بررسی انسانها و جامعه هایشان
کتاب در آمدی به انسان‌شناسی، کاری از پژوهشگران گروه پژوهشی انسان‌شناسی دانشگاه کمبریج، مقدمات ورود به رشته ی جذاب انسان‌شناسی را به زبانی ساده بیان می‌کند. تعریف این رشته به گسترده ترین شکل خود، عبارت است از بررسی انسانها و جامعه هایشان، خواه جامعه ای زنده و پویا باشد خواه از بین رفته و مرده.
در آمدی به انسان شناسی/ سایمون کلمن، هلن واتسون/ ترجمه: محسن ثلاثی/ تهران: انتشارات علمی، 1381/ 155 صفحه/ تیراژ: 2200/ قیمت: 2500 تومان
«ما به عنوان انسان خاطرمان آسوده است که در یک محیط آشنا زندگی می کنیم. در زندگی روزمره مان با چیز ها، آدم ها و ساختمان هایی احاطه شده ایم که برای ما کاملا شناخته شده اند و فکر می کنیم که آنها را به خوبی باز می شناسیم. اما اگر ناگهان به صدها یا هزارها کیلومتر دورتر نقل مکان کنیم و در یک محیط اجتماعی قرار گیریم که مردمانش به زبان دیگری صحبت می کنند، غذای متفاوتی می‌خورند و از کشور یا اصل و نسبمان هرگز چیزی نشنیده باشند، در آن صورت چه اتفاقی می‌افتد؟ در چنین وضعی، ... به کودکانی تبدیل می‌شویم که پیوسته به پرسش کردن نیاز دارند و سعی می‌کنند که انواع حیرت انگیز فعالیت های اطرافشان را دریابند.»{1}
کتاب در آمدی به انسان‌شناسی، کاری از پژوهشگران گروه پژوهشی انسان‌شناسی دانشگاه کمبریج، مقدمات ورود به رشته ی جذاب انسان‌شناسی را به زبانی ساده بیان می‌کند. تعریف این رشته به گسترده ترین شکل خود، عبارت است از بررسی انسانها و جامعه هایشان، خواه جامعه ای زنده و پویا باشد خواه از بین رفته و مرده. کار یک انسان شناس همانا شناخت ویژگی‌های فرهنگی مختصّ جامعه‌های گوناگون است که آنها را از هم متمایز می‌کند. انسان‌شناسی این روزها در پی روابط فرهنگی گسترده بین مردمانی با آداب و رسوم متفاوت، بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است.
این کتاب متشکل از پنج فصل است که مباحث هر یک به تفصیل این چنین است: فصل نخست تعریف رشته‌ی انسان‌شناسی و فرهنگ را ارائه می‌کند. فصل دوم به نحوه ی شکل گیری این رشته و تاریخچه ی آن می پردازد. « به یک معنا، انسان‌شناسی خیلی زود و از همان زمانی شروع شد که انسانها آغاز به تفکر درباره ی جامعه و باورداشت هایشان کردند و آگاهانه تصمیم گرفتند که آنها را با اعتقادهای جوامع دیگر مورد تماسشان مقایسه کنند.»{2} فصل سوم حول محور روشهای کاربردی در این رشته، نکته‌هایی بیان می‌کند. یک محقق برای رسیدن به شناخت حقیقی از فرهنگ رایج در جامعه مورد نظر، باید دست به یک تحقیق میدانی بزند. این ضروری است که او در زندگی روزانه ی قوم مورد بررسی اش غرق شود. این مشارکت دست کم یک سال طول می‌کشد. « یک انسان شناس مانند یک نوع واسطه عمل می‌کند و می‌کوشد تا تجاربی که از یک شیوه از زندگی به دست می‌آورد، به زبان و مفاهیم خوانندگان یا مخاطبان خودش ترجمه کند که به شیوه ی دیگری زندگی می‌کنند.»{3}
چهارمین فصل می‌کوشد تا مباحث کلیدی مطرح در انسان‌شناسی را بیان کند. خویشاوندی و روابط اجتماعی یکی از همین مسائل مطرح شده است.«رابطه‌ی خویشاوندی در داخل یک جامعه دو کار مرتبط با هم را انجام می‌دهد. نخست آنکه از طریق این رابطه است که منزلت اجتماعی و دارایی از یک نسل به نسل بعدی می رسد و دوم اینکه گروه های متفاوت اجتماعی از طریق این رابطه شکل می‌گیرند.»{4} نکته ی جالب توجه این است که تعریفی که از خویشاوندی میان اقوام مختلف ارائه می‌شود با یکدیگر بسیار متفاوت است. «برخی از بومیان استرالیا برای پدر در تولید مثل و آبستنی مادر هیچ نقشی قایل نیستند. و معتقدند که ارواح باعث آبستنی زنها می شوند.»{5} دومین بحث کلیدی انسان‌شناسان، اقتصاد است. مالینوفسکی در کتابی تحت عنوان دریانوردان غرب اقیانوس آرام زندگی اقتصادی مردم جزیره نشین تروبریاند را اینگونه تصویر می‌کند: «مهم ترین نوع تولید در این جزایر، کشاورزی است و مهم ترین محصول آن سیب زمینی شیرین هندی است... هرکسی می‌کوشد کوپه های بزرگی از سیب زمینی را تولید کند که مازاد بر نیاز های غذایی خانوارش است... حدود سه چهارم سیب زمینی های تولید شده بخشیده می‌شود. مردم باید بهترین و بزرگترین سیب زمینی های تولید شده شان را ببخشند تا بیشترین حیثیت را در جامعه کسب کنند... جنبه ی نمادین و غیر مادی تولید سیب زمینی با نمایش تظاهر آمیز کپه ی سیب زمینی هایی... که هرگز به مصرف نمی رسند، به خوبی نشان داده می‌شوند.»{6} مثال ذکر شده در این بخش بیش از هرچیز اهمیت اقتصاد در شکل گیری زندگی اجتماعی مردم یک جامعه را نشان می دهد. این خود جوابی است برای این سؤال که چرا یک انسان شناس باید بررسی اقتصاد یک جامعه را در رأس امور قرار دهد.
فصل آخر این کتاب وضعیت انسان شناسی در جهانی در حال تغییر را نشان می دهد. «حال که خطاهای گذشته، دیدگاه‌های استعماری و قوم مداری، در محافل دانشگاهی آشکار گشته است، انسان شناسی باید در جبران این خطا‌ها مسئولیت بیشتری را پذیرا گردد. انشان‌شناسان باید مردم استعمار شده را به داده ها و تحلیل‌هایی درباره ی استعمار‌گران و هم چنین درباره ی خودشان مجهز سازند تا آنها بتوانند از این داده‌ها و تحلیل‌ها در مبارزه شان برای آزادی استفاده کنند. در ضمن، باید کاری کرد که تصویر اجتماعات بومی در جامعه ی ملی انعکاس درست‌تر و روشن‌تری پیدا کند.»{7}
پی نوشت:
{1}- صفحه ی 1
{2}- صفحه ی 13
{3}- صفحه ی 36
{4}- صفحه ی 61
{5}- همان
{6}- صفحه ی 97
{7}- صفحه ی 146
مریم سمیعی بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
