سورنا،آوای بهار در لرستان

سرزمینی كه امروز با نام 'لرستان' از آن یاد می شود یكی از باستانی ترین مناطق ایران است كه تمدنهای بابل ، سومر و ماد از آن سرچشمه می گیرند و امروزه به عنوان قدیمی ترین تمدنهای شرق در جهان از آنها نام می برند.

درسنگ نبشت های سومری نوروز یا همان جشن روز اول فصل بهار به عنوان دگرگونی طبیعت و جش اساطیر برای پیروزی مردوخ بر سیاهی مورد توجه ویژه قرار گرفته كه این آیین با گذشت زمان به یك جشن سالیانه برای مردمان این مناطق تبدیل شد.

موسیقی از دیرباز برای برگزاری مراسم و آیین های مختلف مورد توجه بوده چرا كه فهم و حفظ برخی از متون و آواهای مذهبی برای مردم عامه توسط موسیقی ساده تر انجام می شد.

همین مهم كافی بود موسیقی به عنوان بخش جدانشدنی آیین های باستانی مورد استفاده قرار گیرد كه نوروز یكی از مهمترین آنها به شمار می رود كه به دو بخش موسیقی مذهبی و پایكوبی تقسیم می شود.

به سبب از بین رفتن اعتقادات باستانی اقوام ایرانی از موسیقی مذهبی نوروز اطلاعات عمده ای در دست نیست اما در این میان می توان از نوروز خوانی به عنوان قدیمی ترین نوع موسیقی آوازی این سرزمین یاد كرد.

در گذشته نوروز خوانی مضمونی مذهبی داشت كه مردمان با استفاده از آن پروردگار خود را به منظور افزونی نعمت و نو شدن طبیعت شاكر بودند اما امروز نوروز خوانی مضمونی پایكوبانه و جشن گونه دارد كه شادی مردم عامیانه را در بر می گیرد.

مهمترین بخش رپرتوآر موسیقی آیینی سرزمین لرستان توسط سازهای كمانچه ، سورنا و دهل نواخته می شود كه به قسمتی جدانشدنی از موسیقی این منطقه تبدیل شده است.

شادمانی و پایكوبی مردمان لرستان مهمترین نشانه آیین نوروزی است كه با حركات موزون همراه می باشد، به دلیل مرسوم بودن نواختن كمانچه در بین مردم این سرزمین و ارتباط نزدیك شنوایی با صدای كمانچه این سنت همچنان پایدار مانده است.

دیگر ساز ویژه این منطقه 'سرنا' می باشد ، این ساز از لخاظ لغوی از دو كلمه 'سور' (جشن) و 'نای' (نی) تشكیل شده كه نشان می دهد اصلی ترین وظیفه اجرای این ساز نواختن به موجب جشن و پایكوبی است.

ساز ( بفارسی : سرنا ) ساز دیگـری از خانواده آلات موسیقی بادی است که در تـمام نقاط ایران معـمول است و شامل سرنای لری و آذربایـجانی است . این ساز به هـمراه دهـل و یا نقاره نواخـته می شود. لازم به ذکر است که نواخـتن این ساز در نقاط مخـتـلف کشور در مواقع خاصی و به منظورهای مخـتـلف همچو خبر رسانی انجام می شود . در خرم آباد و دیگر شهرهای استان لرستان و همه ی مناطق لر نشین با نواخـتن دهـل و سرنا مرگ کسی را خبر می دهـند و یا در عـروسی ها حین رقص چوبی، ساز (سرنا) می نوازند .

این ساز متشکل است از یک لوله مخروطی شکل که در انتهای آن بیک( بفارسی :قمیش ) قرار می گیرد. ساز (سرنا) از دسته سازهای دو زبانه است و به این معنی که بیک آن از دو تیغه متکی به هم تشکیل شده و انتهای آن بوسیله ی ریسمان و .. در حلقه ای مسطح محصور شده است .

در برخی منابع نیز آمده سُرنا و کَرنا هر دو به معنی بوق و با لغت "Horn" در انگلیسی از یک ریشه می‌باشند. در اصل در میان اقوامی که زبان هندواروپایی اولیه را صحبت می‌کردند این ساز به علت اینکه از شاخ حیوانات ساخته می‌شد به این اسم نامیده شده. شاهد دیگری که به این ادعا و مشابهت مهر تائید می‌زند نام ذوالقرنین، به معنی دارنده دو شاخ است. قَرن که مُعَرَّب کَرن است (که در اسم کَرنا مشاهده می‌شود) به معنی شاخ می‌باشد. البته سُرنای کنونی به مراتب از بوقهای شاخی اولیه پیشرفته تر است، ولی عضوی از خانواده سازهای بادی یا بوقی به شمار می‌آید.

در روی لوله تعداد 6 تا 7 سوراخ تعبیه شده و نوازنده با گذاشتن و برداشتن انگشتان هر دو دست اصوات حاصله را زیر و بم می کند . و البته نوازندگان ماهر گاه حتی با یک دست به نواختن این ساز می پردازند .

طول ساز کاملا ثابت نبوده و از 39 تا 45 سانتی متر و در بعضی نقاط حتی تا 60 سانتی متر ساخته شده است.

وسعت صدا نیز در این ساز کاملا ثابت نیست و واضح است که ساز ( سرنا ) های بزرگتر میدان صدائی بمتر از ساز (سرنا)های کوچکتر داردن.

ساز (سرنا) سازی بسیار قدیمی است. در اشعار شعرای ایران به کرات نام سرنا یا سورنا یا سورنای آمده است.

در نواحی لرنشین سرنای کوچک معمول است و معمولا با دهل نواخته می شود.

نواختن سورنا و دهل سنتی دیرنه است كه از اواسط اسفند آغاز و تا اوایل فروردین ادامه دارد، نوازندگان این سازها در خیابان می نوازند و خبر آمدن بهار را به مردمان نوید می دهند كه این مهم نه تنها در منطقه لرستان بلكه در شهرهای بزرگ نیز مرسوم است و سبب شده شهرنشیان نیز از این سنت باستانی بهره مند شوند

ایرنا

دانشنامه ویکی پدیا

کتاب ساز شناسی/ پرویز منصوری