مشورت، پشتوانه بزرگ پیشرفت
سعى و تلاش در صورتى مفید است كه در مسیر صحیح قرار داشته باشد و نتیجهاى ارزنده از آن بدست آید. اگر فعالیت و كوشش انسان در شرایط صحیح انجام نگیرد، جز خستگى و اتلاف عمر حاصلى نخواهد داشت.
بنابراین قبل از پرداختن به هر كار و قبل از شروع به انجام هر برنامه، باید آن را مورد دقّت و بررسى قرار داده و شرایط موفقیّت و عدم موفقیّت را مورد بررسى و تحلیل قرار دهید و پس از آن كه روشن شد با انجام برنامهاى كه در نظر دارید، نتیجهاى عالى بدست خواهید آورد، آن را آغاز كنید.
اگر نتیجه آن براى شما روشن نشد، با كسانى كه آگاه و مطّلع و دلسوز هستند، به مشورت پرداخته و با صلاح دید آنان، كار را آغاز كرده و دست به فعالیّت و كوشش بزنید.
حضرت رسول اكرمصلى الله علیه وآله وسلم در روایتى مىفرمایند:
تَواضَعْ لِلَّهِ، یَرْفَعَكَ اللَّهُ وَلاتَقْضِیَنَّ اِلاَّ بِعِلْمٍ، فَاِنْ اَشْكَلَ عَلَیْكَ اَمْرٌ، فَسَلْ وَلاتَستَحْیِ، وَاسْتَشِرْ ثُمَّ اجْتَهِدْ فَاِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ اِنْ یَعْلَمْ مِنْكَ الصِدْقَ یُوَفِّقُكَ.(1)
براى خداوند تواضع كن، تا خدا تو را سربلند نماید، و قضاوت مكن مگر آن كه به آن علم و آگاهى داشته باشى. پس اگر امرى بر تو مشكل شد، سئوال كن و از پرسش نمودن حیا نكن. و مشورت نما، سپس در انجام آن كوشش كن؛ زیرا خداوند اگر بداند كه تو صداقت دارى، تو را موفّق مىنماید.
همان گونه كه ملاحظه نمودید، پیغمبر اكرمصلى الله علیه وآله وسلم سفارش مىفرمایند در امور مشكل، باید سؤال كرد و مشورت نمود و پس از آن به تلاش و كوشش دست زد.
مشورت یا پشتوانه بزرگ پیشرفت
كسانى كه جویاى مقام معنوى و رسیدن به درجات عالى بندگى خداوند هستند و در جستجوى یافتن راه كمال و به دست آوردن تقرّب به اهل بیت عصمتعلیهم السلام مىباشند، باید بدانند: مشورت یكى از بهترین راههاى ترّقى و پشتوانه بزرگ پیشرفت مردان بزرگ است. آنان كه در ابتداء سیر معنوى هستند و با آیات و روایات و فرمایشات گهربار اهل بیت عصمت علیهم السلام كه راه را براى مردم نشان دادهاند، آشنایى ندارند، باید با مردان فهمیده، عاقل و متّقى، مشورت كنند و از تجربهها و راهنمائیهاى آنان استفاده نمایند.
باید با مردان بزرگى كه از نعمت فهم و علم برخوردارند و راه را یافته و رفتهاند - نه آنان كه در نیمه راه نشسته و رهروان را نیز از راه رفتن باز مىدارند! - به مشورت بنشینند.
حضرت امیرالمؤمنینعلیه السلام مشورت با مردان راه یافته را، بهترین پشتیبان انسان براى رسیدن به هدف مىدانند و مىفرمایند:
لا ظَهِیرَ كَالْمُشاوَرَة.(1)
براى انسان، پشتیبانى همچون مشورت وجود ندارد.
فتحى كه جهان از او گشادند در بازوى مشورت نهادند گر عقل تو عقده مىگشاید با ناخن شور خوشتر آید
با چه كسانى مشورت مىكنید؟!
امام صادق علیه السلام درباره شرایط كسانى كه با آنان مىتوان مشورت نمود، مىفرمایند:
اِسْتَشِرِ الْعاقِلَ مِنَ الرِّجالِ الْوَرِعِ، فَاِنَّهُ لایَأْمُرُ اِلاَّ بِخَیْرٍ...(2)
با مردان عاقلى كه پرهیزگار هستند، مشورت كن؛ زیرا آنها راهنمایى نمىكنند تو را، مگر به كارهاى نیك.
توجّه داشته باشید گاهى مشورت، زیان فراوانى را براى مشورت كننده به بار مىآورد، به صورتى كه در بعضى از موارد او را به گمراهى كشیده و از چاله در آورده و در چاه مىاندازد! از این جهت خاندان وحى شرایطى را درباره مشورت ذكر نمودهاند تا از وقوع این گونه اشتباهات جلوگیرى شود.
شخصى كه با او به مشورت مىپردازید، باید از صلاحیت واقعى براى مشاوره برخوردار باشد و در موضوعى كه مورد سئوال واقع مىشود، آمادگى كامل براى پاسخ به آن را داشته باشد. از نظر روایات اهل بیتعلیهم السلام، با كسى باید مشورت نمود كه ویژگیهائى را دارا باشد.
امام صادقعلیه السلام مىفرمایند:
شاوِرْ فی اُمُورِكَ مِمَّا یَقْتَضِی الدّینُ مَنْ فیهِ خَمْسُ خِصالٍ، عَقْلٌ وَحِلْمٌ وَتَجْرِبَةٌ وَنُصْحٌ وَتَقْوى...(3)
در امور خود از آنچه را كه دین اقتضاء مىكند، با كسى مشورت كن كه در او پنج خصلت وجود دارد:
1 - عقل
2 - حلم
3 - تجربه
4 - نصیحتگوئى
5 - تقوا
در مسائل مشكل، فقط با شخص فهمیده و صاحب تجربهاى كه با تقوا و بردبار بوده و اهل نصیحت باشد، باید مشورت نمود و از افرادى كه این صفات در آنان نیست، باید پرهیز كرد و گرنه ممكن است انسان به جاى هدایت به ضلالت و گمراهى كشیده شود.
بنابراین باید با كسى مشورت نمود كه آمادگى براى آن داشته باشد.
امام صادقعلیه السلام در روایتى دیگر توضیحات بیشترى درباره شرایط كسانى كه مىتوان با آنها مشورت نمود، بیان مىفرمایند. آن حضرت مىفرمایند:
إِنَّ الْمَشْوَرَةَ لاتَكوُنُ إِلّا بِحُدوُدِها، فَمَنْ عَرَفَها بِحُدوُدِها وَإِلّا كانَتْ مَضَرَّتُها عَلَى الْمُسْتَشیرِ أَكْثَرَ مِنْ مَنْفَعَتِها لَهُ، فَاَوَّلُها أَنْ یَكوُنَ الَّذی یُشاوِرُهُ عاقِلاً، والثَّانِیَةُ أَنْ یَكوُنَ حُرّاً مُتَدَیِّنَاً، وَالثَّالِثَةُ أَنْ یَكوُنَ صَدیقاً مُواخِیاً، وَالرَّابِعَةِ أَنْ تُطْلِعَهُ عَلى سِرِّكَ فَیَكوُنَ عِلْمُهُ بِهِ كِعِلْمِكَ بِنَفْسِكَ، ثُمَّ یَسْتُرُ ذلِكَ وَیَكْتُمُهُ، فَإِنَّهُ إِذا كانَ عاقِلاً اِنْتَفَعْتَ بِمَشْوَرَتِهِ، وَإِذا كانَ حُرّاً مُتَدَیِّنَاً جَهَدَ نَفْسَهُ فِی النَّصیحَةِ لَكَ، وِإِذا كانَ صَدیقاً مُواخِیاً، كَتَمَ سِرَّكَ إِذا اِطَّلَعْتَهُ عَلَیْهِ، وَإِذا اِطَّلَعْتَهُ عَلى سِرِّكَ فَكانَ عِلْمُهُ بِهِ كَعِلْمِكَ تَمَّتِ الْمَشْوَرَةُ وَكَمُلَتِ النَّصیحَةُ.(4)
مشورت داراى حدود و شرایطى است كه اگر كسى آنها را بداند خوب است و گرنه زیان آن بر مشورت كننده، بیش از سود آن خواهد بود: 1 - كسى كه با او مشورت مىكنید، فردى عاقل و فهمیده باشد. 2 - او فردى آزاد منش و متدیّن باشد. 3 - صداقتى برادر گونه داشته باشد. 4 - شما او را به اسرار خود آگاه كنید به گونهاى كه در موضوع مورد مشورت، به همه جهات همچون خود شما، علم و آگاهى پیدا كند، و آنها را مخفى داشته و كتمان نماید.
بنابراین مشورت با افراد نا آگاه و ناشناخته و كسانى كه داراى شرایط مشاوره نیستند، بسیار خطرناك است؛ زیرا انسان را به گمراهى و تباهى مىكشاند.
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام مىفرمایند: لاتُشاوِرْ مَنْ لایُصَدِّقُهُ عَقْلُكَ(5)؛ با كسى كه عقلت او را نمىپذیرد، مشورت نكن.
سرانجامِ ترک مشورت
ترك مشورت در كارها یا از ناآگاهى سرچشمه مىگیرد و یا دلیل بر دارا بودن استبداد رأى است. كسى كه رفتار و كردار خود را صد در صد صحیح و بىاشكال مىپندارد و در هیچ مورد حاضر به مشورت نیست، از استبداد رأى برخوردار است. این گونه افراد به جهت داشتن این صفت خود را به خطر مىاندازند.
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نهجالبلاغه مىفرمایند:
وَالْاِسْتِشارَةُ عَیْنُ الْهِدایَةِ وَقَدْ خاطَرَ مَنِ اسْتَغْنى بِرَأْیِهِ.(6)
مشورت نمودن، چشمه هدایت است و كسى كه به خاطر رأى شخصى خود را مستغنى از دیگران بداند، خویشتن را به خطر مىافكند.
كسى كه حاضر نیست با دیگران به مشورت بنشیند و در همه امور عقیده خود را برتر از دیگران مىپندارد، داراى استبداد است و سرانجامِ استبداد، هلاكت و نابودى است. زیرا انسان مستبدّ، در مقام انجام كارها، جز اطاعت از خواستهها و عقاید شخصى خویش - اگرچه اشتباه باشد - راهى را انتخاب نمىكند.
نتیجه بحث
مشورت با شخصیّت هاى آگاه، فهمیده و پرهیزگار، پشتوانه بزرگ پیشرفت در امور مادّى و معنوى است.
بوسیله مشورت با این گونه افراد، مىتوانید از تجربه و افكار ارزشمند افراد باصلاحیّت و صاحب نظر بهرهمند شوید. بنابر این با استفاده از راهنمائی هاى آنان، خود را از سرگردانى و تحیّر نجات دهید و با كمک از نظرات خدا پسندانه آنان، با اهداف بزرگ آشنا شوید و براى رسیدن به عالىترین هدف گام بردارید.
با مشورت با افراد دلسوخته و خودساخته از نتیجه دهها سال زحمت و تلاش آنان خود را بهرهمند كنید.
با استفاده از مشورت با افراد با صلاحیّت، از فكر آنان استفاده كنید و از ارزش اهداف عالى آگاه شوید و براى رسیدن به آنها تلاش كنید تا در آینده دچار افسوس و پشیمانى نشوید.
ترك مشورت نه تنها در مسائل معنوى، بلكه در امور مادّى نیز شكستهاى بزرگ و جبران ناپذیرى را پیش مىآورد. مشورت با مردان خودساخته و پرهیزكار و استفاده از افكار عالى آنان مانع شكست شماست.
پی نوشت ها :
(1) - بحار الأنوار: 408/21.
(2) - بحار الأنوار: 104/75.
(3) - بحار الأنوار: 103/75.
(4) - بحار الأنوار: 102/75.
(5) - بحار الأنوار: 103/75.
(6) - نهج البلاغه، قصار الحكم: 202.
فرآوری :محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : کتاب اسرار موفقیت ج 1، آقای سیستانی
