؛ خداوندی كه جهان آفرینش در قبضه قدرت اوست، آفریدگاری كه سرنوشت تمام موجودات جهان از او سرچشمه میگیرد و میتواند بنده خود را به نیكی ها رهبری نماید.
استخاره برای بازشناسی خیر به روشهای مشروعی از طرف دین نیاز دارد، از اینرو در روایات به روشهایی برای آن اشاره شده است (رسائل العشر، ص 102) که به 5 مورد اشاره میشود:
1. استخاره با نماز:
فقیهان امامیه (تذکره، ج 1، ص 75؛ جواهرالکلام، ج 12، ص 155157) و اهل سنت (المغنی، ج 1، ص 769؛ نیل الاوطار، ج 2، ص 87؛ موسوعةالفقه، ج 6، ص 117) نماز استخاره را از نمازهای مستحب برشمردهاند. علامه حلّی میگوید: نماز استخاره به اتفاق امامیه و بیشتر اهل سنت مستحب است. (منتهیالمطلب، ج 1، ص 362) این نماز به روشهایی گوناگون در روایات وارد شده است (مصباح المتهجد، ص 533.)؛ ولی همه روایات، نماز استخاره را دو رکعت همراه با دعاهای مخصوص قبل یا بعد از آن، بیان کرده است. (فتحالابواب، ص 237؛ منتهیالمطلب، ج 1، ص 362؛ موسوعة الفقه، ج 6، ص 117. ) در برخی از این روایات خواندن سورههای مخصوص نیز توصیه شده است. (وسائل الشیعه، ج 8، ص 63.)
2. استخاره با دعا:
در این روش باید استخاره کننده یکی از دعاهای وارد شده را بخواند. سپس ذکر «اَستَخیرُ الله» را در امور عادی 7 بار و در امور مهم 100 بار بگوید و آنگاه به قلب خود رجوع کند و به هر یک از راههایی که قلبش به آن میل کرد عمل کند. گفتنی است که دعاهایی که در روایات وارد شده مضامینی متنوّع دارد. (الحدائق، ج 10، ص 526؛ بحارالانوار، ج 88، ص 256. ) یکی از آن دعاها چنین است: «یا أبصر الناظرین و یا أسمع السامعین و یا أسرع الحاسبین و یا پیشینه استخاره»
أرحم الراحمین و یا أحکم الحاکمین صلّ علی محمّد و علی أهل بیته و خرلی فی کذا و کذا. (المقنعه، ص 218؛ من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 563؛ وسائلالشیعه، ج 8، ص 75.) این نوع استخاره که بیشتر روایات درباره آداب آن دستور دادهاند فقط دعا و طلب خیر است (کشف الاسرار، ص 90) و در مشروعیت آن تردیدی نیست.
3. استخاره ذات الرقاع:
کیفیت آن چنین است که بر روی سه برگه نوشته میشود: «بسمالله الرحمن الرحیم. خیرة منالله العزیز الحکیم، لفلانبنفلان. اِفْعَل» و بر سه برگه دیگر همان ذکرن وشته شده به جای افعل «لاتفعل» نوشته میشود آنگاه استخاره کننده هر 6 برگه را زیر سجاده گذارده، دو رکعت نماز میگزارد و بعد از نماز، در سجده 100 بار میگوید: «أستخیر الله برحمته خیرةً فی عافیة». سپس آن برگهها را به هم زده، آنها را یکی یکی تا سه برگه بیرون میآورد. چنانچه هر سه «اِفْعَل» داشت آن را انجام میدهد و چنانچه هر سه «لاتفعل» داشت آن را انجام نمیدهد؛ ولی اگر یکی «اِفْعَل» بود و دیگری «لاتفعل»، تا 5 برگه بیرون میآورد و بر طبق اکثریت عمل میکند. (الکافی، ج 3، ص 470؛ تهذیب، ج 3، ص 199) استخاره ذاتالرقاع مورد توجه بسیاری از بزرگان بوده و روایات پرشماری از امامان معصوم (علیهم السلام)، درباره آن وارد شده است. بیشتر فقیهان امامیه مشروعیت آن را پذیرفتهاند. (الذکری، ص 253؛ جواهرالکلام، ج 12، ص 168)
4. استخاره با قرآن:
امروزه این نوع استخاره رایجتر است و شرط اساسی آن داشتن طهارت جسمی و روحی و آشنا بودن به معنا و تفسیر قرآن و درک مناسبت آیات با موضوع مورد استخارهاست. (بحارالانوار، ج 88، ص 265)در استخاره با قرآن روشهایی گوناگون روایت شده است؛ از جمله اینکه امام صادق(علیه السلام) به کسی که گفت: گاه تصمیم به انجام دادن کاری میگیرم و درباره آن از خدا طلب خیر میکنم؛ اما فکرم به جایی نمیرسد، فرمود: قرآن را بگشای و به اولین آیهای که نگاهت به آن افتاد، به خواست خدا عمل کن.(جامع احادیث الشیعه، ج 8، ص 272؛ تهذیب، ج 3، ص 342) علامه مجلسی در شرح این روایت گفته است: مراد از اولین آیه، اولین آیه صفحه سمت راست است.(بحارالانوار، ج 88، ص 244)
سیره علما و تجربه عملی آنان نشان میدهد که استمداد از قرآن با استخاره ثمرات عملی فراوانی برای راهگشایی کارها داشته است، به گونهای که برخی شگفتانگیز بودن نتایج آن را از معجزات قرآن دانستهاند.(قاعدةالقرعه، ص 80؛ رسالة فیالاستخاره، ص 7283؛ دانشنامه قرآن، ج 1، ص 199)
برخی استخاره با قرآن را با روایتی از امام صادق(علیه السلام) که میگوید: «با قرآن تفأل نزنید» منافی دانستهاند. به این اشکال پاسخ داده شده که؛
اولا این روایت ضعیف است. ثانیاً استخاره با تفأل فرق دارد؛ زیرا استخاره چنان که گذشت، این است که انسان در کاری مردد باشد و از خداوند بخواهد او را در گزینش یکی از دو کار راهنمایی کند و خیر او را در آن قرار دهد؛ اما تفأل زدن به معنای پیشبینی کردن فرجام کارها و پیشامدهای آینده و غیبگویی است.(جواهرالکلام، ج 12، ص 170171؛ مجموعةالرسائل، ج 1، ص 120)
البته تفأل به معنای استخاره و فال نیک زدن نیز در روایات و عبارات عالمان به کار رفته (النهایه، ج 3، ص 406؛ مجمعالبحرین، ج 3، ص 353؛ لغتنامه، ج 4، ص 6012) که به معنای اول، حکم استخاره را دارد (بحارالانوار، ج 88، ص 242) و به معنای دوم اگر به قرآن نباشد نه تنها از آن نهی نشده (جواهرالکلام، ج 12، ص 171. ) بلکه بر پایه برخینقل ها پیامبر(صلی الله علیه وآله) فال نیک زدن را دوست میداشت. (المستطرف، ص 515؛ بحارالانوار، ج 92، ص 3)
5. استخاره با تسبیح:
این روش نیز اقسامی دارد که به دو مورد آن که منسوب به امام زمان(عج) است اشاره میشود:
الف. استخاره کننده تسبیح را گرفته پس از سه بار صلوات بر پیامبر و آل او مقداری از تسبیح را جدا میکند و دو تا دو تا میشمارد، چنانچه یک دانه ماند نشان امر به آن عمل و اگر دو تا باقی ماند نشان نهی از آن است. (بحارالانوار، ج 88، ص 250)
ب. پس از قرائت دعا قبضهای از تسبیح را بگیرد و هشت هشت جدا کند، پس اگر یکی بماند به طور کلی خوب است و اگر دو تا بماند یک نهی دارد و اگر سه تا بماند فعل و ترکش یکسان است و اگر 4 تا بماند دو نهی دارد و اگر 5 تا بماند بعضی گفتهاند که تعب و رنج دارد و بعضی گفتهاند: در آن ملامت است و اگر 6 تا بماند نهایت خوبی را دارد و باید شتاب کرد و اگر 7 تا بماند حکمش مانند 5 تاست و اگر 8 تا ماند 4 نهی دارد. (جواهر الکلام، ج 12، ص 172173. ) شایان ذکر است که روایاتِ برخی انواع استخاره نظیر استخاره با تسبیح ضعیف است (مصطلحات الفقه، ص 66.)؛ ولی بر پایه روایات تسامح در ادلّه سنن عمل به آن جایز دانسته شده (جواهرالکلام، ج 12، ص 174؛ العروة الوثقی، ج 2، ص 223) و حتّی برخی ادعای اجماع بر آن کرده و آن را از شعائر امامیه دانستهاند. (الاستخاره منالقرآن، ص 6)
آداب استخاره
استخاره نوعی دعا و نیایش با خداست، ازاینرو در روایات برای آن آدابی بیان شده که به برخی از آنها اشاره میشود:
1. وضو داشتن و نماز خواندن. امام صادق (علیه السلام) میفرمود: هر گاه پدرم میخواست استخاره کند وضو میگرفت. سپس دو رکعت نماز میگزارد. (بحارالانوار، ج 88، ص 262؛ المحاسن، ص 599)
2. صدقه دادن. امام موسیبنجعفر (علیه السلام) میفرمایند: هرگاه امر بزرگی بر تو سنگینی کرد در همان روز به 60 مسکین به هر کدام نصف صاع خرما یا گندم یا جو صدقه بده. سپس میگویی: خدایا با علم تو استخاره میکنم. آنگاه خدا را به هر یک از نامهایش که میخواهی بخوان. (مکارم الاخلاق، ص 326)
3. استخاره زمان ویژهای ندارد؛ اما در روایات برخی زمانها زمان فضیلت استخاره دانسته شده است؛ از جمله پس از نمازهای مستحب و واجب (مستدرکالوسائل، ج 6، ص 254؛ فتحالابواب، ص 238)، نماز صبح (بحارالانوار، ج 88، ص 258؛ فتحالابواب، ص 234) در آخرین سجده آن (من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 563)، آخرین رکعت نماز شب (من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 563.) و هنگام زوال خورشید. (وسائلالشیعه، ج 8، ص 83؛ فتحالابواب، ص 260261.)
4. در روایات به استخاره در مرقد امام حسین (علیه السلام) و مسجد پیامبر (صلی الله علیه وآله) (فتح الابواب، ص 240؛ تفسیر قمی، ج 2، ص 286.) توصیه شدهاست.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع :
سایت حوزه